Morgunblaðið - 02.06.1957, Blaðsíða 6

6
MORVUNBLAmn
Sunnudagur 2. júní1957
CTtg.: H.f. Arvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónssun.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjami Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Ami Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 30.00 á mánuði innanlands.
I lausasölu kr. 1.50 eintakið.
Sjómannadatjurinn
HIN MIKLU meginlönd fyrir
austan okkur og vestan höfðu
lengi verið byggð, þegar sá at-
burður skeði sem að við köllum,
að ísland fannst. Til þess að ís-
land gæti fundist af mönnum,
þurfti skip og rhenn, sem sótt
gætu sjóinn svo langt að hægt
væri að festa bústaði hér á landi.
Það var ekki nægilegt, þó ein-
stöku skip ræki hér norður í hafs-
botna, eða þá að einhver könnun-
arleiðangur í leit að Thule, hinu
bjarta landi miðnætursólarinnar,
villtist hingað norður. Það voru
haffær skip og sjómenn, sem
kunnu að sigla þeim, sem urðu
að koma til sögunnar, svo að ís-
land gæti orðið fundið og þar
gæti orðið föst, mannleg byggð
um alla framtíð.
Hernaðartækni
þess tíma
Það var hernaðartækni þess
tíma, sem gerði það að verkum
að fsland fannst. Víkingarnir,
sem byggðu hin norðlægu lönd
höfðu smátt og smátt, á löngum
herferðum, vanist meðferð skipa
og baráttu við sjóinn og þar kom
að þeir lögðu leið sína til norð-
urs og ísland byggðist frá Noregi
og komst þannig í tölu þeirra
landa sem mannfólk byggir.
Til þess að finna þetta land
þurfti sjómenn og til þess að
byggja þetta land þurfti líka sjó-
menn og skip. Þannig hefur það
verið allan tímann frá því að
ísland byggðist og þar tíl nú.
Án skipa og án sjómennsku væri
byggð á íslandi óhugsandi. Það er
sama þó nú sé runnin upp ný öld
flugtækni. Þeir sem þetta land
byggja komast ekki hjá því að
sækja á miðin í kringum landið
og þeir komast ekki hjá því að
þurfa að sigla með afla sinn til
annarra landa. Þar af leiðir að
atvinnulíf landsins hlýtur að veru
legu leyti að byggjast á sjómönn-
um, sjómennsku og skipum.
Sorg og gleði
landsmanna
íslendingar standa í mikilli
þakkarskuld við sjóinn. Hann
hefur um aldaraðir veitt þeim
björg í bú og á síðustu áratug-
um hefur sjósóknin verið aðal-
undirstaða þess að unnt hefur
verið að byggja hér á landi upp
menningarríki, hliðstætt því sem
er gerist á hinum stóru megin-
gerist á hinum stóru megin-
og menningarþjóðum löngu áður
en. sjófarendur fundu ísland og
byggðu það.
En jafnframt því, sem sjórinn
hefur verið björg landsins hefur
hann lika oft verið sorg fólksins.
Þeir íslendingar eru ótaldir, sem
í sjóinn hafa farið. Við íslending-
ar höfum ekki háð styrjaldir, en
sá skattur sem við höfum greitt
sjónum er áreiðanlega meiri
heldur en það afhroð, sem stór-
þjóðir hafa goldið í ýmsum styrj-
öldum sem þær hafa háð, ef tek-
ið er tillit til mannfjöldans. Sjór-
inn er þannig bæði sorg og gleði
landsmanna.
Hátíðisdaafur siómanna
Um tvo áratugi hefur sérstakur
sjóma ■*^4agur verið haldinn há-
tíðlegur í landinu. Sá dagur er
til þess að minnast sjómannastétt
arinnar, þess atvinnuvegar, sem
á sjónum byggist og þeirra fórna,
sem sjónum hafa verið færðar.
Á þessum degi hafa oft verið gerð
átök til að þoka fram ýmsu sem
sjávarútvegi og sjómannastétt
væri til heilla. Dagurinn hef-
ur verið valinn á þeim tíma, sem
vetrarvertíð er lokið, en síldar-
vertíð fyrir norðan land er ekki
hafin til þess að sjómenn gætu
notið dagsins og verið í landi. En
á þessu hefur þó orðið mikill mis-
brestur og seinustu árin hefir það
verið áberandi að fyrir atburð-
anna rás hafa sjómenn ekki get-
að tekið þátt í hátíðahöldum
dagsins, því þeir hafa þá verið að
gegna skyldustörfum sínum á
hafinu.
Dvalarheimilið oitmað
f sambandi við þann sjómanna-
dag, sem haldinn er hátíðlegur
í dag, er sérstaklega vert að
minnast þess, að í dag er opnað
Dvalarheimili aldraðra sjómanna.
Fyrir nokkrum árum var stofn-
að til þessarar byggingar að
miklum stórhug og miklum fórn-
arvilja landsmanan. Bygging hins
rúmgóða Dvalarheimilis hefur
miðað vel áfram og er nú þessi
stóra bygging risin upp á einum
hinum mest áberandi stað í höf-
uðborginni. Dvalarheimilinu hef-
ur verið valið nafnið Hrafnista.
Það á vel við að velja norskt
nafn á þennan stað, án norskra
skipa og norskra sjófarenda hefði
ísland ekki fundist, en Hrafnistu-
menn hinir fornu höfðu byr hvert
sem þeir vildu á sínum tíma.
Til þess er ætlast að
aldraðir sjómenn, sem hættir
eru störfum geti notið aðhlynn-
ingar og hvíldar á dvalarheim-
ilinuu. Úr gluggum þess og 'af
hlaði þess er víð útsýn til Faxa-
flóa, þar sem margir sjómenn
hafa stundað starf sitt. Almenn-
ingur hefur veitt dvalarheimil-
inu mikinn og verðmætann stuðn
ing með ríflegum fjárframlögum
og svo er komið að húsið verður
opnað í dag eins og áður er sagt.
Framkvæmdastjóri dvalarheimil-
isins er skipstjóri, sem er al-
þekktur fyrir dugnað og er gam-
all aflakóngur og hinn mætasti
maður. Á það sérstaklega vel við
að slíkur maður skuli vera feng-
inn til forystu fyrir dvalarheim-
ilinu, þegar í öndverðu.
Atvinnuvegir Islendinga eru
stopulir. Þeir eru meira komnir
undir sól og regni, undir gæftum
og góðæri af náttúrunnar hálfu
en atvinnuvegir flestra anngrra
þjóða. Og sjómennska við ísland,
krefst þess einnig, að þeir sem
stunda hana séu dugmiklir menn
og þrautseigir. Það er. engum
aukvisa ætlandi að sækja gull í
greipar íslenzkra sjávarins og
það jafnvel þó farið sé með hin
beztu tæki á miðin. Þó atvinnu-
vegir verði fjölbreyttari mun
engum dyljast, að sjávarútvegur-
inn verður áfram höfuðundir-
staða landbúskaparins.
íslenzka þjóðin þakkar sjó-
mannastéttinni og árnar henni
allra heilla á hátíðisdegi hennar.
UTAN UR HEIMI
*
Atrúnaðargoð Suðurríkjamanna smánað
-N álega klukkutíma
akstur norður af Washington,
höfuðborg Bandaríkjanna, er stað
urinn Gettysburg.
Staður þessi hefir orðið frægur
fyrir það í sögunni, að þar stóð
blóðugasta orrusta í hinni blóð-
ugu borgarstyrjöld Bandaríkj-
anna, Þrælastríðinu.
í Gettysburg-orrusíunni 3. júlí
1863 mættust 73 þúsund Suður-
ríkjahermenn og 82 þúsund Norð-
urríkjahermenn. Þeim fyrr-
nefndu var stjórnað af yfirhers-
höfðingja Suðurríkjanna hin-
um fræga Robert Lee en þeim
síðarnefndu af hershöfðingja að
nafni Georg Meade, sem er minna
þekktur, en hann hafði forustu
Norðurríkjahersveitanna á þessu
svæði.
Þegar orrustunni lauk lágu 43
þúsund manns dauðir í valnum
og með henni lyktaði síðustu til-
raun Lees hershöfðingja til að her
taka höfuðborgina Washington.
Daginn eftir, einmitt á þjóðhátíð-
ardag Bandaríkjanna 4. júlí, dró
hann her sinn til baka suður á
bóginn.
Félagarnir Eisenhower og Montgomery við Gettysburg.
★
E nn er grunnt á því
góða milli Norður og Suéur-
ríkjamanna í Bandaríkjunum.
Og þegar tekið er tillit til þess að
aðeins 94 ár eru liðin síðan þessi
hræðilega rimma stóð og þar féllu
nákomnir frændur margra þeirra
manna sem nú eru á lífi, ber sízt
að undrast þött orrustan við
Gettysburg sé ennþá viðkvæmt
mál. 'Sérstaklega er hún viðkvæm
fyrir Suðurríkjamenn, því að þar
tapaði átrúnaðargoð þeirra Lee
hershöfðingi, sem er til vill var
kænasti og bezti hershöfðinginn
í þrælstríðinu. Hafði hann áður
unnið margan frægan sigur gegn
ofurefli Norðurríkjanna.
Suðurríkjamenn tala ekki einu
sinni sjálfir upphátt um þá stað-
reynd, að við Gettysburg skeikaði
Lee hershöfðingja. Og ennþá verr
kunna þeir að taka því, ef Norður
ríkjamenn eða aðrir benda á brest
ina.
Þeir tóku það því mjög óstinnt
upp, að hershöfðinginn frægi
Montgomery fór nýlega hóðuleg-
upp, að hershöfðinginn frægi,
er hann heimsótti staðinn. Og
það sem var ennþá verra, — svo
virtist sem Eisenhower forseti
hefði tekið undir smánaryrði
brezka hershöfðingjans.
★
I síðustu heimsstyrjöld
urðu þeir Eisenhower og Montgo -
mery beztu vinir. Þeir stjórnuðu
innrásinni í Frakkland 1944 og
síðan sókn Bandamanna yfir Rín.
Eisenhower var yfirmaður alls
herafla Bandamanna í Vestur
Evrópu, en Montgomery undir-
maður hans og hafði yfirstjórn
brezku hersveitanna er sóttu með
fram strönd Ermarsunds, yfir
Belgíu og Holland.
Um þessar mundir er Montgo-
mery á ferðalagi um Bandaríkiu
og var þá ekki nema sjálfsagt,
að hann heimsækti sinn góða yfir
mann og vin Eisenhower. Þeir
ræddust við fyrst í Hvífc húsinu.
Síðan óku þeir þennan spöl norð-
ur til Gettysberg, en rétt hjá orr-
ustustaðnum á Eisenhower fyr-
irmyndarbúgarð.
Fyrst fór bóndinn Eisenhowei
með gest sinn út í fjós til að sýna
honum kynræktaðar fyrirmyndar
beljur og villisvín. Svo ákvað
hann að sýna Montgomery orr-
ustusvæðið. Það var ekki langt
að fara. — aðeins fáein skref frá
búgarðinum. Þar hefur og verið
reistur útsýnisturn til að gefa
sem bezt yfirlit yfir svæðið og
gengu þeir saman upp í hann.
Sem þeir nú litu yfir orrustu-
svæðið sáu þeir friðsælan dal
með lágum hlíðum. En á víð og
dreif út um þennan dal hafa verið
reist hundruð og aftur hundruð
af margs konar myndastyttum og
minnismerkjum um háttsetta
menn og fallna hermenn.
★
Eisenhower hóf að
skýra orrustuna fyrir sínum
gamla vopnabróður.
— Dalurinn liggur beint frá
suðri til norðurs og er bærinn
Gettysburg í mynni hans. Á vest-
urbarmi dalsins stóðu hersveitir
Suðurríkjamanna, en á austur-
barminum stóðu hersveitir Norð-
urríkjamanna. Á milli þeirra var
aðeins dalurinn, míla á breidd.
Þó höfðu nokkrar hersveitir Suð-
urríkjamanna daginn áður en
meginorrustan hófst, einnig sótt
að úr norðri og þá náð í sínar
hendur nyrzta hluta austurbarms
ins, sem nefnist Culps Hill og er
talsvert há.
Virðist sem Lee hafi ákveðið
að láta til skarar skríða vegna
þess að staða hans styrktist mjög
við að ná þessari hæð.
Snemma um morguninn fyrir-
skipaði hann 15 þúsund beztu her
mönnum sínum að gera atlögu
þvert yfir dalinn undir forustu
Picketts hershöfðingja. Er aflaga
þessi fræg orðin nefnd „Pieketts
atlagan". En nokkurn tíma tók að
skipuieggja árásarliðið og á með-
an náðu Norðurríkjamenn aftur
á sitt vald fyrrnefndri Culps Hill-
Er það álit herfræðinga, að eftir
missi Culps Hili hafi það verið
vanhugsað hjá Lee að hefja at-
löguna.
En hann breytti ekki fyrirætlan
sinni og hlýtur það að hafa verið
stórkostleg sjón, þegar 15 þúsund
fótgönguliðar hans hlupu móti
fallbyssuskothríð, þvert yfir dal-
inn. Eftir langa orrustu var at-
lagan brotin á bak aftur, en her-
fræðingar telja, að það hafi verið
misráðið hjá Meade yfirmanni
norðanmanna, að láta þá ekki
kné fylgja kviði, en sunnanmenn
komust undan.
Er Eisenhower hafði lokið
frásögn sinni varð Montgomery
að orði: — Já þetta voru alvarleg
mistök hjá þeim báðum, en sér-
staklega hjá Lee. Ég hefði að
minnsta kosti ekki hagað bardag-
anum svona.
Og Eisenhower svaraði góðiát-
lega:
— Nei, þú hefðir að sjólfsögðu
ekki gert það, enda hefði ég þá
rekið þig.
'At
Þessi setning Eisenhow-
ers er það sem hefur kveikt í
‘púðurtunnu* Suðurríkjanna.Eiga
menn þar vart orð til að lýsa
hneykslun sinni yfir þessari
óskammfeilnu árás á átrúnaðar-
goðið Lee. Og bent hefur verið á
það, að setningin kunni að verða
Eisenhower og republikönum
dýr. Þeir muni missa það fylgi
sem þeim hefur tekizt á síðustu
árum að skapa sér í Suðrinu.
★
S vo að nokkrum dögum
seinna gaf Eisenhower ákveðna
yfirlýsingu á blaðamannafundi
til að firra sig pólitísku tapi.
Hann sagði: — Ég geng ekki aftur
með það, að ég tel fjóra menn
mestu mikilmennin í sögu Banda-
ríkjanna. Þeir eru: Benjamin
Franklin, Washington, Abraham
Lincoln og Lee hershöfðingi.
Og nú hefir hann aftur kom-
ið sér í mjúkinn hjá Suðurríkja-
mönnum. Það sýður þó ennþá í
pottinum og er það nú orðin ein
helzta dægrastytting karlanna í
Missisippi og Alabama að gagn.
rýna herstjórn þeirra Eisenhow-
ers og Montgomerys í síðustu
styrjöld.
Er nú farin að ganga skemmti-
leg saga um það, að Lee hers-
höfðingi afturgenginn, hafi einn
daginn verið að ferðast í jeppa
um skóga Belgíu, þar sem Þjóð-
verjar ráku Ardennafleyg sinn
síðla árs 1944.
Þegar Lee hafði ekið góða
stund um Ardennafjöllin, r.am
hann staðar og varð honum að
orði. Ósköp er að vita, hvernig
þeir Eisenhower og Montgomery
hafa hagað hernaðaraðgerðum
hérna. Ef ég hefði mátt ráða,
hefði ég rekið þá báða.