Morgunblaðið - 07.06.1957, Qupperneq 9

Fostudagur 7. júní 1957
MORCUWBL AÐIÐ
t
Æ
FRÁ S.U.S.
FRAMTIÐIN
RITSTJÖRAR: GUÐMUNDUR BENEDIKTSSON OG SVERRIR HERMANNSSON
Aldrei gerðar meiri kröfur fil
staðfestu og manrtdóms en nú
Ræða Ólafs B. Thors, inspector scolae
/ M.R. v/ð dimission
ENN einu sinni er runnin upp
stund skilnaðar í þessum sal. Ðá-
lítill hópur nemenda, sem nú hafa
lokið undirbúningsnámi I heima-
högum, býst til brottferðar. Við
6.-bekkingar erum á förum. í
fjögur ár höfuð við dvalið í þess-
um gamla skóla og notið fósturs
hans og umönnunar. í fjögur ár
hefur sjóndeildarhringur okkar
takmarkazt í svo ríkum mæli af
veggjum þessarar öldnu stofnun-
ar. Hún hefur verið okkur allt í
senn, vinnustaður og hollvinur.
Og nú er kveðjustundin komin.
Við stöndum andspænis sjálfri
dimission, andspænis þeirri stað-
reynd, að við erum að kveðja tii
að fara héðan fyrir fullt og allt.
Innan stundar erum við ekki
lengur nemendur þessa skóla.
Á slíkri stundu hlýtur sú
spurning að knýja dyra: Hvað
viljum við segja að skilnaði við
skólann okkar? Hvers viljum við
minnast, hverju gleyma? Af
mörgu er til að taka. Samveru-
stundir fjögurra ára í góðra vina
hóp skilja eftir mergð minninga.
í þessum skóla dveljum við þau
ár, sem e.t.v. eru mikilvægust
allra. Þau ár, sem breyta óþrosk-
uðum unglingi í ungan mann og
leggja drög að lífsskoðun hans og
lærdómi. Þau ár, sem eru honum
e.t.v. erfiðust reynsluár. Á þess-
um árum verður okkur fyrst
ljóst, að við erum sjálfstæðar ver
ur með sjálfstæða hugsun og
skoðun. Á þessum árum nemum
við þann lærdóm, sem verða
mun okkur haldgóð undirstaða
frekara náms. Og héðan höldum
við með uppskeru og ávöxt fjög-
urra ára erfiðis, misjafnlega mik-
ið, en eflaust eins og hver hefur
til sáð.
Þegar við setjumst í mennta-
skóla, óreyndir busar, virðist
okkur stúdentsprófið takmark,
takmark í órafjarlægð. Við iítum
þau fjögur ár, sem liggja að tak-
marki þessu sem heila eilífð. Við
hyggjum gott til leika við mennta
gyðjur og viljum mikið læra.
En tíminn lætur ekki að sér
hæða. Þessi fjögur ár hafa liðið
og meira en það. Þau hafa flogið
áfram og nú fyrst verður okkur
„Sijórnarsamstarf til ai)
útiioka áhrif ihaldsins“
ÆSKULÝÐSSÍÐA Alþýðublaðs-
ins s.l. miðvikudag er að mestu
leyti helguð s.n. „fundi fullskip-
aðrar stjórnar S.U.J.“ (sem reynd
ar varð aldrei fullskipuð skv. frá
sögn Alþýðublaðsins). Samkoma
þessi lét frá sér fara ályktun, en
í henni er þetta m.a.: „Fundur-
inn telur, að halda beri núver-
andi stjórnarsamstarfi áfram,
til þess að útiloka öil áhrif íhalds-
ins á stjórn landsins." Ályktun
þessi ber glöggt vitni um það
hugarfar, sem nú ríkir meðal
stjórnarflokkanna og ungir jafn-
aðarmenn apa að sjálfsögðu eft-
ir. En almenningi í landinu er
farið að skiljast að löngunin til að
útiloka „íhaldið" er ekki næg
lyftistöng neinni ríkisstjórn,
meira þarf til að koma, en það
hefir ekki enn gert vart við sig.
ljóst, að við höfum fylgt á eftir.
Og hér stöndum við á þessari
stund, fast við takmarkið fjar-
læga, á þessari stund, þegar við
hljótum að gera upp við okkur
sjálf og skóla okkar reikning lær-
dóms og þroska.
Okkar bíður nú sú spurning,
sem beðið hefur hvers hóps, sein
lokið hefur skólanámi: Hvað höf-
um við lært og h'vernig höfum
við notað þann tíma, sem okkui
var fenginn til starfs? „Höfum
við gengið til góðs götuna fram
eftir veg?“ Ég iæt þeirri spurn-
ingu ósvarað. Henni verður hver
að svara fyrir sig. Og svörin
verða eflaust margvísleg. Sumir
hafa höndlað mikinn lærdóm, til-
einkað sér margt og unnið vel.
Aðrir hafa minna lesið en öðlast
meiri þroska, félagslegan þroska,
og lært að þekkja sjálfan sig. Ór-
fáir hvort tveggja. En hvert sem
svarið verður getum við öll verið
sammála um það, að gjafir þær,
sem skólinn hefur okkur í té lát-
ið, verða ekki mældar mæliker-
um gulls og silfurs, heldur fylla
flokk þeirra andlegu verðmæta,
sem mölur og ryð fá ekki grand
að. Og slíkar gjafir verða aðeins
greiddar á einn hátt, að sérhver
nemandi verði nýtur þegn síns
j þjóðfélags og sé hæfur þess að
kallast menntaður maður.
Gömul saga segir, að einhverju
sinni hafi búið í Austurlöndum
ungur sveinn. Þessi sveinn átti
sér einn draum, eina ósk. Að læra
og verða vitur, kunna skii á
vandamálum lifsins. Og sveinn-
inn ungi lagði af stað til þess að
leita sér meistara og læriföður.
Hann leitaði lengi og ferðaðist
langa vegu. Loksins fann hann
gamlan meistara, sem vildi kenna
honum. í mörg ár sat sveinninn
við fótskör meistarans og lærði.
Og þar kom, að meistarinn gat
ekki kennt honum meira.
Sveinninn sneri þá til ættlands
síns og gerðist mikill spekingur.
Frægð hans fór víða, og læri-
sveinar þyrptust að honum úr
öllum áttum. Spekingurinn varð
auðugur og frægð hans mikil.
Hann reisti sér höll, réði fjölda
þjóna og landar hans dýrkuðu
hann sem goð væri. En speking-
urinn var ekki ánægður. Hann
spurði sjálfan sig: Hefur vizka
mín aflað mér alls þess frama,
sem unnt er? Hef ég hlotið umbun
alls þess erfiðis, sem ég í æsku
lagði á mig?
Og spekingurinn varð hug-
sjúkur og vísaði lærisveinum
sínum á braut. Hann jók íburð
sinn allan og naut allra lífsins
unaðssemda. Hann naut þess að
vera ríkur og frægur. En gieði
sína fékk hann ekki aftur. Sífellt
kvaldi sú hugsun hann, að ein-
hvers staðar væri að leita meiri
sælu.
Nótt eina gat hann ekki sofið.
Birtist honum gamli lærifaðir
hans, sem sagði: Sonur minn. í
mörg ár miðlaði ég þér af þekk-
ingu minni og kenndi þér skil
hinna ýmsu vandamála. Þú varst
góður nemandi og erfiði þitt var
mikið. En gleymdu því ekki, að
umbun þess hlauztu þá þegar. Þú
hlauzt hana í aukinni vizku og
aukinni þekkingu. Og gleymdu
því heldur ekki, að erfiði mitt
var mikið og hef ég engin laun
hlotið. Þessi laun áttir þú að
greiða. Ekki 1 fé eður öðrum
málmum, heldur með því, að reyn
ast landi þínu nýtur þegn og nota
vizku þína í þjóðarhag. Þessa
skuld átt þú enn ógreidda.
Að svo mæltu hvarf gamli
meistarinn, en spekingurinn
breytti líferni sínu og hlaut frið
í sálu sinni.
Þessi gamla saga er enn í fullu
gildi. Það á að vera takmark okk-
ar, sem höfum valið hina þyrnum
stráðu menntabraut að gangvegi,
að nota þekkingu þá, sem við
öðlumst, landi okkar og þjóð í
hag. Það er skuld okkar við
landið, sem hefur alið okkur,
þjóðina, sem hefur fætt okkur og
miðlað okkur því bezta, sem
hún á.
Við, sem í dag kveðjum þenn-
an skóla, erum fulltrúar þeirrar
kynslóðar, sem hefur vaxið úr
grasi og dafnað á miklum um-
bótatímum. Við höfum lifað vel-
gengnisár og orðið þátttakendur
í þeim miklu breytingum, sem
átt hafa sér stað á landi okkar.
Enda höfum við fengið að heyra
það, að aldrei hafi ungt fólk alizt
upp við þau þægindi og þann
munað, sem unga kynslóðin í
„Dimission“ nefna menntaskólanemendur það, er þeir
halda burt úr skólanum, til að búa sig undir sjálft stúdents-
prófið. Er þá skólinn kvaddur með mikilli viðhöfn. Ræðu þá,
er hér birtist flutti Ólafur B. Thors, inspector scolae í M.R.
er stúdentsefnin í vor kvöddu skólann. Ræðan er hér eins
og hún birtist í Skólablaði Menntaskólans.
hafði þá ekki eins teygt sína
löngu arma inn í einkalíf manns-
ins. Hvirfilvindur vélamenningar
og andstæðna var þá ekki vak-
inn. Þeir unnu af því að þeir
vildu vinna og gátu unnið.
En nú er öldin önnur. Önnur
viðhorf og önnur sjónarmið ráða
nú flestu. Ég efast um að mennta
þráin sé alltaf sú sama, e. t. v.
vegna þess, að menn þurfa nú
minna á sig leggja til þess að
njóta menntunar. Áhugasömum
nemendum er nú yfirleitt auðvelt
að njóta skólavistar.
En vinnufriður og aðstæður til
einbeitingar hugans eru ólíkar
nú og þá.
Btaðreyndin er sú, að nútíma-
maður verður að grafa sig út úr
völundarhúsi eigin samtíðar til
þess að fá að vera í friði með
eigin hugsanir. Dagblöð, útvarp,
sími og alls konar félagsskapur
eru að ræna manninn dýrustu
réttindum hans, réttinum til bess
að hugsa og álykta með sjálfum
sér. Múgskoðanir og fjöldatrú
6. bekkingar M.R. kveðja skóla sinn.
dag. Slíkt er eflaust satt og rétt.
Hvað snertir þægindi hins dag-
lega lífs verðum við vait ma;ld
sömu stiku og fyrri kynslóðir. En
engu að síður er mér næst að
halda, að aldrei hafi ungt mennta
fólk búið við erfiðari andlegar
aðstæður, en einmitt í dag. Þetta
kann að virðast fjarstæða ein.
Verður yður, áheyrendur, ekki
hugsað til þeirra ungu manna,
sem fyrr á tímum fórnuðu öllu og
þoldu kulda og vosbúð til þess að
geta notið einhverrar menntun-
ar? Sultu heilu hungri, heldur en
að fara á mis við þann fróðleik,
sem þeir áttu kost á. Og verður
síðan hugsað til þeirra manna,
sem nú stunda nám sitt í heitum
húsakynnum — við nægan kost.
En það er ekki þetta, sem ég á
við. Mér dettur ekki í hug að
bera saman þessi skilyrði. En við
verðum að hafa í huga, að nú eru
tímarnir breyttir. Þessir ungu
menn stunduðu nám sitt knúðir
þrá, kijúðir þeirri eldheitu
menntaþrá, sem gerði þeim
kleift að leggja slíkt erfiði á sig.
Þeir lifðu og hrærðust í umhverfi
mettuðu lærdómi og lestri. Fjöl-
mennið glapti þá ekki og tæknin
setja meir og meir svip sinn á hið
daglega líf.
Við lifum á öld tækni og hraða.
Hvarvetna miðast viðleitni þjóð-
anna í þá átt að létta hina beinu
lífsbaráttu, auka tæknina, auka
hraðann. Upp úr hjúpi þúsund
ára þjóðlífs er að rísa nýtt og
voldugt goð — goð tækni og vél-
hyggju, vélin. Nýjar og glæsar
uppfinningar leysa af verði hug
og hönd. Sífellt þokar mannleg-
ur máttur um set fyrir vélkraft-
inum. Ódýrt og afkastamikið
vinnuafl leysir manninn af hólmi.
Þægindin aukast og kröfur til
mannlegs atgerfis minnka. Hinu
glæsta goði er sífellt fórnað fleiri
og fleiri sálum, fleiri og fleiri
máttarstólpum, sem eitt sinn
hvíldu undir þjóðfélagi einstakl-
ings og menningar. Sífellt er
mokað á þá góðu gróttukvörn,
sem mylur manninn þægindi og
munað.
Og allt hefur þetta gerzt á fá-
um árum. Það leiðir því af sjálfu
sér að svo snöggar breytingar
verða ekki teknar án þess að
þeirra gæti í öðrum þáttum þjóð-
lifsins. Eftir því sem þægindin
aukast og kröfur til mannsins
minnka, glatar hann smám saman
þeim hæfileikum, sem í öndverðu
skipuðu honum skör hærra skyn-
lausri skepnu. Hin andlega menn-
ing dregst aftur úr meðan goðinu
sæla er hampað.
Og það er raunar ofur eðlilegt.
Andleg barátta og einbeiting
hugans krefst alla jafnan mikill-
ar áreynslu og mikillar staðfestu.
Og þegar hin daglega þróun mið-
ar í þá átt, að steypa alla menn
í sama mót, mót hóflífis og þæg-
inda, hættir maðurinn hreinlega
að beita þeim gjöfum, sem guð
gaf honum í upphafi.
Hin andlega deyfð og sú and-
leti, sem nú gerir vart við sig i æ
ríkara mæli, er sjúkdómur, bráð-
smitandi farsótt, sem fer hratt
yfir. Þessi sjúkdómur vill einnig
herja á okkur, sem nú stundum
nám.Það er svo miklu auðveldara
að gefa sig á vald lystisemdum
og munaði okkar vaxandi höfuð-
borgar, en að horfast í augu við
staðreyndir og semja sig að þeim
kröfum, sem menntaskólanám ó-
neitanlega gerir til hvers nem-
anda.
Og með þessi sjónarmið í huga
leyfi ég mér að fullyrða, að aldrei
hafi nám og ástundun gert meiri
kröfur til staðfestu og mann-
dóms, en einmitt nú.
Við íslendingar eigum gamla
menningu, menningu, sem við er-
um að verðleikum stoltir af. í
framtíðinni bíður okkar mikið og
mikilvægt verkefoi. Við eigum að
varðveita þessa menningu, auka
hana og efla. Og það er starf okk-
ar sem hér erum í dag.
En það fáum við því aðeins
gert, að við gætum þess að glata
ekki sjálfum okkur, hugsun okk-
ar og frelsi í fjötra múgsefjunar,
verða sálarlaus ferlíki í fallegu
landi, landi, sem átt hefur dug-
lega, þrekmikla menningarþjóð.
Slíkt starf verður vissulega
verðugt verkefni allra krafta
okkar. Styrkjum því og hlúum
að íslenzku menningarlífi minnug
orða Jónasar Hallgrímssonar:
„Hvað er langlífi
lífsnautnin frjóa
aleflings andans
og athöfn þörf.“
En gerum okkur ljóst, að fleíri
hættur steðja að. í hönd fara erf-
ið ár. Ekki aðeins fyrir okkur Is-
lendinga, heldur gjörvallt mann-
kyn. Ár, sem skera munu úr um
það, hvort öll menning Hður und-
ir lok, hvort hnöttur okkar verð-
ur vígvöllur valdagráðugra stór-
velda, sem búa yfir krafti tor-
tímingar og dauða.
Á hverjum degi fáum við frétt
ir af vígbúnaði og hervæðingu
stórveldanna. Hótun berst áhótun
ofan, og alls staðar virðist ríkja
hið gamla lögmál: Sá sterkasti
mun sigra.
Og í skugga þessa hildarleiks
stöndum við þegnar smáþjóða,
undrumst og spyrjum.
Hvernig fær staðizt, að maður
tuttugustu aldarinnar, hinn þrosk
aði homo sapiens, skuli reiða yfir
höfuð sér hinn banvæna hamar
vitandi það, Ijósti hann, hittir
hann sjálfan sig.
Og svarið er aðeins eitt. Úlfúð
og hatur, sem höfða til frum-
stæðustu eðlishvata mannsins,
eru enn þau öfl, sem mestu ráða
í heimi vorum, þótt fagurt sé tal-
Frh. á bls. 15.