Morgunblaðið - 24.12.1959, Qupperneq 8

5ö
MORCVTSIÍLÁÐIÐ
Fimmtudagur 24. des. 1959
M1N fyrstu kynni af ífígeníu
voru í rústunum af Herodusar
Attikusar leikhúsinu utan í
Akropolishæðinni í Aþenu. Ein
frægasta ífígeníuleikkona
Grikkja, Synodinou, var að túlka
æfi og örlög hennar, eins og
Evrípídes lýsir þeim, uppi á svið-
inu. Ég sat meðal 5000 áhorf-
enda á einum af upphækkuðu
steinbekkjunum og gætti þess að
rétta úr bakinu, til að hallast
ekki upp að hnjánum á næsta
manni fyrir ofan.
Sviðsetningin var hin sama og
í upphafi, á 5. öld f. Kr., og leik-
húsið eins og þá tíðkaðist. Hero-
dus Attikus hafði látið reisa það
til minningar um konu sína, Rig-
ilíu, á 2. öld f. Kr. Framhlið
þess stendur enn uppi og lítið
hefur verið lagfært á leiksviði
eða áhorfendabekkjum. Stjörn-
urnar tindra yfir höfðum manns,
blærinn leikur í skikkjum kór-
meyjanna og hljómburður er
slíkur að það heyrist upp á efsta
bekk ef bréf er rifið niðri á svið-
inu og sést ef kveikt er á eld-
spýtu.
Harmleikur Atreus- konungs-
ættarinnar.
Eins og okkar sögumenn gerðu
jafnan, byrjar ífígenía á að rekja
ættir sínar. Hún er dóttir Aga-
memnons, konungs í Mykene, og
Klytemnestru, drottningar hans.
Menelaus föðyrbróðir hennar er
eiginmaður Helenu fögru, sem
París nam á brott til Tróju, og
varð það upphaf Trójustríðsins,
sem skáldið Hómer segir frá.
Agamemnon ætlar að hjálpa
bróður sínum að hefna fyrir rán
Helenu og liggur með stóran
flota í Aulis, en fær ekki byr.
Hann fær þá að vita að grísku
skipin fái ekki leiði til Tróju,
til að verja heiður ættarinnar,
fyrr en hann hafi fórnað gyðj-
unni Artemis Ífígeníu dóttur
sinni. Það gerir hann. Hún er
flutt til Aulis og lögð á fórnar
altarið. En um leið og sverðið
blikar, bjargar Artemis henni,
lætur hjört á altarið og nemur
hana brott til Tauris, þar sem
hún verður meyprestur í hofi
gyðjunnar. *
Harmleikurinn í Aulis er um
garð genginn, þegar seinna leik-
ritið, Ífígenía í Taurus, hefst á
leiksviðinu í Herodusar Attikusar
leikhúsinu. Ifígenía hefur um
langt skeið þjónað trélíkneski
af Artemis í hofi í Tauris og
búið alla þá Grikki, sem þar
hefur borið að landi, undir að
vera fórnað á altari gyðjunnar.
Hún harmar örlög sín og kór-
inn, hirðmeyjar hennar sem líka
eru grískir fangar í hofinu, taka
undir. Þær leika á miðgólfinu,
framan við sjálft leiksviðið og
stíliserað látbragð þeirra, dans og
söngur er svo hnitmiðað og glæsi-
legt að unun er á að horfa. Eins
og í íslendingasögunum er vá-
legum atburðum spáð strax í
upphafi — með draumi.
fréttir hún um afdrif ættmenna
sinna. Trójustríðið er úti og
Helena fagra aftur komin heim
til manns síns. Er Agememnon
kom heim úr hinni sigursælu her-
för, hefur móðir ífígeníu drepið
hann með aðstoð ástmanns síns.
Var það hefnd fyrir að hann
hafði ætlað að deyða dóttur sína
í Aulis? Og hvað um móðurina?
Sonur hennar, Orestes, hefur
drepið hana til að hefna föður
:
mý.fmmím
Synodinou í hlutverki Ífígeníu í leikriti Evípídesar.
Orestes bróðir ífígeníu, og
Pylades tilvonandi mágur henn-
ar, koma til Tauris, til að ræna
úr hofinu gyðjustyttunni af
Artemis að boði guðsins Appoll-
ons. Þeir eru teknir höndum og
nú á Ífigenía að fórna þeim. Er
hún hefur þekkt bróður sinn,
síns. Og sjálfur er hann svo
hundeltur af samvizkunni í líki
grimmra norna sem ásækja hann,
að hann reynir að kaupa sér frið
með því að fara þessara erinda
til Tauris fyrir Appollon.
Eftir að Ífígenía hefur þekkt
sinn kæra „litla bróður“, ákveð-
ur hún að gabba Þoas konung í
Tauris og flýja með styttuna af
gyðjunni úr hofinu, ásamt föng-
unum tveimur, sem hún á að
fórna. Þau komast um borð í
grísku skipin, en mótvindur kem-
ur í veg fyrir að þau geti siglt.
Flóttamennirnir hljóta því að
verða gripnir og drepnir. En þá
kemur gyðjan Aþena til sögunn-
ar. Hún kveður niður mótvind-
inn, skipar konungi að láta fang-
ana í friði, og segir Ífígeníu að
sigla heim með gyðjulikneskið
og reisa Artemisstyttunni hof á
ákveðnum stað, þar sem hún
skuli upp frá því dýrka hana.
Skáldskapur eða
veruieiki.
Örlög Ifígeníu hafa löngum
verið skáldunum eftirsóknarvert
yrkisefni. Tvö ofannefnd leikrit
gríska snillingsins Evrípídesar
hafa t. d. verið leikin víða um
heim síðan á 5. öld f. Kr., Racine
samdi eitt af öndvegisverkum
franskra leikbókmennta um Ifí-
geníu í Aulis árið 1674 og Goethe
annað verk um Ífígeníu í Tauris
hundrað árum síðar og á árunum
1774—1779 samdi Glúck tvær
þekktar óperur um þetta efni.
Alltaf var þó litið á hinar
dramatísku sögur klassísku leik-
ritahöfundanna og söguljóð Hóm
ers sem hreinar goðsagnir og
heilaspuna skáldanna, sem enga
stoð ættu í veruleikanum. Þann-
ig leit ég auðvitað líka á þetta
heillandi leikrit, er ég gekk út
úr leikhúsinu í Aþenu.
Daginn eftir var ég í þeirri
aðstöðu að þurfa í veizlu að halda
uppi samræðum við einn þekkt-
asta fornleifafræðing Grikkja og
yfirmann allra fornleifarann-
sókna þar í landi, dr. John Papa-
dimitriou. Og hvað var þá nær-
tækara en að hafa orð á því hve
heilluð ég hefði orðið af hinum
klassíska harmleik Evrípídesar
og ífígeníu hans?
— Ég var svo heppinn að finna
hof Artemisar í Brauron, þar sem
Ífígenía þjónaði gyðjunni eftir
heimkomuna frá Tauris og þar
sem gröf hennar er, sagði hann.
— Hvað? hváðí ég, á íslenzku
í undrun minni.
— Já, hofið er á austurströnd
Attíkuskaga, mitt á milli Rafinu
og Porto Rafti. Ég verð þar upp
frá um helgina. Eg þér viljið
koma þangað, getið þér fengið
að skoða það.
Þannig stóð á því, að daginn
eftir steig ég ásamt tveimur
ferðafélögum mínum út úr áætl-
í Dyonisusar leikhúsinu utan í
Akropolishæðinni voru leik-
rit Sofoklesar, Æskillusar og
Evipídcsar fyrst leikin. Það er
frá 4. öld f. Kr.
unarbílnum í litlu sveitaþorpi í
vínræktarhéraði í Attíku,, ákveð-
in í að leigja asna til reiðar ,ef
ekki væri hægt að komast á upp-
greftrarstaðinn öðru vísi. Við
sáum þó brátt bíl á ferð, veif-
uðum honum .nefndum með alls
kyns framburði staðinn sem við
vildum komast á og loks nafn
dr. Papadimitriou. — A-a, Papa,
hrópaði bílstjórinn. Okkur var
ýtt inn í bílinn, sem ók fram og
aftur um þorpið. Allir voru
spurðir og loks fannst „Papa“
sitjandi á veitingahúsi. Hann
var sjálfur ekki kominn lengra
áleiðis og bíllinn er við rákumst
á var einmitt bíll fornleifarann-
sóknanna og um leið eini bíll-
inn sem skrönglaðist á ákvörð-
unarstað okkar.
Rústirnar standa utan í hæð
og hluti af þeim niðri i dalverpi.
Þar er mýrlent og verður alltaf
að dæla um 1 m. djúpu vatni
upp úr þeim hluta rústanna, áður
en hægt er að vinna þar. Þarna
voru 15 þjálfaðir uppgraftar-
menn að hefja vinnu, ög ung aust-
urrísk stúlka, fornleifafræðingur
að menntun, stjórnaði verkinu.
Þegar hún gekk þarna um rúst-
irnar, há og tíguleg, var ekki
erfitt að ímynda sér að þarna
væri ífígenía sjálf komin — I
síðbuxum. Stúlkan kvaðst vera
búin að vera þarna í eitt ár,
stundum nærri ein og stundum
með hópi uppgreftrarmanna og
allir ungir fornleifafræðingar
öfunduðu sig af þessu einstaka
tækifæri, að fá að vinna með
dr. Papadimitriou og að þessum
merka fornleifafundi.
Tilvera ífígeníu sönnuð
Uppgröfturinn hófst árið 1948,
að ráði og undir eftirliti dr.
Papadimitrious. Þá sást aðeins
votta fyrir steinum, sem reynd-
ust síðar vera úr norðurvegg
hofsins. Aðalheimildina um hofið
hafði hann einmitt í leikriti
Evrípídesar, einkum seinasta
hlutanum, þar sem Aþena segir
Orestesi að fara með trélíkneskið
af Artemis til Halae, og stofna
þar hof, tileinkað Artemis frá
Tauris. Gyðjan segir við Ifígeníu
(lauslega þýtt í óbundið mál);
„Þú, Ífígenía, skalt þjóna gyðj-
unni við hinar heilögu tröppur
í Brauron. Þar muntu deyja og