Morgunblaðið - 04.01.1962, Blaðsíða 19

Fimmtudagur 4. jan. 1962

MORGUISBLAÐIÐ
19
Athugasemd við „ritdöm"
Snæfellingur SH 202.
(Ljósm. Herdis Guðmundsdóttir)
Bátalón hefir
smíðað 324 báta
I TtMANUM 21. des. sl. birtist
„ritdómur“ undir fyrirsögninni:
„Að fagna helgum á dósamat“,
(sem allt of oft hendir menn).
„Ritdómurinn“ er skrifaður
undir nafninu „Birgir“ og virð-
ist eiga að vera eins konar gagn
rýni á bók Sigurðar A. Magnús-
sonar, „Hafið og kletturinn“.
Það, sem veldur því, að ég
geri þennan „ritdóm“ að um-
talsefni, er, að mér þykir hann
á margan hátt dæmi um,
hvernig ekki eigi að fjalla um
bækur. Hann er í senn illa unn-
inn og ósanngjam, villandi og
jafnvel illgirnislegur. Oft hvarfl
aði að inér við lestur hans, að
„Birgir“ þættist þurfa að ná
sér niðri á Sigurði, fyrir hvað
veit ég ekki.
1 inngangi segir svo: „Hins
vegar er það morðtilraun við
hana (ísl. tungu) og skáldskap-
inn í senn, ef skáldið yrkir á
röngu máli“. Nokkuð djúpt tek-
ið í árinni, þótt allir geti fall-
izt á, að rangt mál sé venju-
lega ófyrirgefanlegt. „Og gum-
ar girnast mær“ og „náttúrunn-
ar numdir mál“ eru vísuorð,
sem ég hygg, að séu hvorki til-
ræði (betra orð en morðtilraun,
sem ekki er í Orðabók Sigfúsar
Blöndals, þótt ekki sé það mál-
villa) við tunguna né skáldskap-
inn. Enda yrðu þær Ijóðlínur
vart betur orðaðar. Ég bendi á
þetta til gamans og til að
minna á, að stundum er bein-
línis fallegt að taka á þann veg
til orða, sem langskólagengnir
menn, sumir hverjir, telja
þjóðhættulegt.
Enn segir: „Málvillur, ambög-
ur, afvegaleiddar merkingar
orða og annað málfarslegt klúð-
ur eru nokkurs konar ein-
kenni á Ijóðum hans, að fáein-
Um undanskildum“. Vitaskuld
er „Birgir“ sá maður, að hann
hefur þrótt til að finna þessum
orðum sínum stað, og ætla ég
að rekja nokkur dæma hans, til
þess að fólk geti áttað sig á
dómgreind hans. En þessi orð
hans um Ijóðið: „Eitt ógætilegt
orð eða vanhugsað, og Ijóðið er
fallið", ætla ég að gera að mín-
u<m og heimfæra þau á ritdóma,
enda hlýtur „Birgi“ að falla
vel í geð, að sömu kröfur séu
til hans gerðar og hann gerir
til annarra.
„Tunga steinsins kviknaði og
kvað sigurljóð um mátt hans
yfir morðfýsn hafsins",
)F
„Tunga steinsins kviknaði er
alger málleysa", segir í „rit-
dómnum“. Ekki er það rök-
stutt nánar, enda óhægt um vik.
Eina skýringin, sem í fljótu
bragði virðist tiltæk á þessum
orðum, er sú, að gagnrýnanda
— Hollendingar
Framh. af bls. 1.
VOPNASALA GAGNRÝND.
Allmiklar umræður urðu um
málið eftir framlsöguræðu utan-
ríkisráðherra. Cornelis van Dis
leiðtogi þingflokks mótmælenda
gagnrýndi Bretland Og Banda-
ríikin fyrir að hafa selt Indónesíu
vopn, sem ef til átaka kæmi,
yrðu notuð gegn Hollendingum.
Hann sagði einnig að Vestur
Þjóðverjar hefðu selt vopn til
Indónesíu og að Danir hafi leyft
verksmiðjum 1 Indónesíu að
framleiða danskar gerðir vopna.
Jakob Burger, talsmaður Verka
mannaflokksins, sem er í stjórn-
arandstöðu, gagnrýndi aðgerðir
Btjórnarinnax og yfirlýsingar ut-
anríkisráðherrans. Krafðist hann
þess að mynduð yrði ný sam-
Bteypustjórn í Hollandi með þátt-
töku Verkamannaflokksinis.
t Að umræðunum loknum var
jgengið til atkvæða um stetfnu
ptjórnarinnar í þessu máli og
hún samlþykkt. t
sé ókunnugt um, að sögnin að
kvikna geti þýtt að lifna, enda
segir svo í Snorra-Eddu: „ok af
þeim kvikudropum kviknaði
með krafti þess, er til sendi hit-
ann, ok varð manns líkandi" o.
s. frv. Einnig er talað um að
lýs kvikni' í höfði manna. Þessi
merking orðsins lifir enn t.d. í
lo. kvikur, þ. e. sá sem kviknað
hefur. — Hitt er engin nýlunda,
að steinarnir tali, og hafa fleiri
skáld en Sigurður hlýtt á hjal
þeirra. Síðan segir: „Henni fylg-
ir svo málvillan að hafa mátt
yfir. Það er talað um að hafa
vald yfir einhverju“. Ekki finnst
mér þetta orðalag gefa tilefni
til að kveða upp svo þungan
dóm, a.m.k. ekki fremur en orð-
ið morðtilraun. Og þótt ég
mundi hvorugt nota, fæ ég ekki
annað séð, en hér hafi réttur
skilningur á orðinu málvilla
orðið að lúta í lægra haldi fyr-
ir fljótvirkum hugsanagangi
gagnrýnanda í jólaönnum.
„Við tíndum hvitnuð bein
í sandinum
og dáðumst að listhneigð
hafsins".
í ritdómnum: „Sögnin að
hvítna er byrjunarsögn, sem
táknar hreyfingu eða breyt-
ingu, en ekki kyrrstöðu. „Hvítn
uð bein“ er álíka mikil ambaga
og blotnaðir vettlingar eða
vaknaðir menn. Þessi ambaga
„hvítnuð bein“ á siðan að vera
eins konar listaverk, sem list-
hneigð(!) hafsins skapar". Ég
skil ekki, hvers vegna (!) er
við listhneigð. Skáldið hugsar
sér hafið sem persónu, sem út
af fyrir sig er ekki ástæða til að
vekja athygli á með þessum
hætti, jafnvel þótt gert sé ráð
fyrir, að persónan sé listhneigð.
— Hitt þykist ég skilja, hvað
„Birgir“ er að fara, þegar
hann skírskotar til byrjunar-
sagna. En þó fellst ég ekki á,
að gulnað blað, sölnað gras,
visnað tré, svo önnur dæmi séu
nefnd, sé ambaga. Enda dylst
engum, að hvitnað bein merkir
annað en hvítt bein. Skáldið
leggur þarna áherzlu á, að
beinin hafi hvítnað, þ.e. hafi
ekki alltaf verið hvít. Sé ég
ekkert hneykslisvert við það.
„og árin leggja á flótta
einsog fældir fiskar“.
í ritdómnum: „Þótt finna
megi því stað í íslenzku, að
hestar séu fældir, er það fram
úr hófi ljótt orðasamband og
óþarft bæði frá málfarslegu og
póetísku sjónarmiði“.
Og enn segir:
„Auk þess er myndin sjálf
„fældir fiskar“ hin sama og
Garcia Lorca notar 1 kvæðinu
„Eiginkon-m ótrúa“.“ Erfitt er
að koma þessum tveim tilvitn-
unum heim og saman. Þó' eru
þær felldar sgnian í „ritdómn-
um“ án nánari skýringa. Með
orðunum „þótt finna megi því
stað“ o. s. frv. virðist gagnrýn-
andi gefa í skyn, að „fældir
fiskar“ eigi vart heima í ís-
lenzku máli. Þó er honum kunn
ugt um, að Helgi Hálfdánarson
hafi komizt svo að orði í þýð-
ingu á kvæði Lorca, en Helgi er
kunnur fyrir góða og örugga
málsmieðferð. Sýnu skárra sé að
tala um „fælda hesta“, þótt ó-
þarft sé bæði frá málfarslegu
(nýyrði, sem erfitt er að átta
sig á, hvað merkir) og póetísku
(óþörf en alsiða sletta, sem mál-
vöndunarmenn ættu að varast)
sjónarmiði. Sú athugasemd get-
ur þó ekki átt við „fælda fiska“,
þar sem vitnað er til tveggja
skálda, sem auðga skáldskap
sinn með því orðasambandi. Ég
skil því ekki við hvað er átt.
„Klettar seim bera sigurorð
af heift hafsihs.“
f ritdómnum: „Aldrei hef ég
heyrt þess getið, að hægt sé að
bera sigurorð af heift eða öðrum
tilfinningum. Sigurður skilur
ekki merkingu (leturbr. mín),
þessa orðasambands." Mér hefur
ávallt skilizt, og ég hygig Sigurði
einnig, að merking orðasam-
bandsins sé að sigrast á. Og tal-
að er um að sigrast á tilfinning-
um. Hitt er rétt, að óvenjulega er
að orði komizt, enda hættir
skáldum til þess. Ég hygg, að
Sigurður hafi komizt svo að orði
vegna þess, að hann persónugerv-
ir klettana og hafið, sem ekkert
er við að athuga. í því sam-
bandi liggur beint við að minna
á ljóðlínur Jónasar Hallgrims-
sonar:
„Hugljúfa samt ég sögu Gunnars
tel,
þar sem ég undrast enn á
köldum söndum
lágan að sigra ógna-bylgju ólma
algrænu skrauti prýddan
Gunnarshólma."
„Ég hef horft í augu gamalmenna,
lesið þar grafskrift
letraða feiknstöfum.“
★
í ritdómnum: „Það er meira
en lítið óviðkunnanlegt að nota
orðið feiknstafir í sinni fornu
merkingu, en segja um leið, að
þejr séu letraðir“. •
f Lexicon Poeticum stendur,
að feiknstafir merki „Rædsels-
virkende runer“. Sigfús Blöndal
telur, að feiknstafir merki ,tru-
ende, fordærvelige Runer“, Og
Sveinbjörn Sigurjónsson ógnar-
rúnir. Þá er sögnin að letra einatt
notuð um að höggva í stein. Ekki
getur því verið neitt því til fyr-
irstöðu, að Sigurður í líkinga-
máli segi, að í augum gamal-
menna sé grafskrift letruð [með]
feiknstöfum. Minnir sú líking
meira að segja á líkingu Gríms
Thomsens í kvæðinu „Goðmund-
ur á Glæsivöllum", sem ekki þarf
að minna á né dregin verður í
efa. f „ritdómnum" gætir hins
vegar sýnilegs misskilnings. Þar
er talað um, að feiknstafir í sinni
fornu merkingu (persönulega
þekki ég aðeins eina merkingu í
orðinu feiknstafir) séu letraðir.
Á það minnist Sigurður ekki, eins
Og bent hefur verið á.
Enn segir: „Ljóðið Orð er lip-
urlega ort, en það hefur þann
kross að vera ort undir áhrifum
Sigfúsar Daðasonar."
Ekki stendur á skjótum úr-
skurði. En hefði „Birgir“ gætt
betur að, hefði hann komizt að
raun um, að bækurnar „Hendur
og orð“ Sigfúsar og „6 ljóðskáld",
en þar birtist nefnt ljóð Sigurð-
ar, komu út um svipað leyti. Auk
þess hafði ljóð Sigurðar birzt
í tímaritinu „Stefni“ hálfu ári
fyrr. Ekki getur því verið um
stuld að ræða.
Ennfremur: „Dauði Baldurs er
eins konar tilraun til að yrkja
upp Völuspá" Að mínum dómi
er þessi fullyrðing út í loftið.
Sama er, á hvern veg umræddir
kvæðabálkar eru bornir saman.
Þetta er út í hött. Eg veit, að hér
stendur fullyrðing móti fullyrð-
ingu. Eg veit einnig, að Sigurður
tekur eina mynd úr Völuspá sem
hliðstæðu við paradísarhugmynd
kristindómsins. Þó myndi ég ekki
segja, að hann gerði tilraun til
að kveða upp Biblíuna. En til að
bera þessa ljóðabálka* saman lið
fyrir lið þarf meira rúm og tíma
en ég get varið þessu efni. Læt ég
það því undir höfuð leggjast,
enda vita allir, sem lesið hafa
bók Sigurðar, hvor hefur rétt
fyrir sér.
Loks segir í niðurlagi „ritdóms-
ins“: „Sigurður A. Magnússon
er skáld“. (Þetta stangast furðu-
lega á við það, sem áður er sagt).
„En hvað sem því líður verður
hann að læra betri vinnubrögð
en hann sýnir í þessari bók.“
Orð „Birgis“ ætla ég enn að gera
að mínum og heimfæra á rit-
dóminn og „Birgi“ sjálfan. „Hann
villist í sínum eigin völundar-
húsum og tákn hans svíkja lit“.
Halldór Blöndal
HAFNARFIRÐI — Nokkru fyrir
jól var hleypt af stokkunum
nýjum báti í skipasmíðastöðinni
Bátalóni við Hvaleyrarbraut.
Var það 324. báturinn, sem stöð-
in hefir smíðað. Stærstu bát-
arnir hafa verið um 12 lestir
og er saimanlögð rúmlestatala
allra bátanna, sem smíðaðir hafa
verið í Bátalóni, komin upp í
1780 rúmlestir.
Fékk blaðið nokkrar upplýs-
ingar um fyrirtækið hjá forstjóra
þess, Þorbergi Ólafssyni, og fór-
ust honum meðal annars orð á
þessa leið: — Starfsemin hófst
árið 1947 á Flatahrauni. en
tveimur árum síðar flutti fyrir-
tækið á núverandi stað. Var árin
1969 og ’60 hafizt handa um að
Hrafnistiimönnum
berst jólagjöf
Hlýleg jólagjöf barst til vist-
manna í Dvalarheimili aldraðra
sjómanna. Gísli J. Johnsen, stór-
kaupmaður, afhenti rétt fyrir
jólin forráðamönnum heimilisins
5 þúsund króna gjöf, sem hann
hafði verið beðinn að afhenda frá
Gustaf Östergren, forstjóra í
Jönköping-Motorfabrik, er fram-
leiða June-Munktellvélarnar.
Þessi sænski velvildarmaður
heimilisins afihenti því einnig
myndarlega gjöf á sjómannadag-
inn í fyrra, er hann var hér á
ferð. Einnig gaf hann Slysavarn-
arfiélagi faanidls gjöf við það
tækifærL
Sænskir standa
sig vel
Stokkhólmi 3. jan. (NTB).
Bardagarnir í Katanga að und-
anförnu eru fyrstu hernaðarað-
gerðir, sem sænskar hersveitir
taka þátt í frá því að Svíar
börðust gegn herjurn Napoleons
I, Frakkalandskeisara 1814.
Yfirmaður sænsku hersvéit-
anna í Kongó, Jonas Waern segir,
að þrátt fyrir það standi sænsku
hermennirnir sig yfirleitt betur
við erfiðar aðstæður en aðrir
hermenn í liði S.Þ. Telur hann
þetta athyglisvert, því að margir
hinna hermannanna hafa 15—20
ára hernaðarlega reynslu að
baki.
Ói!/ru prjonavörurnar
seldar i dag eftir kL 1.
Ullarvörubúðin
Þingholtsstræti 3.
koma upp húsi, þar sem hægt er
að smíða innanhúss allt að 150
lesta báta. Væri húsið hið ákjós-
anlegasta og vonandi liði ekki
langur tími þar til fyrirtækið
byrjaði á smíði stærri báta en
hingað til. Einnig væru skilyrði
ti'l að smíða stálbáta. í Bátalóni
störfuðu nú 23 menn og væru
í smíðum þrír bátar, sagði Þor-
bergur að lokum.
Geta má þess, að bátar þeir.
sem smíðaðir hafa verið 1 Báta-
lóni, hafa farið tál ýmissa staða
á landirxu og líkað vel. Nýjasti
báturinn Snæfellingur, er vand-
aður og smekklegur að öllum
frágangi. Hann er með 86 ha
Ford-díselvél og ganghraði 9—10
mílur. í íbúð skipverja eru 4
hvílur. þar er miðstöðvarhitun,
ikoáangstæki og annar viðlegu-
útbúnaður. í bátnum eru öll
nauðsynlegustu öryggistæki, tal-
stöð, gúmmíbátur, dýptarmælir
o. fil. Stjórntæki frá stýrishúsi
eru leidd út á þilfar og sparar
það einn mann um borð, þegar
stundaðar eru línuveiðar. —
Eigandi þessa myndarlega báts
er ungur maður, Sæberg Guð-
laugsson á Sólbakka, Hellissandi.
— G. E.
Úr ýmsum áttum
Framhald af bls. 10.
isráðherrann, Joseph Luns,
þar sem hann hrekur þær full-
yrðingar Indónesíustjórnar, að
vesturhluti Nýju Guineu séu
að réttu lagi hluti af Indó-
nesíuriki. Segir ráðherrann m.
a. í því sambandi, að Papúar
séu jafnfiarskyldir Malajum
sem Kínverjar Argentínu-
mönnum. — Þá bendir Josep
Luns á það, að ekki sé það af
efnahagslegum ástæðum, að
Hollendingar vilji ekki gefa
Nýju Guineu eftir orðalaust.
Þeir hafi veitt þessu landsvæði
eins og öðrum nýlendum sín-
um, sem þeir hafi veitt frelsi
á liðnum árum, miklu meira
en þeú hafi getað talið sér
til tekna aí þeim. Stjórn hol-
lenzku Nýju Guineu kosti rík-
issjóð Holiands ekki minna en
sem svari 30 milljónum Banda
ríkjadoliara á ári. Gerir ráð-
herrann þvi skóna að undir-
búningur undir það að veita
Papúum fullt frelsi og sjálf-
stjórn muni taka 5—10 ár,
miðað við það, að Hollending-
ar fái óáreittir að standa við
áætlanir sínar um afnám ný-
lendustjórnarinnar í áföngum.
Þegar Luns er spurður, hvort
Hollendingar séu reiðubúnir
að berjast, ef her Indónesíu
geri innrás, svarar hann: —-
Indónesar eru allsterkir hern-
aðalega. Við höfum get nokkr
ar lágmarksráðstafanir til þess
að efla varnirnar, svo að ekki
skapist hernaðarlegt tóm. En
við treystum í lengstu lög, að
Tndónesar muni ekki hverfa
að því raði að gera beina árás.