Morgunblaðið - 02.04.1959, Síða 13

Fimmtudagur 2. apríl 1959
M O R C VIV BLAOIÐ
13
Tíbetar hafa varizt
/
i
Nú berjast þeir hetjulegri en vonlítilli
bardttu gegn nýtízku vopnum kúgara
ásdkn
nú falin öll völd í Tíbet og flúði
hann til smábæjarins Yatung við
indversku landamærin. Hann fór
þess á leit við indversku stjórn-
ina að hún kæmi Tíbet til lið-
sinnis, en hún hafnaði því og
gerði ekkert annað en að senda
tvær mótmælaorðsendingar til
kínverskra kommúnista, þar sem
Talið er að herstyrkur þeirra
í Tíbet í byrjun hafi numið um
100 þúsund manns, en síðar hef-
ur hann verið aukinn upp í 700
þúsund hermenn.
í fyrstu beittu kommúnistar
sér ekki fyrir meiriháttar þjóð-
félagsbreytingum í Tíbet. Þeir
tóku þó fljótlega í sín r hendur
uppeldi og menntun æskulýðsins
og dreifðu stórkostlegu magni af
áróðursbæklingum um landið.
★
Tíbetar hafa haft mest verzl-
unarviðskipti við Indverja á liðn
um öldum, enda eru samgöngur
Þegar Dalai Lama fór í heimsókn til Peking 1954—55 reyndu
kommúnistar að vinna hann til fylgis við sig og sýndu honum
margvíslegan sóma. Þessi mynd var þá tekin af honum er hann
liitti Mao Tse-tung, forseta Kína. Skömmu siðar lýsti Mao því
yfir að íbúatala Tíbets skyldi fimmfölduð með kínversku
Iandnámi.
Háfjallalandið Tíbet er það
landssvæði heims, sem mest
skortir á að hafi verið kannað
og kortlagt til nokkurrar hlítar.
Það er alsett háfjallahryggjum
og víðum eyðimörkum með ara-
grúa af saltvötnum. Sunnan til
í landinu nálægt Indlandi renna
þó nokkur stórfljót, sem að
mestu fá rás suður á Indlands-
sléttu. Þar er byggðin helzt í
djúpum dölum og þó hvergi und-
ir 4000 metra hæð yfir sjávar-
máli. Fjallvegir liggja víða í
meira en 6000 metra hæð og hafa
til skamms tíma verið óruddir
og aðeins færir fótgangandi
mönnum og hinum fótvissu
tíbetsku smáhestum. íbúarnir
lifa af kvikfjárrækt og rækta há-
fjallagróður.
Stærð landsins er nokkuð ó-
ákveðin því að óvíða hafa ákveðn
ar landamæralínur verið dregn-
ar. En talið er að það sé rúm-
lega milljón ferkílómetrar að
stærð, þ. e. tíföld stærð Islands.
Kínverjar hafa þó innlimað aust-
asta héraðið, Khambasvæðið og
sé það dregið frá er álitið að
eftir séu um 850 þúsund ferkíló-
metrar.
íbúatalan er enn meira á reiki.
Helzt er þó álitið að hún sé ná-
lægt þrjár milljónir og um tvær
milljónir ef Khambasvæðið er
dregið frá.
Allmikil menning er meðal
Tíbeta, einkum þó meðal hinna
prestlærðu, sem álitið er að sé
um sjötti hluti þjóðarinnar. Fagr-
ar listir hafa átt þar gróanda, en
raunhæf þekking er álitin af
skornum skammti.
Aldalöng sjálfstæðisbarátta
Uppreisnin í Tíbet sem náð
hefur hámarki síðustu vikur er
í sjálfu sér enginn nýr viðburður
í sögu landsins. Um aldaraðir
hafa Kínverjar og Tíbetar eldað
grátt silfur. Á stórveldatímum
sínum hafa Kínverjar eignað sér
Tíbet, sent þangað innrásarlið og
krafizt þess að smáþjóðin í há-
fjöllunum lyti keisaranum.
Tíbetar hafa jafnan verið á
varðbergi gegn stórveldinu og
sýnt því margsinnis einbeitta
mótspyrnu, sem er bæði af
þjóðernislegum og trúarlegum
rótum runnin. Ibúar Tíbets eru
að þjóðerni og tungu frábrugðn-
ir hinum eiginlegu Kínverjum.
Að uppruna eru þeir skyldastir
mongólsku þjóðunum, sem
byggja allt Mið-Asíu-hálendið og
tunga þeirra er líkust mállýzk-
um, sem talaðar eru víðs vegar
um Burma.
Síðan á 7. öld hefur lamatrúin,
en hún er afbrigði af búddhatrú,
verið ríkjandi í Tíbet og á 14.
öld tóku lamaprestar völdin í
sínar hendur. Hefur síðan verið
prestaríki í Tíbet, þar sem trúin
er allsráðandi þjóðfélagsafl. Þar
af leiðandi eru þjóðarsiðir og allt
fjölskyldulíf manna mjög frá-
brugðið því sem tíðkast í Kína.
Hafa Tíbetar enga samleið átt
með Kínverjum í þjóðfélagsmál-
um og þess var að vænta, að
hörð átök yrðu, hvenær sem Kín
verjar reyndu að hafa afskipti
af innanríkismálum landsins
eða innleiða kínverska siði.
★
Á umliðnum öldum hefur ein-
angrun Tíbets, háfjallaloftið og
samgönguleysið, jafnt innanlands
sém við umheiminn, orðið íbú-
unum skjól og skjöldur gegn ut-
anaðkomandi árásum. Þrátt fyr-
ir margar og seinfarnar herferðir
Kínverja til höfuðborgarinnar
Lhasa tókst þeim aldrei að undir
oka þjóðina. Höfðingjar hennar
hétu keisaranum hollustu til þess
að losna við frekari ánauð, en
fóru svo sínu fram.
Nú hefur einangrunin aftur
orðið böl Tíbets. Hún hefur
hindrað að þjóðin notfærði sér
nútímatækni. Og hún er svo til
varnarlaus, þegar Kínverjar ryðj
ast inn í land hennar með ný-
tízku drápstækjum, flugvélum
og vélbyssum og leggja vegi til
að tryggja aðflutningsleiðir til
hernámsliðsins í Tíbet.
Innrás Kínverja 1950
Þegar kínverskir kommúnistar
höfðu tryggt sér völdin á megin-
landi Kína fóru þeir ekkert dult
með það, að þeir ætluðu Kína
stórveldaaðstöðu. Er það draum-
ur þeirra að Kína skuli eins og
á dögum Kublai Khans drottna
yfir Asíu. Virðist sem árásin í
Kóreu, stríðið í Indó-Kína og
skæruliðahernaður kommúnista í
SA-Asíu hafi að nokkru leyti
verið afleiðing stórveldadrauma
kínversku kommúnistanna.
Kínverjar fóru heldur ekki
dult með það, að Tíbet skyldi nú
lúta þeim. Tóku þeir sumarið
1950 að safna fjölmennum her í
fylkjunum Tsing-Hai og Sikang
við austurlandamæri Tíbets og
um haustið hófst upp mikill áróð
ur um að Kínverjar ættu að
„frelsa" Tíbet eins og það var
kallað.
í áróðrinum notuðu kommún-
istar sér, að ágreiningur ríkti
milli tveggja leiðtoga Tíbeta,
þeirra Dalai Lama og Panchen
Lama. Höfðu þeir tekið Panchen
Lama upp á sína arma, er hann
dvaldizt í útlegð í Kína og er
hann talinn alger kínverskur
leppur. Þeir létu hann nú senda
boðskap til kínversku stjórnar-
innar, þar sem hann bað hana
um að „frelsa“ Tíbet.
★
Þann 17. október 1950 réðst
kínverskur her yfir fljótið Yang
Tse-kiang inn í Tíbet. 1 fyrstu
mætti hann engri mótspyrnu, en
hjá bænum Khamdo höfðu Tíbet-
ar búizt til varnar. En þeir voru
mjög illa búnir af vopnum. Or-
ustan stóð aðeins einn dag og
féllu í henni að minnsta kosti
4000 Tíbetar.
Hinum unga Dalai Lama voru
látin er í ljós undrun yfir því að
kínverska stjórnin skuli hefja
hernaðaraðgerðir gegn friðsam-
legri þjóð og því lýst yfir að
árásin sé hörmuleg.
Indverjar reyndu að miðla mál
um milli Dalai Lama og Kín-
verja og varð árangurinn sá, að
undirritaður var friðarsamning-
ur, þar sem tekið er fram að Kín-
verjar skuli fara með hermál og
utanríkismál Tíbets, en þeir heita
því að breyta í engu gildandi
þjóðfélagsskipun né völdum
Dalai Lama. Þann 17. ágúst 1951
sneri Dalai Lama svo aftur til
Potala-klaustursins í Lhasa og
þar með hófst hin erfiða her-
námssambúð við Kínverja.
Hernám og landnám í Tíbet
í byrjun reyndu Kínverjar að
koma sér vel við íbúa landsins.
Enginn vafi leikur þó á því að
þeir litu á Tíbet, sem hverja aðra
nýlendu, þar sem þeir myndu
innan tíðar taka að nýta náttúru-
gæðin og hefja landnám. Þeir
lögðu mikla áherzlu á vegalagnir
og byggingu flugvalla til að
styrkja samgöngurnar og þeir
höfðu þegar í byrjun mikinn
áhuga á að leita að náttúruauð-
ævum. Fundu þeir meðal annars
í Tíbet verulegt magn af olíu,
kolum, kopar og járni, sem þeir
ætla sér að vinna úr jörðu í fram
tíðinni.
þangað greiðari en til Kína. Ein
'helzta útflutningsvara þeirra er
ull og ferðuðust indverskir
kaupmenn um landið til að
kaupa hana. Eitt af fyrstu verk-
um Kínverja í landinu var að
banna Tíbetum að selja Indverj-
um ullina. I stað þess var þeim
fyrirskipað að selja Kínverjum
ullina á sem nemur 7 ensk pence
pundið. Síðan seldu Kínverjarn-
ir Indverjum ullina fyrir um 30
pence (2 sh. 6 d.) pundið.
Af þessum og ýmsum öðrum
atburðum.fór almenningi í Tíbet
að verða enn ljósara en áður,
hvað fólst í hinni svonefndu
„frelsun" Kínverja. Óánægja og
árekstrar fóru stöðugt vaxandi
og Kínverjar svöruðu með því að
herða tökin. Leið ekki á löngu
þar til kínversk öryggislögregla
hafði alla þjóðina í heljarklóm
sínum. Aftökur tíbetskra manna
urðu daglegt brauð.
Samtímis fóru Kínverjar að
auka hina svokölluðu kennslu í
marxískum fræðum og stofnuðu
pólitíska skóla og héraðsstjórnir,
svonefnd „mirnang", þar sem
kínverskur hugsunarháttur
skyldi verða allsráðandi. Sú til-
raun fór þó út um þúfur af því
að Tíbetar vildu ekki hlusta á
boðskap kommúnista, heldur
hrópuðu þeir á þessúm samkom-
um í kór: „Kínverjar, farið
heim!“ I þessum samkomum
á hin leynilega sjálfstæðishreyf-
ing Tíbets, „mimang-hreyfingin"
upptök sín. )
Þess eru mörg dæmi að sendi-
nefndir Tíbeta í ýmsum héruðum
landsins gengu á fund hinna kín-
versku hernámsstjóra og lögðu
fram kröfur um að Kínverjar
yrðu á brott úr landinu. En þeg-
ar Kínverjum fór að leiðast
þetta, höfðu þeir fá orð, en hand-
tóku sendinefndirnar og létu
skjóta þær.
Uppreisn
Khamba-ættflokksins
Eftir för Dalai Lama til Pek-,
ing 1954—55 fór þó fyrst að syrcaj
í álinn. Um það leyti gaf Mao
Tse Tung, forseti Kína, þá yfir-
lýsingu í ræðu, að það væri ætl-j
un Kínverja að fimmfalda íbúa-
tölu Tíbets á næsta áratug með
flutningi kínverskra landnema
þangað. 1
Nokkru síðar innlimuðu Kín-
verjar Khamba-héraðið í austur
Tíbet í Kína og fluttu þangað ái
einu vori yfir eina milljón kín-,
verskra landnema, sem hröktu
hina innfæddu upp af landi sínu.]
■- Framh. á bls. 18.
Kínverjar réðust inn í Tíbet í október 1950. Næsta vor hertóku þeir höfuðborgina, Lhasa. Myndin
sýnir kínverskt fótgöngulið fylkja sér í Lhasa eftir komuna til borgarinnar. 1 baksýn sést Potala-
klaustrið mikla.
Uppdrátturinn er af Tíbet og sýnir m. a. vegakerfi það og flugvelli, sem kínverskir kommúnistar
hafa verið að koma sér upp í landinu að undanförnu. Kínverjar hafa innlimað austasta hluta
landsins í Kína, eins og uppdrátturinn sýnir.