Morgunblaðið - 17.04.1962, Blaðsíða 6

6
TUORCVNBZAfílD
T>ri5juc!agur 17. apríl 1962
Framtíðin verður byggð á þeim öru
sem þegar hefur veriö
Ræða Jóhanns Hafstein v/ð utvarpsumræðurnar
Herra forseti.
1>AÐ þing, sem nú er senn á
enda, er í vitund manna eitt
athafnar.iesta þing, sem ha-ldið
hefir verið. Málaskrá þingsins
ber þess ljósaii vott.
Auðvitað er þetta ekki úr-
skurður um ágæti þingsins eða
stjómarstefnunnar — en það
sker úr um, að mikið hefir ver-
ið hafzt að.
Stingur þetta mjög í stúf við
hina örstuttu þingfundi í tíð
vinstri stjórnarinnar, sem lét
undir höfuð leggjast að veita
þá forystu í þinghaldi og undir-
búningi mála fyrir Alþingi, sem
er þó ein höfuðskylda hverrar
ríkisstjórnar.
Núverandi ríkisstjóm tók við
á mjög erfiðum tómum — eins
og nógsamlega er kunnugt —
en vinstri stjómin lauk valda-
ferli sínum algjörlega úrræða-
laus og holskefla dýrtóðar og
verðbólgu framundan.
Gjaldeyrisaðstaðan út á við
var hin hörmulegasta og gífur-
leg skuldasöfnun erlendis.
Á þessu hefir orðið gjör-
breyting — svo sem tíundað hef
ir verið í þessum umræðum.
★ Snúið við
í stað þe®s að síauka skuld-
ir þjóðarinnar út á við hefir
verið numið staðar og lækkuðu
þannig erlendar skuldir þjóðar-
innar til langs tíma nokkuð á
sl. ári. — Almenningi hefir ver-
ið sagt frá erfiðleikunum, sem
við áttum við að stríða, og fólk-
ið hefir sannarlega metið þá
hreinskilni og ekki látið sitt
eftir liggja.
í>að liggur fyrir að vöruskipta
jöfnuður okkar við útlönd hef-
ir verið hagstæður á síðastliðnu
ári um 100 millj. kr. Greiðslu-
jöfnuður okkar við útlönd hefir
hins vegar verið miklu hag-
stæðari, eða sem nemur 200—
250 miilj. kr., og í því felst
lekstrarafkoma þjóðarbúsins út
á við — og þetta er í fyrsta
skipti, sem greiðslujöfnuður
þjóðarbúsins út á við er hag-
steeður síðan styrjöldinni lauk.
Á árunum 1956—1960 — og
má þar marka áhrif hinnar svo-
kölluðu vinstri stjórnar, jukust
erlendar skuldir til langs tíma
um samtals 1.640 millj. kr.,
rerknað á núgildandi gengi, eða
að meðaltali um 328 millj. kr.
á ári. Og til viðbótar var meg-
inið af þessari skuldaaukningu
blóðpeningar, það er að segja,
að sú stjórn, sem þá réð ríkj-
um, hafði gert það að höfuð-
stefnumáli sínu, að reka amer-
íska vamarliðið úr landi, en
keypti setu þess hér, án þess
þó að geta skipað efnahagsmál-
um okkar á sæmilegan hátt.
Þetta verður lengi haft í minni.
Snögg nmskipti
Nú er á að iíta hver breyt-
ing hefir á orðið síðan við losn-
uðum við þessa ófarsælu vinstri
stjóm.
Tekin hefir verið upp ný skip
an innflutnings- og gjaldeyris-
máila með síauknu frjálsræði og
bankarnir tekið að sér stjórn
þessara mála.
Aðstaða banka og annarra pen
ingastofnana við Seðlabankann
batnaði um nærri 300 millj.
kr. á sl. ári. Aðstaða banka og
sparisjóða gagnvart Seðlabank-
anum batnaði hins vegar um
620 milj. kr., en skuldir fjár-
festingarlánastofnana jukust um
269 millj. kr.
GjaMeyrisaðstaða bankanna
batnaði á sL ári um 400 miUj.
króna.
Nú er oft sagt að með þessu
sé ekki öll sagan sögð, og beri
að líta á birgðaaukningu eða
rýmun birgða í landinu. Rétt
er að hafa það í huga, en þá
kemur fram að birgðaaukningin
á útflutningsvörur nemur á sl.
ári nærri 190 millj. kr.
Ankning spariinnlána meiri
en nokkru sinni fyrr
Spariinnlán jukust meira en
nokkru sinni áður á sl. ári.
Nam aukning spariinnlána sam-
tals í bönkum og sparisjóðum
550 millj. kr. á móti 374 millj.
kr. aukningu á árinu 1960.
Hlutfallsaukningin nemur
25% og er það meiri aukning
spariinnlána en nokkru sinni
fyrr.
Innflutningsverzlunin hefir ver
ið leyst úr læðingi, smátt og
smátt, og þó með svo miklum
hraða að undrun gegnir. >að
er eins og sumir hafi ekki tek-
ið eftir þessu — en svona er
það. Vinur minn, norður í landi,
bað mig nýlega að útvega sér
leyfi fyrir innflutningi á bíl.
Ég hringdi hann upp og sagði
honum að innflutningur á bíl-
um væri frjáls. Svona hoppa
sumir enn í haftinu. Menn tala
um tilbúin „móðuharðindi“, en
reka sig á allt annað, næga at-
vinnu og grózku.
Að sjálfsögðu er margt enn
sem úrbóta er þörf. Ég tel t.d.
um leið og viðskiptin almennt
hafa orðið frjálsari, að brýn
nauðsyn sé á endurbótum á
sviði útflutningsverzlunarinnar.
Ungir og áhugasamir athafna-
menn mættu þar koma meira
til skjalanna en verið hefir.
Mætti hugsa sér að fara að
eirihverju leyti að dæmi ná-
granna okkar, sem verðlauna
eða styrkja þá, sem vilja og
hafa áræði til að taka sig upp
með konu og börn og fara út
í heim, og í aðrar heimsálfur,
til þess þar að kanna nýja mögu
leika og vera umboðsmenn ís-
lenzkrar útflutningsverzlunar.
•fc Hvernig er „frystingin“
í framkvæmd?
Ég vil nú fáum orðum víkja
að útlánum og útlánaaukningu
í þjóðfélaginu. Stjómarand-
stæðingar telja að núverandi
stjómarstefna hafi orðið til
miska með þvi að draga úr út-
lánum banka og sparisjóða.
Útlánaaukning banka og spari
sjóða nam um 350 millj. kr. á
sl. ári — á móti um 300 millj.
kr. á árinu 1960. Ef við þetta
bætist útlán Stofnlánadeildar
sjávarútvegsins á sl. ári um 300
millj. kr. er heildarútlánaaukn-
ingin um 650 millj. kr. — og er
þetta hin raunverulega útlána-
þróun á árinu.
Hvar er þá innilokunin? Hvar
er útlánaskerðingin? Þessu svari
stjórnarandstæðingar í þessum
umræðum. Á árinu 1960 var
aukning spariinnlána 77 millj. kr.
meiri en aukning útlána, en á
sl. ári eru hlutföllin allt önn-
ur. Útlán meiri í hlutföllum við
spariinnlán, þ. e. a. s. 647 millj.
kr. heildarútlánaaukning á ár-
inu 1961 á móti 550 millj. kr.
sparifjáraukningu — eða 97
millj. kr. meiri útlán. Ég nefni
þetta aðeins til mótvægis við
tal stjórnarandstæðinga um
„frystingu“ og þar af leiðandi
máttleysi sparifjárins.
Menn verða að hafa í huga
að vaxtaákvarðanir og réttur
Seðlabankans til þess að binda
nokkurn hluta sparifjárins í
Seðlabankanum, eru ein veiga-
mestu tækin til þess að geta
stjórnað peningamáluim lands-
manna. Innstæðubinding hefir
tviþætt verkefni: Að Seðlabank
anum gefist kostur þess að
beina iiármagninu á hverjum
tíma þangað ,sem þörfin er mest
— og að leggja grundvöll að
styrkari gjaldeyrisstöðu út á við.
Á hvort tveggja þennan hátt
hefir innstæðubinding sparifjár
í Seðlabankanum verkað tvö sl.
ár. —
Hið bundna sparifé er ekki
glataður fjársjóður. Og eins og
núverandi ríkisstjórn treytist
til að lækka vexti aftur frá því,
sem ákveðið var, eftir setningu
ef nahagsmálalöggj af arinnar
1960 um 2% — eins má þess
vænta að hið bundna sparifé
geti — þegar batinn í peninga-
málum er nógu traustur, orðið
Jóhann Hafstein
afl þeirra hluta sem gera skal
til uppbyggingar. Hefi ég þá
sérstaklega í huga eflingu íbúða
lána til landsmanna, en íbúða-
lán á hverjum tíma grundvall-
ast eðlilegast á sjálfri spari-
fjármynduninni, og þannig var
þessum málum skipað, þegar
húsnæðismálalöggjöfin frá 1955
var undirbúin.
Almannavamir undirbúnar
Núverandi ríkisstjórn og
stuðningsflokkum hennar tókst
farsællega að leysa landheigis-
deiluna á sínum tíma og hefir
hlotið almennt lof fyrir.
Sama máli gegnir um hand-
ritamálið, sem segja má að sé
í raun og veru til lykta leitt
og mjög skammt undan, að við
íslendingar fáum þessa miklu
fjárjóði aftur inn í land vort.
Ríkisstjórnin hófst handa á sl.
hausti að undirbúa nýjar ráð-
stafanir og löggjöf til almanna-
varna í landinu, en fjárframlög-
um og aðgerðum á því sviði
hafði verið hætt í tíð vinstri
stjómarinnar. Þetta urrifangs-
mikla mál hefir nýlega verið
rætt hér í þinginu og er það
einnig kunnugt almenningi. Með
afgreiðslu fjárlaga fyrir yfir-
standandi ár var í vetur ein-
róma samþykkt að verja 1 millj.
kr. til undrbúnngs framkvæmda
á þessu sviði. Frumvarpið um
almannavamir mun verða lagt
fyrir næsta reglulegt Alþingi
strax og það kemur saman, en
málinu var eins og kunnugt er
ferstað núna með rökstuddri
dagskrá eftir tillögu dómsmála-
ráðherra, sem jafnframt lýsti
því yfir, að hann myndi láta
hefja undirbúning, svo að fram-
kvæmdir af þessum sökum
þyrftu ekki að tefjast, og einn-
ig, að ríkisstjórnin myndi afla
sér heimilda með bráðabirgðalög
um á milli þinga, ef þeir at-
burðir gerðust, að þess teldist
þörf og nægar heimildir væru
ekki fyrir hendi.
Á Veigamiklar breytingar
á skattalöggjöf
Skattamálin og frumvarp
að nýrri löggjöf um tekjustofna
bæjar- og sveitarfélaga hafa ver
ið með stærri málum þessa
þings. Núverandi ríkisstjórn hef
ir gert veigamiklar breytingar
á skattalöggjöfinni, þar sem
margra ára misrétti hefir verið
leiðrétt. Skattar á einstakling-
um hafa verið lækkaðir stór-
lega á fyrri þingum, en skattar
á félögum eru nú í þvá frum-
varpi, sem fyrir liggur, færðir
til réttlátara horfs.
Ræjar- og sveitarfólögin
hefir á undanfömum árum skort
tilfinnanJega tekjustofna og hef-
ir það verið eitt mesta vanda-
mál þeirra á sama tíma sem
nýjar álögur hafa iðulega verið
lagðar á bæjar- og sveitarfélög-
in af hálfu Alþingis. Á þessu
hefir nú fengizt eða fæst veru-
leg bót. 1 fyrsta lagi, þegar
bæjar- og sveitarfélögin fengu
hluta af söluskattinum og eins
með þeim nýju reglum, sem nú
er gert ráð fyrir að lögfesta
varðandi lanidsútsvör og aðstöðu
gjöld til þessara aðila. Jafn-
framt er innheimtukerfi skatta
og útsvara stórum endurbætt
með nýrri og samræmdri skip-
an mála um gjörvallt land.
Á Ný og heilbrigð skipan á
launamálum opinberra
starfsmanna
Launamál opinberra starfs-
manna hafa nú komizt í nýjan
farveg, eftir að ríkisstjórnin
lagði fram frumvarp þar að lút-
andi og með samkamulagi við
Bandalagsstjórn starfsmanna
ríkis og bæja. Launamálin
hafa verið í hinum mesta ó-
lestri og eitt mesta vandamál
til úrlausnar á undanfömum ár
um, og það eru mikilvæg tíð-
indi að takast megi að koma
nýrri og heilbrigðari skipan á
þau mál.
Öli eru þau mál, sem ég nú
hefi nefnt, em umfangsmikil og
hafa tekið langan tíma í und-
irbúningi hjá ríkisstjórn og veitt
Alþingi ærin verkefni.
Á Yeigamikill stuðningur
við sjávarútveginn
Á sl. ári var sjávarútvegi
landsmanna veittur veigamikill
stuðningur með þvi að breyta
lausaskuldum útvegsins í við-
skiptabönkunum í löng lán hjá
stofnlánadeild sjávarútvegsins.
Útgerðin átti mjög í vök að verj
ast vegna lánsfjárskorts undan-
farinna ára til fjárfestingar og
uppbyggingar og var það ein af
meginorsökum þess, að lausa-
skuldir söfnuðust fyrir. Á þessu
hefir nú verið gerð grundvall-
arbreyting. Það hafa verið metn
ar upp til samræmdis mats allar
eignir útgerðarinnar í landinu
og menn hafa fengið hliðstæða
og sambærilega aðstoð til langra
lána. Með þessu móti er rekstr-
argrundvöllur útgerðarinnar allt
annar en áður var og þó að
útgerðarmönnum finnist oft, að
þeir búi við mikinn rekstrar-
lánaskort, þá er hitt þó miklu
veigameira, að þeir hafi góða
aðstöðu til nægjanlegra stofn-
lária, en rekstrarlánin takmörk-
uð eftir því sem kostur er, því
með því móti verður útgerðin
öll frjálsari og sjálfstæðari held
ur en áður var, þegar allar af-
grunni,
urðir voru svo að segja veð-
settar í bönkunum að fullu.
■fc Samsvarandi stuðningur
við landbúnaðinn
Samhliða þessu hafa bænd-
ur fengið eða eru að fá tilsvar-
andi aðstoð, að breyta lausa-
skuldum þeirra í lengri lán og
mun Alþingi afgreiða það mál
áður en lýkur, en Búnaðarbank-
inn hefir haft forgöngu um und-
irbúning hinna lengri lánveit-
inga.
Á sl. ári voru þessi lengri lán
til útgerðarinnar um 300 millj.
kr. og er þó ekki enn lokið, en
óvíst er um, hversu háum upp-
hæðum þessar lánabreytingar
hjá bændum muni nema.
Iðnaður landsmanna hefir þvi
miður ekki nofið tilsvarandi að-
stoðar, enda þótt ríkisstjórnin
hafi haft forgöngu um að út-
vega Iðnlánasjóði á sl. ári um
20 millj. kr., en hjá því verð-
ur ekki komizt að hugsa í miklu
ríkari mæli fyrir um stofnlána-
þörf iðnaðarins en gert hefir
verið. Það mál kemur að sjálf-
sögðu til álita, þegar rikisstjóm
inni gefst kostur á að ganga
frá þeirri 5 ára framkvæmda-
áætlun, sem kunnugt er að hún
hefir haft í undirbúningi.
ir Alumlnumverksmiðja
og ný orkuver
Hæstvirtur iðnaðarmálaráS-
herra, Bjarni Benedáktsson,
skipaði f fyrra nefnd, til þesa
að taka upp viðræður við út-
'lendinga um hugsanlega mögu-
leika til þess að koma hér upp
aluminiumverksmiðju eða ann-
arri stóriðju. Þeesi nefnd hefir
þegar unnið allmikið starf og
gerði ráðherra grein fyrir þv|
ekki alls fyrir löngu hér í fyr-
irspurnartíma f þinginu, að að-
allega hefðu viðræður farið
fram við annars vegar sviss-
neskt fyrirtæki og hins vegar
franskt fyrirtæki, gem bæði
hafa l'átið í Ijósi áhuga á þessi*
máli. En samhliða slikri stór-
iðju yrði að reisa hér stórorku-
ver, stærri en við höfum áður
reist og nota til þess vatnsafliS
eða aðrar orkulindir, sem við
kunnum að ráða yfir. Mér þóttl
undrum sæta að heyra for-
mann Framsóknarflokksins I
umræðunum í gærkveldi, Ey-
stein Jónsson, vera með get-
sakir um, að að þessuim má'lun*
væri ekki staðið með fullri gá|
og til stæði að gefa útlendunj
hringum og auðfélögum aðstöðn
hér á iandi til óhagræðis fyrir
íslendinga. Auðvitað er engu
slíku til að dreifa, en sjálfsagt
að kannaðir séu til hlítar þeir
möguleikar, sem við kunnum að
geta haft til samvinnu við er«
lent fjármagn ,til þess að hag-
nýta orkulindir landsmanna. Ég
sagði áðan, að orkuverin eðu
raforkuverin, sem reisa þyrfti,
væri miklu stærri en við ella
gætum framkvæmt, án samfara
stóriðju, en gert hefir verið ráð
fyrir í lauslegum áætlunum, að
þau kostuðu yfir 1000 miillj. kr.,
kannski 1200 til 1300 millj. kr..
hvort heldur sem um væri að
ræða orkuver við Þjórsá eða við
Dettifoss, en hvort tveggja hef-
ir komið til álita. Og sjálf alum-
iniumverksmiðjan myndi kosta
annað eins, og má af þessu
marka, að yrði ekki 1 lítóð ráð-
izt, ef til framkvæm'da kæmi,
Standa vonir til þess, að siðar
á þessu ári liggi fyrir nánari
vitneskja um, hvaða möguleiku
og aðstöðu við kunnum að haf®
til átaka á þessum sviðum.
-fc Kísilgúrverksmiðja
Jafnframt hefir sama nefnd
unnið að athugun á möguleik-
um þess að koma upp í sam-
vinnu við erlenda aðila kísil-
gúrverksmiðja við Mývatn, til
þess að vinna kísilgúr eða kis-
ilger úr botnleðju Mývatns. Ér