Morgunblaðið - 24.12.1958, Blaðsíða 16

40
MORCUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 24. des. 1958
„Hugann eggja ..."
Framhald af bls. 29
milli hluta, e» elzta fólkið tekið
undir með Maríu gömlu í Gunn-
ólfsvík, sem sagði eitt sinn, þegar
bornar voru brigður á tilveru
'Gunnólfsvíkur skottu: „Skotta er
til og hefur þorað að sjá meiri
mann en þig“. Og skáldið segir
ennfremur: „Á heimili því, er ég
ólst upp á, var margt roskinna
manna. Skorti mig því ekki
fræðslu í þjóðlegum fræðum, enda
voru fyrstu framtíðardraumar
mínir um að verða sterkur eins og
Hafnarbræður, hagorður eins og
Grímur prestur Bessason og fjöl-
kunnugur eins og Eiríkur í Vogs-
ósum, eða Marteinn Skeggjastaða
prestur“.
Ekki varð Magnúsi að þeirri ósk
sinni að verða heljarmenni, þótt
hann hafi verið vel að manni, þeg-
ar hann var upp á sitt bezta. Ekki
er heldur vitað til þess, að hann
hafi kunnað neitt fyrir sér, en hitt
er víst, að hann varð hagorðari en
Grímur prestur Bessason. Þótt
Magnús hafi ekki verið bendlað-
ur við neitt „ókreint", sat í honum
alla tíð gamli þjóðfræðaarfurinn
og hann leggur við hlustirnar,
hvar sem hann kemur. 1 Vest-
mannaeyjum hafði hann heyrt
eftirfarandi sögu og sendir nú
Andrési: „Síðla sumars 1913,
að áliðnum degi, lagði vélbátur af
stað frá Vestmannaeyjum áleiðis
til lands. Var ferðinni heitið und-
ir Eyjafjöll eða austur í Mýrdal.
Þrir menn voru á bátnum, hét
einn þeirra Sigurður Einarsson
og var formaður á bátnum. Þá er
þeir voru við Austureyjar stöðv-
aðist vélin og komu þeir henni
ekki í gang aftur. Skjögtbát höfðu
þeir með sér, svo sem venja er
Eyjamanna í landferðum. Sendi
nú Sigurður háseta sína báða
heim til Eyja eftir hjálp, en varð
einn eftir í bátnum. Enginn véla-
bátur var i gangi, er hásetarnir
komu til eyja og tók þetta allt því
al'.-langan tíma, hvessti á meðan
og brimaði, og er vélbátar þeir, er
sendir voru til hjálpar, komu á
vettvang, fengu þeir ekkert að
gert fyrir stormi, brimi og myrkri.
Urðu þeir bátsins varir uppi í
brimgarðinum við aðra hvora

(jÍeÍiLfi jól!
ReiShjóIaverksmiðjan
ÖRNINN
5<cpc<l=<CpíCb=«P<Q=«P<Cb=<Cr^Ci=<d (j
QÍekLý fót!
Blik'ksmiðjan Grettir
(iiek(e9 fól!
Gott og farsælt ár!
Þökk fyrir viðskiptin.
I
1
J
> =<CP<Q=<CP<Ci=<cpQ=<Cp<Q=<d=<Ci=<( ^
I
BURSTAGERÐIN
Laugaveg 96.
Qtektey fót!
> Ásgeir Ásgeirsson £
) Verzl. Þingholtsstræti 21
5 £
! gUL, fól! |
i Gott og farsælt nýtt ár! ((’
f Sæbjörg
P=ö>=£>PÖ>=9>=öí=P>£:ö>=£)5e=ö>=í)Pö:
eyna. Gátu eigi önnur orðið af-
drif hans en brotna þar og sökkva.
Næsta vetur, laust fyrir hátíð-
ar, rak í Grindavík flak af vél-
bát, þóttust menn þekkja, að það
væri af bát þeim sem fórst við
Eyjar um sumarið. Nóttina næstu
eftir þrettánda var maður, að
nafni Páll, kenndur við Hæðar-
enda, á heimleið frá spilamennsku.
Komið var fram yfir miðnætti, en
þó var all-bjart, því tungl var á
lofti. Leið hans lá fram hjá flak-
inu. Þegar hann kemur í námunda
við flakið, sér hann að maður
stendur við það, styður á það báð-
um höndum og lýtur yfir það,
eins og hann sé að skoða það ná-
kvæmlega. Flýgur Páli í hug, að
þarna sé einhver að sjá sér til
spýtu úr flakinu og gengur til
hans og ávarpar hann r „Hyað ert
þú að gera þafna, manni rninn?"
En um leið fannst honum sem
hér væri ekki allt með felldu og
að ekki mundi vera svars að
væntá. Maðurinn við flakið leit
ekki við og hreyfíist ekki, en
mælti: „Margt smátt fyllir — far-
anda dregur", og hvarf um leið“.
Og skáldið bætir þessari at-
hugasemd við frásögn sína:
„Pál'l á Hæðarenda var af kunn-
ugum mönnum talinn réttorður
maður, og það segja þeir er bezt
þekktu hann, að engin líkindi séu
til, að hann hefði sjálfur samið
setningu þá, er hann hafði eftir
syipnum“. Má af þessum ummæl-
um sjá, að draugatrúin hefur átt
mikil ítök í skáldinu. Hann vil'l
fremur færa rök að henni, n
hafna henni með fínum orðum
eins og nú er siður „raunsæis-
manna“,
Það er enn margt að starfa og
2. september segist skáldið hafa
veitt 400 silunga. Fyrir þennan
veiðiskap hafi hann fengið 5 krón-
ur á viku, frítt tóbak og hest til
útreiða á sunnudögum. Annars
hefur ekkert gerzt frá því hann
skrifaði síðasba bréf — og þó
hefur allt Ireytzt: „Tíðin versnað,
dagarnir styttast, sumarið líður,
dauðinn nálgast". Þetta er þó
skemmtilegur tími. En skáldið er
ekki alls kostar ánægt með að
þurfa að eyða ævinni í líkamlegt
puð og fá' ekki tækifæri til að
sinna ritstörfum sínum óáreittur.
Fyrr um sumarið hafði hann skrif
að Andrési eftirfarandi vísu:
„Sjaldan bregst á fanna fold,
að foldarþjóðin vís og mild
skáldum bjóði að moka mold,
moldvörpum að rita af snilld".
En útiveran hefur aðra kosti.
Hann er stæltur til likama og sál-
ar og svo sólbrenndur að hann
er „rauður eins og Indíáni".
Gamansemin á alltaf ítök í
skáldinu. Hann hefur augsýnilega
gaman af að segja Andrési eftir-
farandi sögu:
Sumarið 1908, þegar barizt
var um sambandslaga-frumvarp-

Cjtekteq jól! |
FÁLKINN h.f. J
Laugaveg ((
^CPQ^cPQ^CPCi^cPQ^CPQ^J
S
CjÍekiecf jót! |
Húsgagnaverzlun \
Kristjans Siggeirssonar ‘
s
c
)<(F^<^.(F^(^.(F^Q^.(F<^(F^Q^.G (j
QUiL, fód \
l
\
1
1 £»=ö>=£)
Verzlunir Jenný
ið, sendu stjómmálaflokkarnir
menn út af örkinni til að kristna
landslýðinn. Til Austf jarða 'gendu
frumvarpsvinir þá nafnana Jón
frá Múla og Jón Ólafsson, en
frumvarps-andstæðingar sendu
Þorstein Erlingsson. Elti Þor-
■steinn þá nafna um alla f jörðu og
andmælti þeim, en er þeir fóru
upp á hérað, yfirgaf hann þá og
kvað vísu þessa:
Ekki fer ég upp í sveit
að elta þessa Jóna,
þeir eru bara í þrælaleit
og þefa af hverjum dóna.
Jón Ólafsson kvað:
Lengi á móðurmoldunni
minning Jóna lifir.
Þeir eru að eyða þokunni,
sem Þorsteinn dreifir yfir.
Meðan Magnús Stefánsson
dvaldist á Þingvöllum, eða um
haustið 1929, sendi Andrés honum
eftirfarandi vísu:
„Upp og niður þrautir þjá,
það er gömul saga.
Utilegumaður má
muna vonda daga“.
Magnús svaraði um hæl:
„Ég á stríð við hret og haust,
hugann tíðum krapar.
iSá við hríðar reynir raust
raddar — blíðu tapar.
Mér varð allt að ísi og snjó
oft var svalt í förum
ekki skaltu undrast þó
andi kalt úr svörum.
Og ekki bætir úr skák að hí-
býlin eru köld og óvistleg. Kveð-
skapurinn dregur dám af því.
Bros og grátur eru í
ísa — máti freðin
Kuldahlátur hlæ ég því
hún er fátíð, gleðin.
Karl er ég með kalda lund
kaug mér vegu þanin.,
En eitthvað dregur á þinn fund
útilegumanninn".
Það er enginn vafi á því, að
Magnúsi hefur fundizt hann hafa
„kalda lund“. Hann hefur vitað
sem var, að hann gat verið óþjáll
maður, einþykkur og séi'lundaður,
eins og hann hafði komizt að orði
í bréfi til Andrésar vinar síns.
Hann víkur einnig að þessu um
leið og hann sendir Andrési fyrr-
greindar vísur sin-ar. Hann seg-
ir, að vinnufélagarnir séu 12 eða
13 úr ýmsum áttum, Reykjavík,
Skeiðum, Flóa, Hólsfjöllum, Grafn
ingi, Þingvallasveit, Keflavík og
víðar — „allt góðir menn og rétt-
vísir og semur mér vel við þá,
enda vita þeir það, að um mig
mætti segja líkt og Sveinn frá
Élivogum kvað um sjálfan sig:
„Eitrd þrunginn á hann flein
undir tungurótum".
„Kjafturinn bregst mér ekki,
ef ég þarf eða vil beita honum“.
Þegar hér var komið sögu,
birtist Sigurlína í dyrunum. Hún
byrjaði að dunda í baðstofunni við
ýmislegt, þurrkaði af fálkaorð-
unni og gekk síðan út með postu-
línið. Við spurðum Andrés, hvort
hann vissi ekki eitthvað um ástir
Magnúsar Stefánssonar. Hann
sagði, að Magnús hefði trúlofazt
sömu stúlkunni tvisvar sinnum,
þegar hann var í Vestmannaeyj-
ui... Og eitthvað mun hann hafa
stundað kvennafar fyrir austan;
ein var honum kærari en aðrar,
eins og kvæðið Ásrún ber með sér.
Hann fór með henni suður í
Reykjavík eins og segir í kvæð-
inu. En ég vil ekki tala meira um
þetta, helvítis pakkið er víst til
með að koma einhverri kjaftasögu
af stað og það vil ég ekki, því
„Ásrún“ er lifandi enn. Þá spurð
um við:
— En hvað segir þú um konur?
1 þessu kom Sigurlína inn aft-
ur. Hann virti hana fyrir sér
eins og í fyrsta skipti og svaraði
dræmt: — Ja, konur, jú-jú, þær
eru nauðsynlegar.
Með þessum orðum kvöddum
við minninguna um skáldið, sem
ætlaði að hefja tófurækt austur
í sveitum. — M.

0mmmm

UÍ....Í::.* ■

5. skólinn — fyrsta álma menntaskólans.
— Böðvar á
Laugarvatni
Framh. af bls. 39.
um dalinn, þá sérðu að það er
staðarlegt heim að líta á hverjum
bæ.
— Var heita vatnið hér á Laug-
arvatni notað til upphitunar í
gamla daga?
— Nei, það var ekki gert, en
hverirnir notaðir til suðu á mat,
t. d. í sláturstíðinni. Þegar ég hóf
búskap hér á jörðinni érið 1907
byggði ég bæinn upp að nýju og
tvö hús með tveimur skúrum eftir
að hafa flutt efni í húsið á 20
hestum frá Reykjavík. Bærinn,
sem ég byggði var tíu sinnum
nítján álnir. Búskapur minn gekk
stórtíðindalaust að heita má.
Ég hafði ætíð nokkuð stórt bú.
Ég mátti til, til þess að geta séð
öllu sæmilega borgið með svo
stórt heimili, en börnin voru 13.
En ég var heppinn. Konan mín
varð mér mesta gæfan á lífsleið-
inni, hraust og góð börn sem
fljótt lærðu að vinna og komizt
hafa til góðs þroska. Þetta er
mesta gæfa allra foreldra. Því
lítum við á okkur, gömlu hjónin,
sem gæfufólk.
En mig langar nú að segja þér
frá búrkistunni minni, sem ég
sýndi þér áðan, sagði Böðvar.
Það var á jólunum árið 1928.
Sat ég að spilum. Allt í einu
heyrir einn vinnumannanna
nokkra skothvelli. Ég var látinn
vita um þetta. Ég snaraði mér þá
þegar út á hlað. Það var slæmt
veður þetta kvöld. Ég sá mér til
mikillar skelfingar, að eldur var
laus uppi á loftinu yfir eldhúsinu.
Ég hljóp inn í bæ aftur og þang-
að upo. Sá ég er upp kom að eldur
logaði í búrkistunni. Kistan var
þung, full af tólg, kæfu og fleiru.
Ég kallaði á þrjá menn með mér
til þess að koma kistunni út, —
hvað sem það kostaði, því í
handraðanum á henni var eitt
kílógramm af púðri, sem myndi
sprengja allt í loft upp. Það kom
líka í ljós að meiri háttar spreng-
ing hafði orðið, því stórt gat var
í þekjunni yfir kistunni, en hún
var vel og rammbyggilega smíð-
uð. Það var því guðsmildi að ekki
hlaust af meira tjón á bænum af
völdum sprengingarinnar, en eft-
ir að kistan var komin út, gekk
allgreiðlega að kæfa eldinn og
þar með afstýra miklum bruna.
Þessi gamla búrkista er vönduð
smíði og er búin að vera lengi,
lengi í ætt minni. Læsingin er
heimatilbúin kjaftlæsing. Það er
svo fyrir lagt, að hún skuli vera
í vörzlu þess elzta í ættinni, er
ber nafnið Böðvar. Hún gekk til
mín árið 1918 og hefir verið hér
síðan. Það fylgir henni sú spá-
sögn, að hver sá, sem hana hefir,
þurfi aldrei að óttast matarskort
á sínu heimili. Þessi orð hafa
verið í fullu gildi hvað mér og
mínum viðvíkur. Og hún á von-
andi eftir að vera það í höndum
niðja minna og konu minnar.
Elzti Böðvarinn í ættinni að mér
gengnum er Böðvar Tómasson
útgerðarmaður og kaupmaður á
Stokkseyri.
— Þú seldir héraðsskólanum
jörðina Laugarvatn. Hvernig stóð
á því?
— Nægir þér ekki að vita það,
sagði Böðvar, að nú er verið að
skrá sögu skólans. Nei, auðvitað
lætur þú þér ekki nægja það. En
í stuttu máli sagt. mjög stuttu,
þá var bygging skóla hér fyrir
austan búið að vera nokkuð legni
á dagskrá, varð einnig hitamál
-eins og Sogsbrúin á sínum tíma,
og átökin voru ekki aðeins milli
manna hér í sýslunni, heldur
náðu þau og inn á Alþingi ís-
lendinga. Árnesingar fóru fyrst
að ræða um það að byggja skóla
fyrir aldamótin. Ég fékk fljótt
áhuga á málinu. Ýmsir staðir
komu til greina, en þó einkum
Reykir í Ölfusi. Síðan var málið
að vefjast fyrir mönnum ótrúlega
lengi, og það komst pólitík i það.
Hvort það var nú til góðs, skal
ég ekki um segja, en frekar tel ég
það þó hafa orðið til tjóns, því
að það var til þess að tefja fram-
gang málsins að vissu leyti. En
þegar hvorki rak né gekk, ákvað
ég að bjóða jörð mína. Ýmsir
góðir kunningjar mínir voru bún-
ir að ræða þetta við mig áður, en
það var 1926 er ég tók ákvörðun
um þetta. Ég gerði það vegna
þess, að ég taldi það allri æsku
Suðurlands fyrir beztu. Og ég
gleðst yfir því að hér skuli nú
vera starfandi fimm skólar. Þetta
er það þarfasta, sem ég hef gert
á ævi minni, sagði Böðvar.
En nú kom frú Ingunn, kona
Böðvars, með rjúkandi kaffi inn
til okkar og við hættum að ræða
þetta mál. Barst nú ýmislegt í tal
t. d. sumarbústaður, sem Þórarinn
B. Þorláksson listmálari reisti í
hlíðinni fyrir ofan menntaskól-
ann. En Böðvar á Laugarvatni
mun vera einn fyrstur þeirra
manna, er kom auga á hvílíkan
listamann þar var um að ræða.
Og Böðvar gerði honum kleift að
vinna að myndum sínum þar
eystra, því að hann gaf honum
skikann undir sumarbústaðinn,
sem hann svo byggði. Víst kunni
listamaðurinn að meta þetta, og
margar frábærar myndir hefir
hann málað í Laugardalnum.
— Þórarinn lézt í örmum mín-
um í þessum litla^ sumarbústað,
sagði Böðvar. Ég ætla að
segja þér frá einu málverki, sem
Þórarinn eyðilagði á svipstundu,
vegna þess hve því var illa tekið
þegar það var sýnt í Reykjavík.
Þá þreif Þórarinn pensilinn sinn
og gjöreyðilagði málverkið. Þetta
var mjög einkennilegt og einstakt
málverk frá hans hendi. Það var
nefnilega skáldskapur, sem þar
kom fram á stórbrotinn hátt. En
listamaðurinn hafði valið því
nafnið Feigðarfjörður.
Meðan við drukkum kaffið
barst talið vítt og breitt að einu
og öðru, mönnum og málefnum
eins og verða vill.
— Ef þú segir eitthvað frá
þessu samtali okkar, þá máttu
gjarnan hafa það með að mér
þyki Alþingi ekki sýna þingmönn
um okkar Arnesinga nógu mikla
virðing. Ég tel hiklaust, að
minnsta kosti annar þeirra eigi
að eiga sæti í Fjárveitinganefnd
Alþingis, því framlag okkar Ár-
nesinga til ríkisins er ekki svo
lítið, segðu þeim það frá mér.
— Sv. Þ.