Morgunblaðið - 14.11.1958, Qupperneq 6

V O R c V JV R L 4 Ð I f>
-iTstuflaffur 14. n<5v. 1958
Demokrataflokkurinn hlýtur
öflugt traust bandarísku þjóð-
arinnar
En með auknum völdum vex mjög
hættan á klofningu flokksins
Demókrataflokkurinn .. 5 5 55
SIGRI demókrata í bandarísku
þingkosningunum hefur verið
lfkt við hvirfilbylina, sem stund-
um skella yfir austurströnd
Bandaríkjanna. Það var að vísu
spáð stormi, en hitt datt engum
i hug, að það yrði slíkur ofsa-
stormur.
í kosningum þessum átti m. a.
að kjósa þriðjung öldungadeild-
ar Bandaríkjanna, alla fulltrúa-
deildina og 33 ríkisstjóra.
Úrslitin urðu:
Öldungadeildin: — Endurkjósa
skyldi 34 öldungadeildarmenn.
Demókratar hlutu 26 en repú-
blikanar 8. Eftir þetta hafa demó
kratar 62 öldungadeildarþing-
menn en repúblikanar 34.
Fulltrúadeildin’ Þar skyldi
endurkjósa alla fulltrúana. Fyrir
kosningarnar höfðu demókratar
235 þingmenn en repúblikanar
200. Nú verður staðan sú að
demókratar hafa 280 þingsæti en
repúblikanar aðeins 154.
Ríkisstjórakosningar: Endur-
kjósa skyldi 34 ríkisstjóra. Af
þeim fengu demókratar 25 en
repúblikanar 9.
Um atkvæðamagn er það að
segja, að demókratar fengu að
meðaltali um 55% atkvæða og
repúblikanar um 45%. Eru Suð-
urríkin þá ekki reiknuð með,
enda er atkvæðahlutfall demó-
krata í þeim að jafnaði miklu
hærra.
Eisenhower undrandi og
vonsvikinn
Þegar Adlai Stevenson, fram-
bjóðandi demókrata í síðustu
tveimur forsetakosningum frétti
, um úrslitin, sagði hann: „Þetta
1 er mikil hamingjustund fyrir
okkur. Hún verður mér sannar-
lega uppbót á tvær óhamingju-
stundir, sem ég hef lifað.“
En þegar Eisenhower forseta
urðu kunn úrslitin, var hann
bæði undrandi og vonsvikinn og
mælti á þessa leið:
„í síðustu forsetakosningum
hafði ég 9 milljón atkvæða meiri
hluta fram yfir Stevenson. Nú
hafa hlutföllin snúizt gersamlega
við. Þó get ég ekki séð, að þjóð-
in óski þess, að ég framkvæmi
stjórnarstefnuna á annan hátt en
ég hef gert.“
Sam Rayburn foringl
demókrata í fulltrúadeildinni.
Þessi ummæli forsetans eru
þó villandi. Hér er ólíku saman
að jafna. Eisenhower naut á sín-
um tíma geysimikils persónulegs
trausts meðal bandarísku þjóðar-
innar og kom það fram í báðum
forsetakosningunum, sem hann
vann glæsilega. Vinsældir hans
komu repúblikanaflokknum til
góða í kosningum til þingsins.
En jafnvel á mestu uppgangsár
aðeins nauman meirihluta á
bandaríska þjóðþinginu. Og 1
síðustu kosningum, þegar Eis-
enhower vann glæsilegan sigur
með „9 milljón atkvæða meiri
hluta", eins og hann sjálfur orð-
ar það, tapaði flokkur hans þing-
kosningunum, sem fram fóru sam
tímis og má nefna sem dæmi að
til fulltrúadeildarinnar fengu
demókratar þá kjörna 235 full-
trúa meðan repúblikanar fengu
aðeins 200.
Það sem nú hefur gerzt og
veldur hinum mikla ósigri
repúblikana er einfaldlega
það, að á síðastliðnu ári hefur
Eisenhower forseti af ýmsum
ástæðum glatað trausti sínu
meðal mikils hluta bandarísks
almennings. Með því að hann
hættir að vera aðdráttarafl
fyrir flokk sinn, kemur í Ijós
að repúblikanaflokkurinn
hjakkar í sama farinu og áður.
Hann virðist dæmdur til að
vera áfram minnihlutaflokk-
ur.
Þegar stjarna Eisenhowers stóð
sem hæst voru getgátur á lofti
um að repúblikanaflokkurinn
væri „að ganga í endurnýjun líf-
daganna". Hin nýja stefna var
kölluð „Modern repúblicanism".
Hún fjallaði um frjálslyndi,
framkvæmdasemi og heiðarleika.
í hennar anda skyldi republik-
anaflokkurinn hverfa frá ein-
angrunarstefnunni en taka upp
Lyn-1'») Johnson foringi
demókrata í öldungadeildinni.
víðsýna utanrikismálastefnu,
styðja efnahagsaðstoð við önnur
lönd og beita sér fyrir bættri
félagsmálalöggjöf heima fyrir.
Fjölmargir ungir menn aðhyllt-
ust kenningar Eisenhowers um
þessa nýju hreyfingu.
Það hefur hins vegar orðið
afdrifaríkt, að þegar á hólminn
var komið brást Eisenhower for-
ustan, bæði innan flokksins og á
þingi. Hann hreyfði hvorki hönd
né fót gegn hinum eldri íhalds-
sömu flokksmönnum, sem voru
mikils ráðandi í flokksstarfinu.
Það er meira að segja undarlegt,
að þótt Eisenhower hafi verið
forseti kjörinn af repúblikönum
skipti hann sér lítið af flokks-
starfinu, engu líkara en hann
hefði haft ógeð á því.
Eisenhower gekk svo langt í
þessu pólitíska afskiptaleysi, að
hann forðaðist stjórnmálaþrætur
í ræðum sínum. Það var ekki
fyrr en í síðasta þætti kosninga-
baráttunnar núna, sem það vakti
athygli, að Eisenhower varð harð
skeyttari í kosningaleiðangri sín-
um en nokkru sinni fyrr og hóf
beinar árásir á demókrata fyrir
ábyrgðarleysi þeirra og lýð-
skrum. En þá var það um sein-
að Eisenhower hefði loks tekið
upp pólitíska forustu repúblik-
anaflokksins, heldur þvert á móti
þannig, að nú hefði hann lítil-
lækkað sig og gengið á mála hjá
hinni gömlu flokksvél repúblik-
ana. —
Það hefur ekki tekizt að telja
bandarískum almenningi trú um
að nein veruleg breyting hafi
orðið á repúblikanaflokknum
síðan í gamla daga. Hins vegar
er það ljóst, að ef flokkurinn
ætlar að vinna traust þjóðar-
innar, verður hann að sannfæra
hana um að hann hafi endurnýj-
azt í anda „modern republican-
ism“. Þetta verður eitt aðalverk-
efni Eisenhowers á þeim tveim-
ur árum, sem hann á eftir að
gegna embætti sem forseti. Og
vera má að honum gefist tæki-
færi til þess eftir þann ósigur
sem flokkurinn hefur beðið m. a.
vegna þess, að það eru einkum
hinir eldri íhaldssömu þingmenn
sem hafa fallið, svo sem Malone
öldungadeildarþingmaður frá
Nevada, sem harðast allra hefur
barizt gegn efnahagsaðstoð við
önnur lönd, John Bricker, sem
féll við kosningar í Ohio og
William Knowland, sem beið
pólitískt skipbrot við ríkisstjóra-
kosningar í Kaliforníu. í stað
þeirra unnu nokkrir ungir og
frjálslyndir menn sigra og buðu
þannig byrginn andstreymi
flokksins. Það má vel vera, að
Eisenhower sé fúsari til að taka
að sér forustu flokksins eftir
þessar hræringar.
Samstarf tveggja flokka
Ef efnt væri til nýrra þing-
kosninga á íslandi og Sjálfstæð-
isflokkurinn ynni mikinn sigur,
þætti það sjálfsagt, að Hermann
Jónasson segði þegar af sér. —
í Bandaríkjunum er þessu hátt-
að annan veg. Þar er ekki slíkt
stjórnskipunarsamband milli
þings og stjórnar. Hin repúblik-
anska stjórn Eisenhowers mun
sitja áfram sem fastast, þótt
demókratar hafi yfirgnæfandi
meirihluta í báðum deildum
þingsins.
Maður kynni að ætla að allt
samstarf milii þings og ríkis
stjórnar færi nú í hund og
kött, en svo er því ekki varið.
— Bandarískur almenningur
væntir þess að hinir andstæðu
aðiljar vinni saman að heill
þjóðarinnar. Ef illa tækist til
um það samstarf myndi sá
flokkur ekki vaxa í áliti, sem
hægt yrði að saka um skemmd
arstarf í hinni nauðsynlegu
samvinnu. Bæði Eisenhower
forseti og forustumenn demó-
krata keppast nú um að lýsa
því yfir, að þeir hyggi gott
til þessa samstarfs. Úr því
verður eins konar stjórnarsam
starf, sem báðir aðiljar bera
nokkra ábyrgð á og má því
fremur ætla að dragi úr and-
stæðum flokkanna en hitt
fram að næstu kosningum,
sem verða eftir tvö ár, 1960.
Ýmis tilefni árekstra eru þó
fyrir hendi, einkum í landbún-
aðarmálum og verkalýðsmálum,
Paul H. Douglas er áhrifa-
mestur demókrata í utanrikis-
málum, og er andvígur samn-
ingum við kínverska kommún-
ista.
en líklegt er að Eisenhower
verði að slaka til í þeim
og má t. d. búast við því að
Ezra Taft Benson landbúnaðar-
ráðherra verði ekki sætt lengur
í stjórninni.
Ekki virðist líklegt, að hin
breytta skipun þjóðþingsins hafi
í för með sér verulega breytingu
á utanríkisstefnu Bandaríkjanna.
Flokkarnir hafa staðið saman um
meginatriði utanríkisstefnunnar.
Alþjóðasamvinna og efnahags-
aðstoð við önnur ríki á nú meira
fylgi að fagna á þingi en nokkru
sinni áður. Afstaðan til kommún-
istaríkjanna og í afvopnunarmál-
unum sýnist muni verða óbreytt.
Ýmsir demókratar hafa mjög
Pat Brown, sem slgraði Know-
land í ríkisstjórakosningunum
í Kaliforníu verður áhrifa-
mikill í Demokrataflokknum
haft horn í síðu Dullesar, ekkl
sízt vegna afstöðu hans gagnvart
kínversku kommúnistastjórn-
inni. Þess ber þó að gæta, að
það er ekki fyrst og fremst Dull-
es, sem hefur staðið í vegi fyrir
að Bandarikin viðurkenni Pek-
ingstjórnina, heldur er það hinn
áhrifamikli demókrati, Paul
Douglas, öldungadeildarþingmað
ur frá Illinois, er þar kemur við
sögu. Hann mun og beita áhrif-
um sínum til að kínverskir þjóð-
ernissinnar verði ekki neyddir
til að yfirgefa eyjarnar Quemoy
og Matsu.
Þótt demókrötum sé persónu-
lega illa við Dulles er hann svo
háll, að þeim mun erfitt að ná
taki á honum. Þótt hann væri
gagnrýndur 1 Quemoymálinu, er
nú svo komið að menn af báð-
um flokkum lofa hann fyrir ein-
beitta afstöðu í því. En ef til
vill fá demókratar seinna tæki-
færi til að ná sér niðri á hon-
um. Dulles gerist nú aldurhnig-
inn og vinnur miklu meira en
venjulegt er um menn á hans
aldri.
Áhrifamestu menn á þingi
munu nú verða tveir Texasbúar,
Lyndon Johnson foringi demó-
krata í öldungadeildinni og Sam
Rayburn, foringi demókrata í
fulltrúadeildinni.. Hin auknu
völd flokksins munu þeir ekki
taka út með sælunni, því að við
hinn aukna þingmeirihluta eykst
hættan á klofningi innan flókks-
ins sjálfs.
Andstæðurnar innan demó-
krataflokksins hafa aukizt. Fjöldi
nýrra frjálslyndra demókrata
Framh. á bls. 10

{Ty- - ; 4 |j|| — skrífar úr daglega lífinu ,
um sínum fengu repúblikanaran. Þetta varð ékki skilið svo,
Afskiptaleysi stórborgar-
búans.
ÞAÐ hefur löngum verið sagt,
að hvergi verði fólk eins ein-
mana, eins og mannmergðinni í
stórborgunum. Þar vekur náung-
inn ekki eins mikla forvitni,
honum er ekki veitt nein sérstök
ahygli. Þetta hefur sína kosti og
sína galla.
Nýlega vorum við áþreifanlega
minnt á, að farið er að votta fyrir
þessu hér í Reykjavík, þó varla
geti höfuðborgin talizt nein stór-
borg, miðað við milljónaborgir
stærri landanna. f blaðafregnum
var fyrir skömmu sagt frá því,
að stúlka hefði legið meðvitund-
arlaus á bekk á bifreiðaaf-
greiðslu í tvo tíma, án þess að
nokkur maður skipti sér af henni.
Þarna er þó stöðug umferð, fólk
kemur og fer, og þar er alltaf
fólk við afgreiðslu. Þegar loks
var farið að aðgæta hvernig á
því stæði að stúlkan lá þarna,
kom í Ijós að hún hefði fyrir
löngu átt ag vera komin á sjúkra-
hús.
Ég minntist á það áðan, að slíkt
afskiptaleysi stærri bæja og
borga hefði sína kosti og sína
galla. Það hlýtur t. d. að teijast
kostur, þegar fólk er ekki sífellt
að hnýsast í málefni nágrann-
anna, ræða hverja þeirra hreyf-
ingu og leggja svo kannski allt
út á versta veg, því oft vill það
fylgja. Fyrir slíku ver stórborg-
in börn sín. Fóik hefur blátt
áfram ekki tíma til að fylgjast
með og skipta sér af öllum, sem
koma nálægt þeim.
En afskiptaleysið getur gengið
of langt. Fólk, sem á engan að,
getur lifað hálfa ævina eitt síns
liðs, án þess að kynnast nokk-
urri manneskju að ráði. Afleiðmg
þess eru allar gömlu konurnar
með kettina, páfagaukana og
hundana, sem sjást á götum allra
stórborga. Þessi dýr eru einu
vinirnir, sem þær hafa getað
eignast. f
Einustu vinirnir.
0G komi maður í dýrakirkju-
garða þessara borga á sunnu
dögum, rekur mann í rogastanu.
Á legsteini stendur e. t. v. „Hér
hvílir Seppi, einasti vinurinn, sem
ég átti“. og við leiðið situr gam-
all maður. Honum hefur ekki
tekizt að blanda geði við nokkra
lifandi veru, síðan „einasti vin-
urinn“ hvarf. Slíkt er langt frá
því að vera fátíð sjón í þessum
dýrakirkjugörðum.
Sumum kann að virðast að
Velvakandi sé farinn að inála
skrattann á vegginn, þegar hann
fer að tala um einmana gamal-
menni og syrgða hunda þeirra í
sambandi við þennan atburð á
bílastöðinni. En undirrótin er sú
sama, afskiptaleysi borgarbúans
við náungann. Þeir, sem þarna
áttu leið um hefur vafalausr ekki
komið til hugar að stúlkan þyrfti
nokkurrar hjálpar við, ef þeir
hafa þá yfirleitt veitt hendi
nokkra athygli. Það efast eng-
inn um að þeir hefðu brugðið
skjótt við, hefðu þeir vitað hvers
kyns var.