Morgunblaðið - 20.10.1959, Síða 8

8
MORCTIlVTtT Jfíffí
Þriðjudagur 20. okt. 1959
ASTARSAGA
Þróun íslenzkru efnahagsmúla
Steinar Sigurjónsson: Ást-l
arsaga. Fyrsta bók. 110 ois.
Reykjavík 1958.
Í»ÉSSI litla bók er ekki árennileg,
og kemur þar bæði til að stafsetn-
ing höfundarins er með allóvenju
legum haetti og upphafsstafir
sjást ekki, þó punktar og kommur
séu á sínum stað. Lesandinn verð-
ur satt að segja að beita sig þó
nokkurri hörku til að komast
gegnum textann, og er fyrsti
spretturinn erfiðastur. Svo kem-
ur þetta smám saman upp í vana.
En erfiðið er fyllilega ómaksins
vert.
Steinar Sigurjónsson hefur með
þessari bók slegið því föstu, að
hann er snjall stílisti og slunginn
sálkönnuður. Samtöl hans eru
einstaklega vel unnin, þannig að
varla bregður fyrir falskri nótu,
og sagan er öll sögð með þeim
undirfurðulega dularblæ sem
aðeins næst með mikilli þjálfun
og fullkomnu valdi yfir söguefn-
inu. Sagan er mestanpart samin
í þeirri stíltegund sem á ensku er
nefnd „stream of consciousness“
og frægust er úr verkum James í
Joyce. Lesandinn fylgir hugrenn-
ingum og geðbrigðum persón-
anna, tekur beinan þátt í tilfinn-
ingalífi þeirra og hugsanagangi
og sér alla hluti með þeirra aug-
um. í skáldverki er þessu hug-
rehningaflóði að sjálfsögðu beint
í ákveðinn farveg, að öðrum kosti
yrði verkið óskapnaður eins og
daglegur hugsanaferill flestra ein
staklinga er, ef hann er kannaður
í heild sinni. Eitt einkenni þessa
sérkennilega stíls er sífelld endur
tekning sömu hluta með ýmsum
tilbrigðum. Steinar fer mjög vel
með þennan þátt stílsins:
„enginn tími til að hanga í pils-
vmum á þeim eins og þessir döfl-
ar í landi, þessir við borðin að
mæla klóla og svoleiðis drasl, siss
og léreft og tjúll og svoleiðis
brjálæði og hafa alltaf nóg í hár-
inu úr krukkunum og dollunum,
bara krafsa í hillurnar. eintóm
fínheit, og svo eru þeir allan dag-
inn klárir og eitt allsherjar ball
hjá svona delum, þær að trítla á
götunum og líta inn, vantar alltaf
eitthvað á sig, blúndur og svo-
leiðis, og sjá þá svona snjalla;
þyrlast bara á hælunum við borð-
ið og láta sjá í kjaftinn á sér. Já,
mikil ósköp, allt burstað og fínt,
tennurnar eins og í bíóstjörnum
og hárið eintómt krull. hvað var
það fyrir dömuna?! eina blúndu,
takk! og svo veður hann að hill-
unum og þekkir á þetta eins og
krumlurnar á sér og flækir svo
fingurna í blúndudraslinu eins og
einhver feeerlegur doktor. lekk-
ert! segja þessi fífl. óóó! tísta
þær, og svo brosa þessir þrælar
og þyrlast eftir þessu duddi. svo
hlátrar og kurteisi og spurningar.
ætlarðu á ballið? jæja þá, sú litla!
þá það, þá þaaað!“ (bls. 24).
Þetta eru þankabrot sjómanns
sem er að hugsa um hlutskipti
sitt og svo „þessara á kontórun-
um og svoleiðis blóka“. Hér er
stafsetningin skapleg, eins og
lesandinn sér, en stafsetningar-
tiktúrurnar eru langmestar í sam
tölunum.
Á þennan hátt fylgjumst við
með hugrenningastraumi fimm
persóna í sögunni, fylgjumst með
þeim í endurminningum þeirra,
hugsunum um aðra og hugleið-
ingum um lífið. Inn í þennan
stríða hugsanastraum er svo ofið
samtölum og á stöku stað beinni
frásögn.
Það sem mér finnst einni merlci
legast við „Ástarsögu" er, hve
frábærlega höfundinum hefur
tekizt að halda hugblænum og
hinum sérkennilega sefjandi stíl.
Aðeins á einni blaðsíðu (79)
finnst mér kveða við dálítið ann-
an tón, en það er lítilvægt frávik.
„Ástarsaga" fjallar um líf nokk
urra sjómanna á Akranesi og ger
ist á einum sólarhring eða svo.
Uppistaða hennar er hjónaband
Kristjáns kokks og skakkaföllin
í því, og er sú saga öll sögð af
mikilli kunnáttu og kostulegri
íróníu í lokin. Inn í þá sögu er
svo fléttað köflum úr lífssögu og
hugrenningum þriggja félaga
Steinar Sigurjónsson
Kristjáns, þeirra Jóns, Gísla og
Ólafs. Eru þeir þremenningarnir
dregnir fáum og skýrum drátt-
um, en eftirminnilegust verður
myndin af Kristjáni og Láru
konu hans, og þó einkanlega af
henni. Saga hennar og hugsanir
eru raktar af fjölkunnugri íþrótt
og næmu innsæi. Við kynnumst
henni aðeins í hugrenningum
hennar og í viðbrögðum tveggja
manna við henni, eiginmannsins
og Ólafs.
Steinar gerir sér ekki sérstakt
far um ljósa framsetningu, og
fyrir kemur að lesandinn á bágt
með að átta sig á, hver sé að
hugsa í það eða það skiptið, en
þegar lengra er haldið kemur það
venjulega á daginn. Þessi þáttur
í stílbrögðum höfundar gerir sög-
una kannski þéttari í sér og dul-
magnaðri, en það er vissulega
veikleiki hennar að blærinn á
hugsunum sjómannanna er svo
keimlíkur, að auðvelt er að rugla
þeim saman víða í bókinni.
Sagan fjallar um unga menn
og þess vegna er kannski eðli-
legt að oft sé vikið að veika kyn-
inu — og ekki alltaf mjög tepru-
lega. En sagan er hvergi klúr, þó
sumar lýsingar í henni séu opin-
skáar og harðsoðnar. Maður finn
ur að þær eru sannar og kannast
við þetta æskufólk. Það er ekki
alið upp í stássi eða siðfágun: við
brögð þess við lífinu eru frum-
stæð og á sinn hátt heilbrigð. Það
eru aðstæðurnar sem eru ekki
alltaf sem heilbrigðastar. Ég veit
ekki um margar lýsingar í íslenzk
um bókmenntum á viðhorfum
ungra nútíðarsjómanna til.lífsins,
sem séu innvirðulegri og sann-
leikanum samkvæmari en ýmsar
lýsingar í „Ástarsögu". Sé höf-
undurinn ekki sjómaður sjálfur,
þá hefur hann óvenjunæma skynj
un á sálarlíf ungra sjómanna.
Og þá komum við að stafsetn-
ingunni, sem er í sjálfu sér auka-
atriði, en getur ráðið úrslitum um
það, hvort bókin er lesin. Það
gefur efninu óneitanlega sinn
eigin blæ í huga lesandans að sjá
hvergi upphafsstaf. Þetta er á
vissan hátt í samræmi við eðli
sjálfs stílsins: stanzlausan hug-
renningastrauminn. En mér
finnst höfundurinn gera lesand-
anum óþarflega erfitt fyrir.Úr því
punktar og kommur eru notuð,
væru upphafsstafir engin frá-
gangssök. Þó eru þetta smámunir
hjá sjálfri stafsetningunni. Fyrir
höfundinum vakir sjáanlega að
komast sem allra næst mæltu
máli í ritun orða, en sannleikur-
inn er bara sá, að mælt mál verð-
ur aldrei skrifað nákvæmlega
eins og það er talað, og tilraunir
í þá átt lenda í hálfgerðu klúðri.
Hér er stuttur kafli úr samtali
hjónanna, Láru og Kristjáns, þeg
ar hann kemur heim aftur eftir
að hann hafði rokið burt af heim-
ilinu:
„eeeelskan! þú kooomst?
já — éé koom.
þú varst ljúvur a gera þa.
oooo. svooona. ládum nú gæðin
í mér veeera.
þú vilt nú ekki tal um ða, elsk-
an. jæa. ég hev nú grenjað.“ (90).
Hér gerir höfundur augljóslega
tilraun til að herma nákvæmlega
eftir mæltu máli: sýna lengd orð-
anna í munni mælandans með
misjafnlega mörgum sérhljóðum.
En þessi hermilist ber vafasaman
árangur og er auk þess lítilvægt
atriði í skáldskap. Sé stíllinn og
efnið það magnað, að lesandinn
verði gripinn af því, þá lifa orðin
í sál hans og fá sinn rétta hljóm,
án þeirrar hjálpar sem sérkenni-
leg stafsetning á að veita. Ég játa
fúslega að stundum getur verið
nauðsynlegt og happasælt að staf
setja orð sérkennilega til að gefa
efninu réttan blæ, en mér finnst
stafsetningin á „Ástarsögu" vera
lesandanum meira til trafala en
hjálpar, þó hún sé oft skemmti-
lega hugkvæm.
Það er erfitt að fella endanleg-
an dóm um „Ástarsögu", þar sem
hér virðist aðeins vera um að
ræða fyrsta hluta stærra verks.
Sumir þræðir sögunnar eru full-
endasleppir, og á ég þá einkan-
lega við sjómennina þrjá, Jón,
Gísla og Ólaf. Lesandinn vill vita
meira um þá: þeir hljóta að eiga
stærra erindi í sögunni en hér
kemur fram.
Eins og ég sagði í upphafi er
sagan ótvírætt stílafrek og ein af
betri skáldsögum sem ungir ís-
lenzkir höfundar hafa sent frá
sér á síðustu árum. Ég mundi
telja hana í flokki með skáld-
sögum eins og „Vögguvísu“ eftir
Elías Mar, „Strandinu" eftir
Hannes 'Sigfússon og „Maríumynd
inni“ eftir Guðmund Steinsson.
Sigurður A. Magnússon.
MORGUNBLAÐIÐ birti þann 10.
þessa mánaðar grein um „þróun
íslenzkra efnahagsmála í tíð V-
stjórnarinnar" eftir Ólaf Stefáns-
son, viðskiptafræðing.
Með greininni er. tafla um
þjóðarframleiðslu árin 1953—
1958. Greinarhöfundur segir að
„tölur þessar (séu) fengnar frá
Framkvæmdabankanum" og að
„samkvæmt upplýsingum Fram-
kvæmdabankans .... (er) ta'ið
að tölurnar fyrir 1958 eigi að
líkindum að hækka eitthvað.
Þetta er þó það, er næst verður
komizt á þessu stigi“.
Þótt það sé sennilega ekki til-
gangur höfundar, munu víst
flestir lesendur greinarinnar
komast að þeirri niðurstöðu, að
tölurnar fyrir 1958 samsvari því,
sem bezt er vitað um það ár,
og að Framkvæmdabankinn álíti
að svo sé. Þetta er þó ekki rétt
og mun það nánar skýrt hér.
Þjóðarframleiðslutölur þær,
sem tilfærðar eru í töflunni eru
teknar úr skýrslu, sem gerð var
fyrir Efnahagssamvinnustofnun
Evrópu (O.E.E.C.) nú í sumar.
1958-tölurnar eru líks eðlis og
t. d. áætlunartölur fjárlaga rík-
isins eða fjárhagsáætlana bæjar-
félaga, þ. e. a. s. varlegar lág-
marksáætlanir um ráðstöfunarfé.
Tölur áranna 1953—56 og tölur
ársins 1957 að mestu, eru hins
vegar „reikningstölur“ og 1958-
tölurnar því ekki beint sambæri-
legar við þær.
Það myndi varla vera álitin
.:#■»: ■ ■
Var Chessman
dæmdur fyrir glæpi annars manns?
STOKKHÓLMI. — Sænska
síðdegisblaðið „Expressen“, er
gert hefir sér mikið far um
að kynna mál „frægasta fanga
heimsins“, sem svo hefir ver-
ið nefndiur, Bandaríkjamanns-
ins Caryl Chessmans, og lagt
sig fram um að fá lífi hans
bjargað, telur sig nú hafa
fengið nýjar upplýsingar í mái
inu, sem haft geti úrslitaþýð-
ingu.
Blaðið upplýsir sl. laugar-
dag, að ítalskur stúdent, Pi-
erro Chippone að nafni, sem
nemur lög í Stokkhólmi, hafi
um miðja síðustu viku snúið
sér til van de Velde, málflutn-
ingsmanns við ítalska sendi-
ráðið, með upplýsingar, sem
valda kunni straumhvörfum
í Chessman-málinu. — ítalinn
sagði málflutningsmanninum,
að hann hefði oft sl. þrjú ár,
1957, ’58 og síðast í sumar,
haft samband við 35 ára gaml-
an Bandaríkjamann í Stokk-
hólmi, sem hefði sýnt óvenju-
legan áhuga á Chessman-mál-
inu og oft hvatt Chippone til
þess að kynna sér það frá upp-
hafi.
Er þeir hittust síðast — það
var í júní sl. — sagði Chipp-
one, að Bandaríkjamaðurinn
hefði trúað sér fyrir því, að
hann — en ekki Chessman —
væri glæpamaðurinn „Rauða
ljóskerið“, og að hinn dauða-
dæmdi væri saklaus.
Glæpamaður með þessu
nafni varð m.a. „frægur“ fyr-
ir það, að hann stöðvaði bif-
reiðar ungra elskenda í Los
Angeles, nam stúlkurnar á
brott og svívirti þær. — Við
réttarhöldin gegn Chessman,
hélt saksóknarinn því fram,
að hann væri „Rauða ljósker-
ið“ — og fékk hann dæmdan
m.a. fyrir fyrrgreind afbrot.
— Chessman hefir alltaf neit-
að, að hann væri umræddur
glæpamaður. Aftur á móti hef-
ir hann gefið í skyn, að hann
þekkti hann — en vildi ekki
koma upp um hann.
t__
Samkvæmt uppl. ítalska
stúdentsins, sem nú hafa ver-
ið sendar til lögregluyfirvald-
anna í Kaliforníu og lögíræð-
inga Chessmans, hefir hinn
óþekkti Bandaríkjamaður dval
izt í Svíþjóð um langt skeið,
þar sem hann hefir ekki getað
rétt vinnuaðferð að bera saman
endanlegar niðurstöðutölur ríkis-
reikninga árið 1957 við fjárlög
ársins 1958 og draga af þeim sam-
anburði víðtækar ályktanir um
raunverulega afkomu ríkissjóðs
árið 1958. Vinnubrögð hliðstæð
þessu hefir greinarhöfundur
samt viðhaft hvað viðvíkur þjóð-
hagsreikningatölunum.
Væru endanlegar niðurstöður
fyrir árið 1958 ekki til, væri
eðlilegt að áfla þeirra upplýsinga,
sem fáanlegar væru, áður en
samanburður er gerður.
Ég skýrði greinarhöfundi í
tveimur ítarlegum samtölum frá
eðli þessara talna og bauðst til
þess að láta honum í té upplýs-
ingar um raunverulega afkoma
ársins 1958, eftir því sem vitað
er nú.
Þótt langt sé í land með úr-
vinnslu gagna fyrir 1958, er nú
þegar (okt. 1959) hægt að segja
með talsverðri vissu að aukning
raunverulegra þjóðartekna er
a. m. k. þrisvar sinnum hærri en
sú 2,5% aukning, sem greinar-
höfundur fær með því að bera
saman reikningstölur fyrir 1957
og eldri áætlunartölur fyrir 1958.
Af ástæðum, sem undirrituð-
um eru ekki vel skiljanlegar,
hafnaði hann að notfæra sér
þessar upplýsingar, en kaus að
birta eldri áætlunartölurnar ó-
breyttar méð áðurnefndri at-
hugasemd um að „tölurnar fynr
1958 eiga að líkindum að hækka
eitthvað. Þetta er þó það, sem
næst verður komizt á þessu stigi“.
Síðari setningin er ekki rétt.
Ég leiði hjá mér að ræða þann
dóm, er greinarhöfundur fellir
um afkomu þjóðarinnar árin
1956—58, en það er varla heppi-
legt að grunda þann dóm að
nokkru leyti (þ. e. a. s. varðandi
1958) á samanburði ósambæri-
legra talna og hafna tilboði um
nýrri og réttari upplýsingar.
Torfi Ásgeirsson
Hagdeild Framkvæmdabanka
Islands.
ATHUGASEMD
FRÁ ÓLAFI STEFÁNSSYNI
VEGNA athugasemdar Torfa Ás-
geirssonar við grein mína um
þróun íslenzkra efnahagsmála í
tíð V-stjórnarinnar, vil ég taka
fram eftirfarandi:
Það er rétt, að við áttum tvö
Frh. á bls. 23
.CHESSMAN — Hvað gerist nú?<
farið aftur til Bandaríkjanna
af „vissum ástæðum". — Blað-
ið „Expressen“ telur, að til-
tölulega auðveit ætti að vcra
að hafa hendur í hári iranns-
ins. Hann kvað vera mjög lík-
ur Chessman í útliti.
Þegar einn af lögfræðinguin
Chessmans, Rosalie Asher,
fékk að vita um frásögn Chipp
ones, sýndi hún mjög mikinn
áhíuga — og upplýsti jafn-
framt, að hún ein — auk
Chessmans sjálfs — vissi, hver
„Rauða ljóskerið" væri í raun
og veru, en hefði hundizt lof-
orði um að beita aldrei þeirri
vitneskju til þess að reyna að
frelsa líf Chessmans.
__;_
Eins og frá var sagt í Mbl.
nýlega, átti að fullnægja
dauðadóminum yfir Chessman
hinn 23. þ. m. í San Quentin-
fangelsinu, en einn af lögfræð-
ingum hans fékk því þá til
leiðar komið, að mál harns yrði
tekið upp enn einu sinni —
með náðun fyrir augum. Chess
man hefir hins vegar mótmælt
slíkri málsmeðferð, þar sem
hún mundi raunverulega vera
viðurkenning á sekt hans. —
Hann krefst sem fyrr ógild-
ingar dauðadómsins — sem
hann hefir fengið frestað sex
sinnum til þessa, en 26 sinnum
hefir hann fengið málið tekið
upp að nýju, þar sem honum
tókst að benda á galla á hinni
upphaflegu málsmeðferð. —
Hvað gerist nú?