Morgunblaðið - 15.08.1959, Blaðsíða 11

Eaugardagur 15. agúst 1959
MonarnvRLAÐiÐ
11
Hin nýja kjördœmaskipan mun flýta fyr-
ir heildar endurskoöun sfjórnarskrárinnar
Hlutfallskosningar hafa reynzf ágœt-
lega meðal þroskuðustu lýð-
rœðisþjóða heimsins
Nokkrar firrur Framsóknarmanna hraktar
Rœða Gunnars Thoroddsen við 3. umrœðu
stjórnarskrárbreytingarinnar i Efri deild
GUNNAR THORODDSEN,
borgarstjóri, var framsögu-
maður meiri hluta stjórnar-
skrárnefndar í efri deild um
. 1908. f>ær eru búnar að vera í
gildi í hálfa öld. Hafa þær orðið
til þess að fjölga flokkum og
skapa stjórnley'-'
mál mundi leiða yfir þjóðina. En
meginrök hans fyrir þessum
dómi um afleiðingar hlutfalls-
kosninga, eru röng, byggð
á hugarburði og röngum upplýs-
ingum.
Orsökuðu ekki valdatöku
kjördæmamálið. Eftir fram-
söguræðu sína flutti hann
tvær svarræður og fer sú
fyrri þeirra hér á eftir:
Herra forseti.
Það kom fram I frumræðu hv.
framsögumanns minnihluta
stjórnarskrárnefndar, hv. þm. S-
Þingeyinga, Karls Kristjánsson-
ar, eins og raunar á síðasta þingi,
að stjórnarskrána ætti að endur-
skoða í heild, og það væru slæm
vinnubrögð að taka kjördæma-
málið eitt út úr. í umr. í vor
hér í þessari hv. deild rifjaði ég
nokkuð upp þá undirbúnings-
vinnu, sem unnin hefði verið
varðandi heildarendurskoðun
stjórnarskrárinnar og benti á
nokkra tugi atriða, sem ég teldi
brýna þörf á að breyta í stjórn-
arskránni, þegar hún yrði tekin
til endurskoðunar öll. Ég benti
þá líka á það og vil gera það enn,
að það, sem hefur tafið heildar-
endurskoðun stjórnarskrárinnar
í hálfan annan áratug er fyrst og
fremst eitt: hinn mikli ágreining-
ur milli stjórnmálaflokka um
kjördæmaskipunina. Nokkrar
nefndir hafa starfað að endur-
skoðun stjórnarskrárinnar. En
jafnan hefur strandað á ósam-
komulagi um kjördæmaskipun-
ina. Þáð er ágreiningurinn um
hana, sem hefur tafið heildar-
endurskoðun stjórnarskrárinnar
og mun tefja hana, þangað til
kjördæmamálið er komið í höfn.
Þess vegna er það skoðun mín
og sannfæring, að einmitt til
þess að hraða heildarendurskoð-
un stjórnarskrárinnar, — sem
ég tel brýna og aðkallandi, —
sé nauðsynlegt að afgreiða kjör-
dæmamálið út af fyrir sig. Það
er því síður en svo, að þessi
málsmeðferð, að leysa kjördæma
málið eitt sér, tefji fyrir endur-
skoðun stjórnarskrárinnar, þvert
á móti, það greiðir götu henn-
ar. —■
Ég ætla að drepa hér á nokkur
atriði sem fram hafa komið í
ræðum hv. framsóknarmanna.
Áhrif hlutfallskosninga
Ég vil fyrst nefna eitt atriði,
sem gengur hér þrásinnis aftur,
bæði á þessu þingi og hinu síð-
asta, þótt það hafi margsinnis
verið hrakið. Það er alls konar
hugarburður og villukenningar
framsóknarmanna um hlutfalls-
kosningar og áhrif þeirra bæði
innanlands og utan. Því er sleg-'
ið föstu af framsóknarmönnum,
að hlutfallskosningar, sem að
allra sanngjarnra manna dómi
eru stórt spor í lýðræðisátt og
„runnar af rót réttlætis hugsjón-
ar“, eins og Þórhallur biskup
Bjarnarson komst að orði á þingi,
leiði til upplausnar og stjórn-
leysis, og hafi gert það Víðast,
þar sem þær hafa verið lögleidd-
ar. Við skulum nú líta á það,
hver sannleikur er í þessu.
Hlutfallskosningar voru tekn-
ar upp í.bæjar- og sveitarstjórn-
arkosningum hér á landi árið
Flokkum hefur ekki
fjölgað
Árið 1908 fóru fram bæjar-
stjórnarkosningar hér í Reykja-
vík. Hvað ætli flokkarnir hafi
þá verið margir? 18 listar voru
þá í kjöri. Hálfri öld síðar, í
janúar 1958, fóru einnig fram
bæjarstjórnarkosningar. Þá voru
listarnir 5. Einn þeirra náði ekki
fulltrúa kosnum. Reynslan í
þessi 50 ár sýnir, að listum og
flokkum hefur farið fækkandi.
Ef við lítum á Alþingiskosn-
ingar, þá komu hlutfallskosning-
ar þar, fyrir utan landkj., fyrst til
framkvæmda 1920. Alm. þing-
kosningar, þar sem kosið var ö-
hlutbundnum kosningum um allt
land, fóru fram 1916. Hvað voru
flokkarnir margir þá? Það voru
8 flokkar, sem buðu fram við
Alþingiskosningarnar 1916, þegar
engar hlutfallskosningar voru.
Nú, á þessu ári, 1959, fóru fram
Alþingiskosningar. Hlutfalls-
kosningar voru í höfuðborginni
og í 6 tvímenningskjördæmum,
og hefur svó verið um hríð. Hafa
þessar hlutfallskosningar leitt til
fjölgunar flokka? -Nei. I sumór
buðu fram 5 flokkar. Einn þeirra
náði ekki þingmanni kosnum,
þannig að 4 flokkar eiga fuli-
trúa á Alþingi. M. ö. o., 1916 voru
flokkarnir 8, nú, þegar hlutfalls-
kosningar hafa verið í ýmsum
kjördæmum um langan aldur,
voru flokkarnir 5.
Hvort sem litið er á Alþingis-
kosningar eða bæjarstjórnarkosn
ingar, þá hefur flokkunum fækk-
að og það verulega, frá því er
hlutfallskosningar voru fyrst
lögleiddar. Þeim hefur ekki fjölg-
að við hlutfallskosningar og ekxi
hafa þær leitt af sér stjómleysi,
eins og framsóknarmenn leyfa
sér að halda fram hvað eftir ann-
að, þó marg sinnis sé búið að
hrekja þessar villukenningar
þeirra.
Reynsla Norðurlanda-
þjóðanna
Lítum til Norðurlanda. Eins
og - ég gat um í framsöguræðu
minni í gær, hafa þau nú um 30
til 50 ára skeið haft nokkur stór
kjördæmi og hlutfallskosningar,
og sum þeirra einnig uppbótar-
sæti. Því fer fjarri, að flokkum
hafi fjölgað þar. Ég held, að ekki
sé hægt að segja, að þessar ágætu
frændþjóðir okkar, sem eru með-
al viðurkenndustu lýðræðisþjóða
í veröldinni, búi við stjórnleysi
eða hafi átt við sérstaka erfið-
leika að etja vegna stjórnar-
myndana, þegar eitt landið er frá
tekið, sem er Finnland, en eins
og ég tók fram í gær, þá stafa
erfiðleikar þar um stjórnarmynd
anir ekki af hlutfallskosn-
ingum, heldur af ógnun og áþján
hins volduga nágranna.
Hv. þm. Strandamanna, form.
Framsóknarflokksins, kvað svo
fast að orði, er hann lauk sinni
ræðu hér í gær, að ekki væri enn
séð fyrir hvílíka ógæfu þetta
Hitlers
Það bar á góma hér í umr. í
vor, að hlutfallskosningar hefðu
orðið þess valdandi, að nazistar
Gunnar Thoroddsen
flytur ræffu sína á Alþingi
komust til valda í Þýzkalandi.
Þegar Weimar-lýðveldið var
stofnað 1918, eftir fyrri heims-
styrjöldina, hafi verið lögleiddar
hlutfallskosningar og þær hafi í
Þýzkalandi leitt af sér slíkan
glundroða og skapað svo marga
smálfokka, að það hafi rutt
brautina fyrir valdatöku Adolfs
Hitlers og nazista hans. Ég upp-
lýsti þá það, sem er óvéfengjan-
leg, söguleg staðreynd, að ekki
er minnsti fótur fyrir þessari
kenningu. Áður en hlutfallskosn
ingar voru lögleiddar í Þýzka-
landi 1918, voru stjórnmálaflokk
arnir fleiri heldur en þeir voru
eftir að hlutfallskosningar komu
til. Hlutfallskosningar munu
engan veginn hafa fjölgað flokk-
unum. Ástæðurnar til valdatöku
nazista voru auðvitað allt aðrar.
Kosið um kjördæma-
málið
Fyrir utan þetta tvennt, að
stjórnarskrána eigi að endur-
skoða alla nú þegar í heild en
ekki taka þetta mál út úr, og
um skaðsemi hlutfallskosninga,
er þriðja röksemd Framsóknar-
flokksins sú, að í kosningunum í
sumar hafi alls ekki verið kosið
um kjördæmamálið, — kjósend-
urnir hafi ekki fengið tækifæri
eða aðstöðu til þess að segja álit
sitt um kjördæmamálið, og þess
vegna þurfi nú að efna til þjóð-
aratkvæðagreiðslu sérstaklega
um þetta frv.
Nú skal ég taka það fram, að
ég hef lengi verið þeirrar skoðn.
unar og hélt því m. a. fram í
umr. hér í vor, að rétt sé að
skapa möguleika til þjóðarat-
kvæðis um ýms meiri háttar mál,
þegar viss skilyrði eru fyrir
hendi. Þessi breyting hefur hins
vegar ekki komizt á enn; við
skulum vænta þess, að hún verði
tekin upp við endurskoðun
stjórnarskrárinnar. Hingað til
hefur það ákvæði stjórnarskrár-
innar verið látið nægja og talið
nægilegt öryggi gegn tiðum og
vanhugsuðum stjórnarskrár-
breytingum, að sé breyting á
stjórnarskránni samþykkt á
þingi, skal þing þegar í stað
rofið, efnt til nýrra kosninga,
og næsta þing þarf að sam-
þykkja stjórnarskrárbreytinguna
óbreytta. Þessari aðferð stjórn-
arskrárinnar, sem verið hefur í
gildi yfir 80 ár, hefur verið fylgt
í einu og öllu, nú sem áður.
Ekkert mál meira rætt
Ég er sannast sagna undrandi
yfir því, að reyndir og greindir
menn skuli koma hér fram á
Alþingi og halda því fram, að
ekki hafi verið kosið um stjórn-
arskrármálið í sumar. Stjórnar-
skrármálið, — kjördæmabreyt-
ingin, — ber fyrst á góma opin-
berlega í desember sl. Núver-
andi hæstv. ríkisstjórn, sem
mynduð var í desember, lýsti
því yfir, að hún teldi það eitt
sitt meginverkefni að koma í
gegn breytingum á stjórnar-
skránni til að fá kjördæmaskip-
unina lagfærða. í 6—7 mánuði
var stanzlaust skrifað í öll helztu
blöð landsins, oft í viku og jafn-
vel lengst af daglega, um kjör-
dæmabreytinguna. Ég ætla, að
um langan aldur hafi ekki fyrir
kosningar verið ritað og rætt
jafnmikið og jafnlengi um eitt
ákveðið mál eins og nú um kjör-
dæmamálið. Jafnvel hið mikla
mál landsmanna, landhelgismál-
ið, hefur á þessu undanfarna
misseri ekki verið rætt í ís-
lenzkum blöðum nándar nærri
eins mikið og kjördæmamálið.
í útvarpsumræðum var ekkert
mál rætt meira en kjördæma-
málið; á hverjum einasta fram-
boðsfundi var rætt mikið og
oftast mest um kjördæmamálið.
Samt leyfa fulltrúar Framsókn-
arflokksins sér að koma hingað
og segja, að þetta mál hafi alls
ekki legið fyrir — kjósendur hafi
ekki átt þess kost að kjósa um
það. Aðalmálgagn Framsóknar-
flokksins, Tíminn, hafði í frammi
svo harðvitugan áróður í þessu
máli í meira en misseri, að ég
held að hann hafi aldrei beitt
sér eins út af nokkru einstöku
máli fyrr eða síðar. Framsóknar-
flokkurinn lét sér það ekki
nægja, heldur efndi með aðstoð
Sambands ísl. samvinnufélaga til
útgáfu á sérstöku blaði, Kjör-
dæmablaðinu, sem sent var inn
á hvert einasta heimili í landinu,
mánuðum saman, helgað ein-
göngu þessu máli. Hvernig dett-
ur hv. þm. Strandamanna og hv.
framsögumanni minnihl. það í
hug að segja þessari hv. deild,
að þetta mál hafi alls ekki verið
á dagskrá og alls ekki verið kos-
ið um það. Meina þessir fulltrú-
ar Framsóknarflokksins, að
landslýðurinn hafi alls ekkert
mark tekið á Framsóknarflokkn-
um eða málgagni hans, sem hélt
því fram, að það væri fyrst og
fremst kjördæmamálið, sem ætti
um að kjósa?
Fylgt lýðræðisreglum
Nei, um þessa stjórnarskrár-
breytingu hefur í einu og öllu
verið fylgt settum reglum, ekki
aðeins lögboðnum reglum stjórn-
arskrárinnar, heldur og lýðræð-
isreglum, þar sem málið hefur
verið meira rætt og ritað og lagt
skýrar og greinilegar fyrir kjós-
endur heldur en nokkurt mál
annað um langan aldur.
Hv. 1. þm. Eyfirðinga sagði,
að stuðningsmenn stjórnarskrár-
breytingarinnar hefðu gert allt
sem hægt var í þessum kosn-
ingum til að leiða athygli frá
kjördæmamálinu. Mér finnst
þeim góða og greinda manni
skjátlast hér, því að það var síður
en svo, að athyglin væri leidd
frá kjördæmamálinu. Að»því er
varðar sjálfan mig t. d. get ég
nefnt, að í þeirri ræðu, sem ég
flutti í útvarpsumræðum fyru-
kosningar, talaði ég um kjör-
dæmamálið og ekkert annað en
kjördæmamálið, og þannig var
um marga fleiri.
Mátti ekki minnast á
* neitt annað?
Manni skilst, að í þessum
kosningum hefði, að áliti fram-
sóknarmanna, í rauninni ekki
vérið leyfilegt að minnast á
neitt annað mál en kjördæma-
breytinguna. Nú er það vitan-
lega þannig, að í hverjum ein-
ustu kosningum hljóta kjósend-
ur að hugleiða og mynda sér
skoðanir um ýms mál, bæði þjóð-
mál, frambjóðendur og flokka,
og byggja afstöðu sína og at-
kvæði á þeirri heildarmynd, sem
þeir skapa sér. Það má vera, að
eitt mál hafi aðaláhrif á atkvæði
þessa kjósanda, annað mál meg-
ináhrif á atkvæði hins. Mér
skildist á hv. þm. Strandamanha,
að það hefði verið óleyfilegt og
jafnvel stjórnarskrárbrot, að
ræða á framboðsfundum og í
kosningaundirbúningi annað en
stjórnarskrána. Þetta er náttúr-
lega fráleitt. Framsóknarmenn
tala mjög um, að það hafi verið
hin mesta goðgá og nálgist lýð-
ræðis- og stjórnarskrárbröt, að
segja að við vildum aldrei aftur
vinstri stjórn. Þótt vinstri stjórn-
in hafi verið afleit og margt af
sér brotið, þá get ég ekki fallizt
á, að það sé stjórnarskrárbrot að
nefna hana á nafn.
Vinstri stjórnin var
versta Grvian
Um leið og hv. þm. Stranda-
manna telur, að Framsóknarfl.
hafi ekki aldeilis tapað atkvæð-
um vegna vinstri stjórnarinnar,
heldur eigi hann sinn mikla sig-
ur mjög að þakka því, að hann
hafði forustu í vinstri stjórninni,
þá kvað við annan tón hjá hv.
1. þm. N-Múlasýslu, Páli Zóp-
hóníassyni. Hann sagði, að ýmsir
sjálfstæðismenn í hans kjördæmi,
sem hefðu verið á móti kjör-
dæmabreytingunni og teldu
svo hræddir við að fá kannske
aftur vinstri stjórn,, að þeir hefðu
samt kosið Sjálfstæðisflokkinn.
M. ö. o. að þó að þeir væru í
hjarta sínu eindregið á móti kjör-
dæmabreytingunni og teldu
hana háskalega, þá væri vinstri
stjórnin í þeirra augum ennpá
verri Grýla.
Hv. 1. þm. N-Múlasýslu tal-
aði um hópsálir' og múgsálir.
Kenning hans er sú, að fólk, sem
býr í þéttbýli, verði að múgsál-
um og hópsálum, sem geti ekki
hugsað nokkra sjálfstæða hugs-
un, en því lengra sem er milli
bústaða manna, þeim mun sjálf-
stæðari verði þeir í hugsun. Eft-
ir þessu að dæma, ætti að fara
heldur Íítið fyrir sjálfstæðri
hugsun hjá hv. 1. þm. N-Mýl-
inga nú orðið, þar sem hann er
búinn að búa í áratugi í þétt-
býli.
» Framh. á bls. 13.