Morgunblaðið - 08.02.1957, Blaðsíða 3

Föstudagur P. febmar 1957
MORCUNBLAÐ1Ð
3
— Umræðurnar á
Framh. af bls. 1.
Þetta er það, sem bókað hefur
verið af því, sem gerðist í kjör-
bréfanefnd, og hefur þar raunar
ýmislegt fleira á góma borið er
ég skal ekki rekja hér.
SKILABOÐ HERMANNS
Ég vil fyrst taka fram, út af
því, sem hv. nefndarformaður,
þm. N-Þ., Gísli Guðmundsson,
hefur eftir hæstv. forsrh., Her-
manni Jónassyni, að það eigi í
dag að leggja fram frv. um breyt-
ingar á lögum um kosningar til
Aþ., sem m. a. snerti þetta mál,
og mundi, að því er formanni
skildist, ef að lögum verður, fela
í sér úrskurð Alþ. um það.
Ég óskaði eftir því í morgun, að
n. fengi að sjá þetta frv., en
þeirri beiðni var ekki sinnt. Ég
játa hins vegar, að ég gekk ekki
mjög ríkt eftir því, vegna þess
að það er mikil nýlunda og fá-
heyrt, ef lagafrumvarp sett nú
ætti að geta skorið úr um það,
hver var löglega kosinn til Alþ.
við kosningar sem fóru fram í
júní s. 1.
Þá fer nú sannast sagt skörin
að færast upp í bekkinn, ef Al-
þingi 1957 ætlar að fara að setja
lög um það, hverjir eru rétt
kjörnir við kosningar, sem fóru
fram fyrir nær ári síðan. Og er
þetta þó, svo fjarlægt sem það
er, lítið óskynsamlegra heldur
en að halda, að það geti komið
til greina eða álita, að kjörstjórn
hafi heimild til þess að taka til
álita eða afskipta breytingar á
listum, sem gerðar eru eftir kjör-
dag.
ÁSTANDIÐ Á KJÖRDEGI
SKER ÚR
Vitanlega eru það kjósendur,
sem skera úr um það, hver er
kosinn til Alþingis. Það, sem
yfirkjörstjórn á að gera, er ein-
ungis að staðreyna dóm kjósend-
anna, eins og hann var felldur
á kjördegi. Og þá verður að miða
við frambjóðendur og lista, eins
og þeir voru á kjördegi, en ekki
neinar breytingar, sem gerðar
eru á listunum eftir kjördag.
Enda gefur auga leið og þarf ekki
um það að ræða, að það hefði auð
vitað orðið til þess að breyta mjög
útiliti listans í Reykjavík og þar
með væntanlegri afstöðu fjölda
kjósenda, ef ungfrú Rannveig
Þorsteinsdóttir hefði ekki átt
sæti á listanum. Ég þori að full-
yrða, að slíkt hefði aldrei fyrr
komið til álita, að það geti skipt
máli, þó að eitthvað hafi gerzt
í. þessu millibili, á þeim dögum,
sem liðið hafa frá kjördegi til
úrskurðar kjörstjórnar.
Enda sjáum við nú þegar af
þeirri tilkynningu, sem hv. þm.
N-Þ. las upp fyrir hönd forsrh.
í morgun, í hvílíkar öfgar og
ógöngur menn komast, ef þessi
háttur er á hafður, ef nú er ætl-
unin með löggjöf, sem I fyrsta
lagi er sett í febr. 1957, að skera
úr um það, hverjir séu löglega
kosnir á þing 1956.
OF LANGT GENGID
Ég skal ekki blanda öðrum
málum inn í þetta.
En er þá ekki alveg óþarft héð-
an í frá, að vera að hafa alþing-
iskosningar? Getur ekki þingið
úrskurðað, að allt aðrir menn séu
kosnir heldur en aumingja kjós-
endurnir voru að burðast við að
kosinn var, við rekum þann fyrri
heim, og tökum þann nýja inn?
Ymislegt geta menn nú gert,
en í svona fjarstæður hélt ég
sannast sagt, að menn i lýðræðis-
þjóðfélagi mundu aldrei leggja.
Og ég segi þessum hv. þingmönn-
um og hæstv. ríkisstjórn, sem
slíkt hefur í huga, að þeir herrar
eru nú þegar búnir að níðast nóg
á réttlæti og sanngirni til þess,
að þeir ættu að hugsa sig vand-
lega um áður en þeir gengju
lengra á þá braut heldur en þeir
eru búnir að gera.
En ósárt er mér um það, að þeir
opinberi ennþá betur heldur en
orðið er rangsleitni sína og full-
komna valdhyggju.
UPPHAF ÁKVÆÐANNA
UM VARAMENN
Ákvæðin í núgildandi stjórnar-
skrá um varamenn fyrir suma
þingmenn, en ekki alla, eiga ræt-
ur sínar að rekja til stjórnskip-
unarlaga nr. 12, 19. júní 1915.
í 8. gr. þeirra sagði:
„Óhlutbundnum kosningum í
sérstökum kjördæmum skulu
kosnir 34 alþingismenn, en sex
hlutbundnum kosningum um
landið allt í einu lagi“.
Og í síðustu mgr. 9. greinar
þessara stjórnskipunarlaga sagði:
„Deyi þingmaður, kosinn óhlut-
bundinni kosningu, meðan á kjör-
tímanum stendur, eða fari frá, þá
skal kjósa þingmann í stað hans
fyrir það sem eftir er kjörtímans.
Verði á sama hátt autt sæti þing-
manns, kosins hlutbundinni kosn-
ingu, tekur sæti hans varamað-
ur sá, er í hlut á, en varamenn
skulu vera jafnmargir og þing-
menn, kosnir hlutbundnum kosn-
ingum, enda kosnir á sama hátt
og samtímis".
Með stjórnarskrá nr. 9, 18. maí
1920 verður á þessu sú megin-
breyting, að heimilað er, að með
lögum megi ákveða, að þingmenn
Reykjavíkur skuli kosnir hlut-
bundnum kosningum, og segir um
þetta í 3. og 4. mgr. 26. gr. stjórn-
arskrárinnar frá 1920 svo:
„Óhlutbundnum kosningum í
sérstökum kjördæmum skulu
kosnir 34 þingmenn, en 6 hlut-
bundnum kosningum um land
allt í einu lagi.
Með lögum má ákveða, að þing
menn Reykjavíkurkaupstaðar
skuli kosnir hlutbundnum kosn-
ingum og gilda þá um kjörgengi
og kosningarétt sömu reglur sem
við óhlutbundnar kosningar“.
í 28. gr. sömu stjórnarskrár
segir því næst:
„Deyi þingmaður kosinn í sér-
stöku kjördæmi, á kjörtímanum,
eða fari frá, þá skal kjósa þing-
mann í hans stað fyrir það, sem
eftir er kjörtímans. Verði á sama
hátt autt sæti þingmanns, kos-
ins hluttbundinni kosningu um
land allt, tekur sæti hans vara-
maður sá, er í hlut á, en vara-
menn skulu kosnir jafnmargir og
þingmenn, kosnir hlutbundnum
kosningum um land allt, enda
kosnir á sama hátt og samtímis.
Sama er og, ef þingmaður, kos-
inn hlutbundinni kosningu um
land allt, forfallast svo, að hann
getur ekki setið á einhverju þingi,
livort er reglulegt þing eða auka-
þing, eða það, sem eftir er af því
þingi.“
SÖMU REGLUR UM VARA-
ÞINGMENN REYKJAVKUR
OG LANDSKJÖRIt) ÁÐUR
Þessi ákvæði giltu svo til 1934.
þá voru sett stjórnskipunarlög
nr. 22, 24. marz, og þau gera í 3.
gr. þá breytingu, að 28. gr. stjórn
arskrárinnar er alveg felld nið-
ur, og þau ákvæði hennar, sem
þörf þótti á, að væru £ sjálfri
stjórnarskránni, voru felld inn I
26. gr. hennar. Samkv. 1. gr.
stjórnskipunarlaga 1934 skal —
26. gr. stjórnarskrárinnar hljóð
ar svo:
„Á Alþingi eiga sæti allt að 49
þjóðkjörnir þingmenn, kosnir
leynilegum kosningum, þar af
a) 32 í einmennings- og tví-
menningskjördæmum þeim
sem nú eru. Kosning þeirra
er óhlutbundin. Skipta má
tvímenningskjördæmum
með lögum.
Deyi þingmaður, kosinn
í þessum kjördæmum, á
kjörtímanum, eða fari frá,
þá skal kjósa þingmann í
hans stað fyrir það, sem
eftir er kjörtímans.
b) 6 í Reykjavík. Kosning
þeirra er hlutbundin. Jafn-
margir varamenn skulu
Alþingi
kosnir samtímis og á sama
hátt.
c) Allt að 11 þingmenn til
jöfnunar milli þingflokka.
Jafnmargir varamenn
skulu kosnir jöfnunarþing-
sætum samtímis og á sama
hátt“.
ÁKVÆÐIN FRÁ 1942
GILDA ENN
Þessu er svo enn breytt með
stjórnskipunarlögum nr. 78, 1.
sept. 1942, en þar segir í 1. grein:
„26. grein stjórnarskrárinnar
skal hljóða þannig:“ — og þau
ákvæði eru ennþá orðrétt í gildi
„Á Alþingi eiga sæti allt að 52
þjóðkjörnir þingmenn, kosnir
leynilegum kosningum, þar af
a) 8 þingmenn í Reykjavík.
Kosning þeirra er hlut-
bundin. Jafnmargir vara-
menn skulu kosnir sam-
tímis og á sama hátt.
b) 6 þingmenn í þessum kaup-
stöðum, einn fyrir hvern
kaupstað: Hafnarfirði, ísa-
firði, Siglufirði, Akureyri,
Seyðisfirði og Vestmanna-
eyjum.
c) 27 þingmenn í þeim ein-
mennings- og tvímennings-
kjördæmum, sem nú eru,
öðrum en kaupstöðum.
Skal kosning vera hlut-i
| bundin í tvímenningskjör-
dæmum, og jafnmargir
varamenn kosnir samtímis
og á sama hátt.
Deyi þingmaður, kosinn
í einmenningskjördæmum,
eða fari frá á kjörtíman-
um, þá skal kjósa þing-
mann í hans stað fyrir það,
sem eftir er kjörtímans.
d) Allt að 11 þingmenn til
jöfnunar milli þingflokka“.
— Og svo felli ég úr atriði,
sem ekki skipta máli —.
„Jafnmargir varamenn skulu
kosnir jöfnunarþingsætum
samtímis og á sama hátt“. —
Felli einnig úr ákvæði varð-
andi fjögurra ára kjörtíma-
bil.
Eins og ég sagði, þá eru þessi
ákvæði tekin orðrétt upp í lýð-
veldisstjórnarskrána frá 1944 og
eru þess vegna enn í gildi.
ÓTVÍRÆ® ÁKVÆÐI
Af þessu yfirliti er ljóst að á-
kvæðin um tölu varamanna eru
alveg ótvíræð. Þeir hafa frá upp-
hafi átt að vera jafnmargir og
aðalmenn. Þegar af þeirri ástæðu
skiptir engu máli að rekja reglur
kosningalaganna um þessi efni,
því að alviðurkennt er, að kosn-
ingalög geta ekki breytt ótvíræð-
um ákvæðum stjórnarskrárinnar.
Hitt er svo annað mál, að það er
ekkert ósamræmi á milli kosn-
ingalaganna og stjórnarskrárinn-
ar. Einungis hitt, að það er óþarfi
að rekja ákv. vegna þess að
stjórnarskráin sker skýrt úr og
þá verða ákvæði hennar að
standa.
AUKAKOSNINGAR
í REYKJAVÍK
Sérstaklega er athyglisvert, að
þó að Reykjavík fengi þm; kosna
hlutbundnum kosningum strax
1921, samkv. heimild., sem gef-
in var í stjórnarskránni frá 1920,
þá var það ekki fyrr en með
stjórnarskrárbreytingunni 1934,
að hún fengi varamenn. Þess
vegna þurfti a.m.k. tvisvar, svo
að ég muni, að hafa aukakosningu
í Reykjavík. 1926, þegar tveir
þm. Reykjavíkur, Jón Þorláksson
og Jón Baldvinsson, voru kosnir
I landkjöri, þá þurfti að kjósa upp
í Reykjavík um haustið og voru
þá hér kosnir þeir Jón Ólafsson
og Héðinn Valdimarsson. Eins var
kosið upp 1932, þegar Einar Arn-
órsson gerðist hæstaréttardómari.
Þá var í fyrsta skipti kosinn þing-
maður Reykjavíkur, Pétur heit-
inn Halldórsson. Engir varamenn
voru hér fyrir hendi, og það datt
engum í hug, að leifilegt væri að
fara neðar á listana og taka þá
sem þar stóðu. Vel var hugsanlegt J
t.d. íhaldsflokkurinn, sem þá var,
hlutföll í Reykjavík yrðu slík, að
t.d. íhaldsflokkurinn, sem þá var,
fengi báða mennina kosna, en
skylda var að kjósa og það fór á
þann veg, að kosinn var sinn frá
hvorum höfuðflokki.
Eins var 1932. Það var engir.n,
sem gat sagt fyrir, að frambjóð-
andi Sjálfstæðisflokksins yrði
kosinn. Segja hefði mátt, að eftir
sanngirni, þá hefði frambjóðandi
Sjálfstæðisflokksins átt af sjálfu
sér að koma inn í staðinn fyrir
Einar Arnórsson og ekki hætta á
það að kosið yrði. Slíkt datt eng-
um í hug.
Varamenn voru ekki til fyrir
Reykjavík og þá varð að kjósa
upp.
FORDÆMH) FRÁ ANDLÁTI
JÓNS MAGNÚSSONAR
Við höfum og fordæmi, sem er
ennþá skýrara í þessu efni, og það
er einnig frá 1926. Þá stóð þannig
á, að einn landskjörinn þingmað-
ur var Jón Magnússon, þáverandi
forsætisráðherra, og hafði verið
kosinn á lista við framboð 1922.
Hann var kosinn sem aðalmaður.
Varamaður hans var Sigurður
heitinn Sigurðsson, búfræðingur,
fyrrv. þingmaður Árnesinga. —
Jón var aðalmaðurinn, Sigurður
varamaður. Þriðji maður á list-
anum var Sveinn Benediktsson,
hreppstjóri á Fáskrúðsfirði.
Jón Magnússon verður bráð-
kvaddur um mitt sumar 1926. —
Sigurður Sigurðsson er dáinn
nokkrum mánuðum áður. íhaldið
fór þá með völd, og um svipað
leyti fóru fram almennar kosn-
ingar til landskjörs, þar sem ég
bygg, að ég muni það rétt, að
andstöðuflokkar íhaldsflokksins,
höfðu samanlagt meira fylgi held
ur en hann.
Það var því viss áhætta fyrir
íhaldsflokkinn að leggja út í
kosningar og hefði getað verið
viss freisting að segja: Við tökum
bara þriðja manninn á listanum
inn, Svein Benediktsson. Hann er
lifandi og á að koma þarna inn
af sjálfu sér.
Slíkt datt engum í hug. í lögum
stóð: varamenn þingmanna eru
jafnmargir aðalþingmönnum, og
var boðað til kosninga og þær
fóru fram um haustið, að vísu
enduðu þær eins og menn muna,
þeir eldri, á þann veg að Jónas
Kristjánsson læknir var kosinn,
en samfylking Alþýðu'flokksins
og Framsóknarflokksins fékk
færri atkv.
LÖGSKÝRING ÁKA
Nú mætti segja: Hvað líður þá
lögskýringu þeirri, sem hv. þing-
maður Siglfirðinga var með hér
áðan, að vegna þess, að það segir
einungis um þá þingmenn, sem
engan varaþingmann hafa, að
kjósa eigi ef þeir deyja eða fara
frá — var þá heimilt skv. henni
að fara að eins og gert var 1926?
En ákvæðin varðandi þetta atriði
eru nákvæmlega eins í dag og þau
voru þá.
Engum kom annað til hugar
heldur en úr því, að þessi eini
varamaður var einnig d^jnn, þá
yrði að viðhafa þá aðferð að
kjósa upp aftur, og datt engum
í hug sú mjög frumlega lögskýr-
ing, að af þeim sökum yrði að
hafa þann hátt á að láta engan
þingmann koma inn.
Um þetta liggur fyrir alveg ó-
tvírætt fordæmi, sem ómögulegt
er að komast fram hjá.
Ég segi það til afsökunar þeim
þingmönnum, sem nú hafa verið
með ráðagerðir um annað, að ég
er sannfærður um, að þeir hafa
ekki athugað nógu vel þau laga-
ákvæði, sem hér eru fyrir hendi,
né þau fordæmi sem til eru, enda
kom það glögglega fram á kjör-
bréfanefndarfundinum í morgun,
að þeir höfðu ekki gert það. Og
þrátt fyrir mjög takmarkað
traust til þeirra margra, þá ber
ég samt það traust til þeirra, að
þeir, eftir íhugun málsins verði
hikandi í að taka þessa ákvörðun.
Ég spyr: Er nokkrum gert rangt
með því að fara svona að?
ER NOKKRUM GERT
RANGT TIL?
í fyrsta lagi hefur Haraldur
Guðmundsson ennþá ekki sagt af
sér, þannig að Alþýðuflokkurinn
er ekki sviptur neinum þing-
manni, þó að Haraldur Guð-
mundsson verði af þessum sökum
að halda áfram þeirri þing-
mennsku, sem hann var kosinn
til á sl. sumri og sannarlega átti
ekki lítinn þátt í því að fylgi Al-
þýðuflokksins varð þó ekki
minna en það reyndist hér í bæn-
um. Haraldur Guðmundsson og
Alþýðuflokkurinn hafa það þann
ig í hendi sér að halda þessum
að mörgu leyti mjög prýðilega
manni áfram sem þingmanni.
En ef þeir kjósa ekki þann
kost, þá geta þeir engum öðrum
en sjálfum sér um kennt.
Ég trúi því ekki, að afsögn ung-
frú Ram,, eigar Þorsteinsdóttur
Frh. á bls. 15.
Fulltruar nálægrí »turlanda
hrifnir af tillögum uZw enhowers
Washington, 7. febrúar.
Einkaskeyti frá Reuter.
★ Um þessar mundir dveljast
samtimis í höfuðborg Bandarikj-
anna, Saud konungur Arabíu,
Abdul lllah krónpnns íraks og
Charles Malik utanríkisráðherra
Libanons og eru þeir allir komn-
ir í boði Bandarikjastjórnar til
Gilfersmótið :
4 skákmenn
vora taplaasir
Á Gilfersmótinu sem nú stend-
ur yfir og 58 þátttakendur eru í,
eru nú aðeins 4 menn taplausir.
Eru þeir með 3 vinninga að 3
umferðum loknum. Þessir 4
menn eru: Ingi R. Jóhannsson,
Hermann Pilnik, Áki Pétursson
og Þórir Ólafsson. -
í gærkvöldi átti að fara fram
4. umferð og mætast þá þessir
efstu menn. Ingi teflir við Pilnik
og Þórir við Áka. — Umferðirn-
ar í mótinu verða 11.
AKRANESI, 7. febr. — 19 bátar
fengu samtals 123 lestir í gær.
Er það til jafnaðar 6ti lest á bát.
í dag eru 18 bátar á sjó. Ekki er
vitað um afla þeirra, en þeir eru
ekki farnir að koma að. — Oddur.
að kynna sér hinar nýju og mikils
verðu tillögur Eisenhowers for-
seta í málefnum nálægra Aust-
urlanda.
★ í dag gekk Malik á fund
Sauds konungs og áttu þeir lang-
ar viðræður. Sagði Malik á eítir
að þessi fundur hefði orðið til
þess að styrkja sig i trúnni á að
tillögur Eisenhowers væru ná-
lægum Austurlöndum til góðs.
Á Malik kvaðst hafa komizt að
raun um að Saud konungur væri
hliðhollur hinum bandarísku fyr-
irætlunum og myndi það styrkja
hann í tilraunum til að fá alls-
herjar-stuðning Arabaþjóðanna
við þær.
★ Síðar í dag heimsótti Saud
konungur Abdul Illah krónprins
í vistarverum hans að Shoreham-
hóteli. Þeir ræddust við í hálf-
tíma og var á eftir gefin út til-
kynning um að þetta hefði aðeins
verið kurteisisheimsókn.
Á Abdul Illah krónprins, sagði
í dag á fundi með blaðamönnum,
að kommúnisminn ógnaði friði
og öryggi í nálægum Austurlönd-
um. Þeim ógnunum yrði að mæta
með samvirkum ráðstöfunum.
Hann kvaðst hafa átt viðræður
við Eisenhower forseta um ->að,
hvernig sameina mætti Araba-
þjóðirnar til að bægja frá alvar-
legustu hættunni, sem yfir þeim
hefði vofað. •