Morgunblaðið - 02.11.1957, Qupperneq 3

t,augardagur 2. nóv. 1957
MORCVISBTAÐIÐ
3
Prófessor Sigurbjörn Einarsson:
Minnumst Ungverja
KRINGUM veturnætur í fyrra
brá fyrir rofi í þykknið, sem
okkur hér vestur frá þykir hvíla
yfir löndum austanvert í álfunni,
og blikaði fyrir bjarma af frelsi.
Að visu var það gagnstætt öllum
skynsamlegum vonum, að þetta
skyndilega upprof gæti orðið
annað en glýja ein. En vonir
spyrja ekki skynsemina, hvort
þær megi vakna, .og litli, heiði
bletturinn á austurloftinu varð
skært leiftur í augum margra
víðs vegar um heim.
Voru það ef til vill vestrænir
heimsvaldasinnar, sem einir fögn
uðu í raun og veru og æstu aðra
upp, hafandi logið þá fulla, fyrr
og síðar? Voru það aðallega illir
skálkar, sem glöddust yfir þessu,
Rússlands, var ekki ívilnun eða
tilslökun af rússneskri hálfu.
Þvert á móti. Við höfðum séð,
hverju fram fór í Póllandi. Það
var ekki rökstudd ástæða til þess
að vera bjartsýnn.
Eigi að síður voru fregnirnar
frá Ungverjalandi með þeim
hætti, að langt fór fram úr því,
sem þykja mátti með líkindum
um land, sem lýtur nýtízkri al-
ræðisstjórn af rússnesku tagi.
Stúdentar taka að mótmæla
stjórnarfarinu í heyranda hljóði
og krefjast nokkurra umbóta.
Þessi litli neisti varð að báli, sem
ekki varð hamið nema með
miklu stáli og stórum fossum af
blóði. Menntamenn taka þegar
undir með stúdentum, rithöfund-
irstríðsár og það er varla sopið
í botn.
Það er ósparlega skírskotað til
þessarar staðreyndar, þegar
hermdarstjórn og afbrot komm-
únista eru afsökuð og varin. En
■það liggja djúprættir og sterkir
þræðir milli þessara tveggja
flokka, ef út í það er farið, bæði
huldir og berir, og ef til vill eru
engir síður þess um komnir en
kommúnistar að afsaka afglöp
sin og illkynjun með vömmum
nazismans og facismans. Og eitt
er orðið Ijóst og með öllu ótví-
rætt eftir byltingartilraunina í
Ungverjalandi og úrslit hennar:
Framkvæmd sósíalismans er
ekki lengur neitt atriði í augum
valdamannanna í Moskvu, hug-
sjón kommúnismans er algert
aukaatriði hjá hinu, sem öllu
skiptir þá, en það er stórveldis-
aðstaða Rússlands. Hugsjónin er
yfirskin, beita, fláræði eitt í
þeirra munni og hendi.
menn, sem sáu ofsjónum yfir i ar, listamenn. Verkamenn skipa
sósíölskum umbótum, afnámi
miðaldalegra félagshátta, lausn
snauðrar bændastéttar undan á-
nauð stórjarðeigenda, menn, sem
þráðu það eitt, að lénsskipulag
og fascískt stjórnarfar yrði tekið
upp að nýju í Ungverjalandi?
Fátt gæti verið fjær sanni. All
ur sá þorri hugsandi manna, er
fylgdist af brennandi alhug með
því, sem var að gerast í Ung-
verjalandi, var hvergi í nám-
unda við slík sjónarmið. Hið ó-
sjálfráða viðbragð heilbrigðra,
óhylltra manna var samúð með
þjóð sem reyndi að bylta af sér
oki framandi áþjánar, vildi fá að
taka örlög sín í eigin hendur,
skipa málum sínum að eigin vild
og með lýðfrjálsum hætti. Mönn-
um hló hugur við þeirri tilhugs
sér unnvöipum undir merki kröf
unnar urr frjálst land, um lausn
þess undan erlendri hersetu, ura
lýðræðis egra stjórnarfar, réttar-
öryggi. Hin frjálsa, unga, djarfa
rödd bergmálar þegar um-gjör
vallt land, öll alþýða þessa „al-
þýðuríkis" rís upp einhuga, marg
buguð, vopnlaus og snauð alþýða
rís upp eins og einn maður væri,
krefst þess einum munni, að hið
volduga, rússneska setulið hverfi
úr landi, krefst fáeinna, frum-
lægra lýðréttinda, sem við telj-
um jafnsjálfsögð í siðmönnuðu
mannfélagi og það að ganga upp-
réttur á tveimur fótum.
Aflið á bak við þessa hreyfingu
var sjálfkrafa viðbragð hins sára
og kramda, sem hefur engu að
tapa en allt að vinna. Það var
o—o—o
Bókin Þjóðbyltingin í Ung-
verjalandi eftir Erik Rostböll,
sem Almenna bókafélagið hefur
gefið út í þýðingu Tómasar Guð-
mundssonar, kemur á íslenzkan
markað á ársafmæli þessara
minnisstæðu og dapurlegu tíð-
inda. Hún er án alls efa meðal
skýrustu, raunsönnustu og líf-
rænustu heimilda um þau, sem
til eru. Hún birtir atburði og
málavexti í ljósi persónulegrar
reynslu ungverskra manna, karla ;
og kvenna, sem flytja óhnekkj- .
anlegan, átakanlegan vitnisburð I
um rök viðburðanna. Hún er eins I
hlutlaus heimild og orðið getur,
ef tilfinningar og örlög lifandi
fólks eru hlutlægar staðreyndir,
þungvægari en formúlur og
pólitískar kennisetningar. Eng-
inn, sem tekur sér hana í hönd,
mun eiga auðvelt með að leggja
hana frá sér, fyrr en hann hefur
lesið hana á enda, óg þær mynd-
ir, sem hún dregur upp af hóf-
sömu raunsæi og augljósri við-
leitni til réttdæmis, verða flest-
um nærgöngular og minnissam-
ar.
Bókin er seld til ágóða fyrir
Ungverjalandssöfnun Rauða
Kross íslands. Ég vil sérstaklega
vekja athygli á því. Við, sem
stöndum ráðþrota álengdar, get-
um sýnt samúðina með ung-
versku fólki í ofurlitlu og auð-
veldu verki með því að kaupa
þessa bók, sem vissulega stend-
ur fyrir verði sínu. Ágóðinn af
sölu hennar hér verður auðv. létt
vægur dropi á móti mæli þeirra
hörmunga, sem Ungverjum hef-
ur 'verið mældur. En hann get-
ur þó orðið vitni þess, að við
höfum ekki látið örlög þeirra
.fyrnast okkur né samúðina gufa
upp. Ef til vill líka örlítill léttir
þeirrar sakar á óheillum sam-
tímans, sem með nokkru móti
hvílir á okkur öllum.
CláKSTEIKAR
un, að hér væri raunverulega að ' gos niðurbælds haturs hins for-
birta til á einum stað í nægilega
myrkum heimi.
Vonin um þetta var byggð á
veikum rökum, studdist ekki við
mikið raunsæi. Og þó. Gat ekki
hugsazt, þrátt fyrir allt, að tíma
mót væru orðin? Var ekki hugs-
anlegt, að rússneska túndran
væri tekin að þiðna, eða alltjent
að springa? Hafði ekki Stalin
verið endurskoðaður og gerður
upp með lítilli vægð, bannsung-
inn — maklega að flestir töldu
— blóðferill hans fordæmdur —
í nafni kommúnismans, í nafni
kommúnísks réttsýnis og vax-
andi marxískrar glöggskyggni og
þroska? Og höfðu ekki skjólstæð-
ingar hans í útgörðum hins
kommúníska heims verið afhróp
aðir, afhjúpaðir, afhöfðaðir, fram
ferði þeirra og meðferð á völdum
sínum auglýst öllum heimi, opin-
beruð í hræsislegri nekt sinni?
Var ekki næsta skrefið að slaka
á þeim klóm, sem stóðu í holdi
þjóðanna vestan rússnesku mær-
anna? Hvað gat verið sterkari
leikur, máttugri viðrétting þess
málstaðar, sem stóð riæsta hallt
eftir þessar uppljóstranir? Hvað
hefði komið aér betur fyrir flum-
ósa fylgismenn, sem höfðu tign-
að Stalin og áttu nú að líta á Krú
stjoff sem arfþega óskeikulleik-
ans, en virtist að vonum örðugt
að tengja þetta saman og fitja
upp á lífvænlegri framtíð á
grunni jafnbannsettrar fortíðar?
Hvað hefði hnykkt betur á þeirri
afneitun atáðrar sögu, sem Krú-
stjoff hafði staðið fyrir af svo
stórmannlegu örlæti, eða fremur
skapað tiltrú til þess, að einhver
siðferðislegur veigur væri á bak
við hana, raunverulegur vilji til
hollrar endurskoðunar, nýrra og
betri hátta?
Ekki virtist fráleitt að hugsa
svo. En auðvitað var það ekki
raunsætt. Kaldrifjaðir realistar
hafa ekki hugsað á þessa leið.
Óskhyggja og pólitík er sitt hvort
og rússneska stjórnin hefur
brugðizt stærri vonum en þess-
ari — og stórpólitík samtímans
yfirleitt. Og eitt var reyndar öll-
um augljóst: Undirrót og drif-
fjöður þeirra frelsishræringa, er
urðu í kúguðum grannlöndum
smáða og fótumtroðna, sem hef-
ur þolað margfaldar storlcanir og
ögranir, það var blossi af ættjarð-
arást þjóðar, sem á sér mikla
sögu, stórar minningar og sterk
vé.
Atvik og úrslit urðu svipleg.
Það var rétt eins og þegar
drukknandi manni skýtur upp
sem snöggvast til þess eins að
hrópa á þá hjálp, sem hvergi er
í nánd og sökkva síðan í djúpið.
Byltingin varð að engu, hvarf
inn í söguna eins og hvert annað
misheppnað innskot. Ungverska
sléttan varð kvik af rússneskum
skriðdrekum, sem ösluðu yfir
blóðgan svörð, rymjandi, drynj-
andi, urrandi þann international,
sem tengir strönd við strönd í
heimi kúgunarinnar og ofbeldis-
ins, tröllslegir skuggar af tillits-
lausu valdi, stálhrammar, sem
seildust úr sortanum í austri með
helvízkan eld í greipum, murk-
andi og malandi undir sig þá
hræringu lífs, sem farið hafði
um landið.
Sagan fylgir löngum þeim, sem
vinnur, réttlætir þann, sem ber
sigurorð af hólmi, hverjir sem
málavextir voru. Það er þó ekki
algild regla. Þeir sigrar eru til,
sem verða algerir ósigrar að
dómi sögunnar. Þá verður sú
framtíð aum, sem mannkyn á í
vændum, ef þessi sigur rúss-
neskra yfirburða, hernaðartækni

Barst leBurblakan fyrir
vindi vestan frá Ameríku?
í NÁTTÚRUFRÆÐINGNUM sem
nýlega er kominn út, segir dr.
Finnur Guðmundsson frá því að
fundizt hafi suður í Selvogi leð-
urblaka. Gerðist þetta hinn 8.
okt. s. 1.
Helgi Guðmundsson í Þorkels-
gerði í Selvogi var þennan ’dag
að hyggja að fé sínu. Leið hans
lá um túnin hjá Bjarnastöðum
Gekk Helgi þar fram á ófrýni-
legt kvikindi sem lá í grasinu
fyrir fótum hans. Sigurlaugi
bónda á Bjarnastöðum tókst að
handsama kvikindi þetta og varð
honum þegar ljóst að hér var um
að ræða leðurblöku.
Finnur Guðmundsson fór sjálf-
ur suður í Selvog til að sækja
dýrið. Það var geymt þar í fötu
en dúkur strengdur yfir. Þegar
Finnur tók dúkinn tífan af föt-
unni flaug leðurblakan þegar
og kaldrifjaðrar, pólitískrar ráð-j upp úr fötunni og flögraði fram
Finnur, að nærri liggi að ætla
megi að hún hafi hingað komið
fljúgandi.
kænsku, verður ekki dæmdur
síðar meir sem óheyrilegt glappa-
skot — og þó öllu heldur annað
en glappaskot og ennþá verra.
Myrkva þeirra atburða, sem
urðu i Ungverjalandi í fyrra og
þess ástands, sem ríkir þar nú og
ríkt hefur, síðan kommúnistar
tóku þar völd í skjóli rússnesks
hervalds, ber í minninguna um
skuggalegt stjórnarfar, sem þjóð-
in þoldi fyrr, það er satt. Þar
er tímabil nazismans næst, spor
þeirra manna, sem sáu ekki önn-
ur ráð til þess að forða kommún-
og aftur um stofuna.
Við athugun dr. Finns á kvik-
indinu kom i ljós að hér er um
að ræða ameríska' leðurblöku-
tegund og kallar Finnur þessa
tegund hrimblöku. Hún var rúm-
ir 13 sentimetrar á lengd og
vænghaf hennar rúmir 38 sm.
Leðurblökur hafa áður náðst
lifandi hér á landi, hin síðasta
sem kunnugt er um árið 1944
hér við Reykjavíkurhöfn. Þó tal-
ið sé að leðurblökur hafi hingað
borizt með skipum, þá segir dr.
Finnur að ekki sé lolcu fyrir það
ískri byltingu og missi sérrétt-1 skotið að jafn-flugþolið dýr og
inda en að magna voldugan og
vígskáan óaldarflokk gegn komm
únistum og selja sig honum á
vald. Vomur nazismans grúfir
enn yfir Evrópu allri. Hans
seyði súpum við allir þessi eft-
leðurblakan geti hingað borizt
með veðrum eins og margir
amerískir hrakningsfuglar sem
hér hafa fundizt. Næstu dagana
áður en Selvogsblakan fannst var
veðurfar hér þannig, segir dr.
f þessu hefti Náttúrufræðings-
ins, 3. hefti þessa árg., eru þess
ar greinar helztar: Viðrafúi, mjög
ýtarleg grein eftir Sigurð Péturs-
son, og fylgja henni myndir og
skýringateikningar. Þá er
greinaflokknum „íslenzkir fugl-
ar“, eftir dr. Finn Guðmunds-
son, komin röðin að Spóanum
Fylgja greininni nokkrar frábær-
ar myndir eftir Björn Björns-
son í Neskaupstað. Þá skrifa þeir
Agnar Ingólfsson og Arnþór
Garðarsson viðbótarathuganir á
fuglalífinu á Seltjarnarnesi og
fylgja greininni skemmtilegar
pennateikningar af nokkrum
fuglum. Þá er þar grein úr tíma-
riti Þjóðræknisfélags íslendinga,
eftir Áskel Löve, um Stefáns-
hveitið.
Þorði ekki að svara
Fyrir um það bil hálfum
mánuði var útbýtt fyrirspurn-
um á Alþingi frá Sigurði
Bjarnasyni til sjávarútvegsmála-
ráðherra um togarakaup. Fyr-
irspurnir þessar voru svohljóð-
andi:
. 1. Hvað líður byggingu hinna
15 togara samkvæmt lögum, sem
samþykkt voru á siðasta Alþingi?
2. Hve mikið lán hefur verið
tekið til þessara skipakaupa, og
hvar hefur það verið tekið?
3. Við hverja hefur verið sam-
ið um smíði togaranna?
4. Hefiur skipunum verið ráð-
stafað til ákveðinna staða og
þá hverra og til hvaða aðila?
Samkvæmt þingsköpum tók
forseti Sameinaðs þings fyrir-
spurnir þessar, ásamt öðrum
fyrirspurnum er fyrir lágu, á
dagskrá þingfundar s. 1. mið-
vikudag. En þá gerðist það að
sjávarútvegsmálaráðherrann,
Lúðvík Jósefsson, lét ekki sjá
sig í þinginu. Öðrum fyrirspurn-
um, sem beint var til annarra
ráðherra var svarað. En fyrir-
spurnirnar, sem Lúðvík átti að
svara um togarakaupin voru
teknar út af dagskrá.
Daginn eftir mætti sjávarút-
vegsmálaráðherrann á þingfundi.
Engin skýring var gefin á því,
hvers vegna hann treysti sér
ekki til þess að upplýsa þing
og þjóð um togarakaupin.
Bæjarstjórnarkommar
hraustari
En svo virðist sem fulltúrar
kommúnista í bæjarstjórn
Reykjavíkur séu hraustari og viti
meira um togarakaupamálin en
sjávarútvegsmálaráðherra þeirra.
Þeir fluttu tillögu um það á
bæjarstjórnarfundi s. 1. fimmtu-
dag að „Bæjarútgerð Reykja-
víkur kaupi 6 af hinum 15 nýju
togurum“ eins og „Þjóðviljinn“
orðar það í gær. Ennfremur
verði „einkaaðilum eða félögum
í bænum" gefinn kostur á að
kaupa fjögur af þessum 15 skip-
um.
Málið liggur þá þannig fyrir,
að á Alþingi þorir kommúnista-
ráðherrann engu að svara um
hvað líði margræddum kaupum
á fimmtán toguium en í bæjar-
stjórn tala flokksbræður hans
eins og búið sé að festa kaup á
skipunum, fá lán til þeirra og
aðeins það eitt sé eftir að ráð-
stafa þeim hér heima fyrir.
Vegir affur greiðir
SELFOSSI, 1. nóv. — Um sið-
ustu helgi gerði talsverða ófærð
á vegum, bæði á Hellisheiði og
víðar hér fyrir austan Fjall. Áttu
bílar í nokkrum erfðileikum með
að flytja mjólk til Reykjavíkur,
en það gekk þó áfallalaust.
í uppsveitum var færð þung' Ráðleggur
fyrir bíla, en aldrei þurfti þó að ‘ honum eindregið að segja af sér
hýálpa þeim og hvergi var mok- „umsvifalaust“ og ganga síðan
að. Nu eru allir vegir orðnir! , . , ... . .
greiðfærir aftur hér eystra, eft- ”* e««setumannaklaustur t.l þess
ir rigninguna sem gerði í fyrra- Þul’fa ekki að horfa framan i
dag. —Guðmundur. nokkurn mann til æviloka“!
,Einsetumannsklaustur‘
handa vinstri ráðherra
Blað kommúnista kvartar sár-
an yfir því í gær, að „sumir ráða-
menn íslenzkir eru lítt vandir
að virðingu sinni í samanburði
við starfsbræður sína í ná-
grannalöndum. Umhverfis okkur
kemur það einatt fyrir að ráð-
herrar segja af sér ef þeim verð-
ur skyssa á í embættisstörfum,
og eru þeir með því að vernda
virðingu sína, flokks síns og
þjóðar. Aldrei kemur neitt slíkt
fyrir hér og hafa þó sumum gef-
ist ærin tilefni“.
Það er utanríkisráðherrann,
sem „Þjóðviljinn“ segir áð kunni
ekki þá „mannasiði" áð segja af
sér vegna ræðunnar á degi S. Þ.
kommúnistablaðið