Morgunblaðið - 29.05.1963, Blaðsíða 9

MiðvikudaiíiiT 29. maí 1963
MORCVTSBL 4 ÐIÐ
9
ÓLAFUR BJÖRNSSON, PRÖFESSOR:
ER ENDURREISN HAFTAKERFISINSIEID
Tll ÞESS AD AUKA HAGVÖXTINN?
S.L. LAUGARDAG birtist í
Tímanum forsíðugrein undir
stórri fyrirsögn, þar sem því var
haldið fram — sem raunar er
ekkert nýtt sjónarmið í því blaði
— að sá hagvöxtur, eða aukn-
ing þjóðartekna, sem ráð er fyr-
ir gert í framkvæmdaáætlun rík-
isstjómarinnar, rúm 4% á ári,
sé óeðlilega lítill. Nauðsyn beri
því til þess að skapa skilyrði
fyrir meiri hagvexti en þar sé
gert ráð fyrir, en leiðin til þess
er að áliti blaðsins sú, að efla
Framsóknarflokkinn svo við
kosningar þær, er nú fara í
hönd, að hann verði þess um-
kominn að knýja það fram, að
harfið verði frá jafnvægis-
stefnu þeirri í efnahagsmálum,
er núverandi stjórnarflokkar
hafa fylgt og horfið að nýju til
„framfarastefnu" þeirrar, er
Tíminn nefnir svo, sem rekin
var á valdatímabili vinstri stjórn-
arinnar.
Hver er meginbreytingin, sem
orðiff hefir, síffan viffreisnin
hófst?
Þó að viðreisnin hafi vissu-
lega haft sín áhrif á alla þa^tti
þjóðarbúskaparins, þá er að
mínu áliti mesta breytingin, sem
orðið hefir, ef borið er saman
það ástand sem var á valdatíma
vinstri stjórnarinnar og raunar
fram á árið 1960 og það ástand
er nú ríkir, fólgin í afnámi hinna
mörgu hafta og úthlutunar-
nefnda, sem hér störfuðu og
settu svip sinn á allt viðskipta-
líf þar til viðreisnarráðstafan-
irnar gerðu nefndir þessar ó-
þarfar. Fram til þess tima mátti
enginn kaupa gjaldeyri né flytja
inn vöru, nema fá til þess leyfi
innflutnings- og gjaldeyris-
nefndar enginn fara til útlanda
nema með leyfi sömu nefndar,
enginn kaupa bíl nema með
leyfi bílaúthlutunarnefnda, sem
voru starfandi fleiri en ein fyr-
ir mismunandi tegundir bíla,
enginn ráðast í framkvæmdir,
sem fóru fram úr ákveðnu marki
tilkostnaðar nema fá fjárfest-
ingárleyfi, og eru hér engan
veginn taldar allar þær fjöl-
mörgu úthlutunarnefndir, sem
starfandi voru.
Tíminn hefur að vísu verið
dálítið feiminn við það að segja
það beint við allá þá mörgu,
sem viðskipti þurfa að eiga við
hinar margvislegu úthlutunar-
nefndir, en í þeim hópi er svo
að segja hver þjóðfélagsborgari,
að hvert atkvæði, sem falli á
lista Framsóknar eða kommún-
ista sé atkvæði með því, að fólk-
ið þurfi að fara að híma að
nýju í ranghölunum á Skóla-
vörðustíg 3, til að ná tali af ein-
hverjum hinna voldugu herra
í úthlutunarnefndunum. En í
sama blaði og fyrrnefnd grein
birtist, er þó ekki lengur dregin
nein fjöður yfir það, að óhjá-
kvæmilegt sé að áliti blaðsins
að endurreisa úthlutunarnefnd-
irnar, því skömmtun sú, sem
þær framkvæmdi sé alltaf rétt-
látari en sú „skömmtun fátækt-
arinnar", ein ög það er orðað,
sem innleidd hafi verið með við-
reisnarráðstöfunum.
Allir þeir mörgu, sem með hönd
um hafa einhvers konar atvinnu
rekstur, hinir rúmlega 20 þús-
und bílaeigendur, sem nú eru í
landinu, allir þeir, sem öðru
hvoru fara til útlanda og ótal
margir fleiri, þurfa þá ekki leng-
ur vitnanna við um það, hvað
þeir eiga í vændum ef Framsókn
fær „stöðvunarvald" það, sem
hún biður nú kjósendur um að
veita sér.
Þaff er alltaf fátæktin,
sem skammtar
Það er auðvitað rétt hjá Tím-
anum, að skömmtun í víðtæk-
ustu merkingu þess orðs, er alltaf
óhjákvæmileg í þeim skilningi.
að það verður aldrei svo mikið
til af gæðum lífsins að allir
geti fullnægt öllum sínum ósk-
um. Við lifum ekki í neinu Slæp-
ingjalandi, þar sem steiktac gæs-
ir fljúga mönnum í munn, þeim
að fyrirhafnalausu. Einhverjar
aðferðir verða því ávallt að
hafa til þess að „skammta“ gæð-
in.
Hitt er í rauninni argasta öf-
ugmæli, þegar því er haldið fram
bæði í Tímanum og Þjóðviljan-
um, að sú stefna, sem viðreisn-
arstjórnin hefir fylgt í þessum
efnum og fólgin er í því að koma
á jafnvægi milli framboðs og
eftirspurnar á sem flestum svið-
um, þýði það, að fátæktin sé
látin skammta, en ef höftin og
hin pólit.íska úthlutun sé tekin
upp að nýju, þá sé fátæktinni í
rauninni þar með útrýmt, en
eitthvað allt annað látið
„skammta**.
Þó að úthlutunarnefndunum
megi vissulega margt til foráttu
finna, þá var það ekki illmennska
þeirra, sem í nefndunum sátu,
sem olli því, að mönnum var synj
að um innflutningsleyfi og önnur
leyfi heldur gjaldeyrisskorturinn.
Eins og ávallt var það skortur-
inn, eða fátæktin, sem eru tvö
nöfn á því sama, sem „skammt-
aði“. Munurinn er hins vegar
fólginn í því, ef við tökum bíl-
kaupin sem dæmi, að sé jafn-
vægi á gjaldeyrismarkaðinum,
getur hver sem hefir getu og
vilja til þess að greiða það verð,
sem bíllinn kostar, snúið sér
beint til bílasala og fengið bíl-
inn, en sé haftafyrirkomulag, þá
verða menn auk þéss að greiða
bílverðið, að fullnægja stjórn-
málalegum og öðrum skilyrðum,
sem hinar stjórnskipuðu bílaút-
hlutunarnefndir setja. Sá sem
ekki fullnægði þeim skilyrðum
gat aldrei eignazt bíl, hve miklu
sem hann hefði viljað fórna fyr-
ir það, en á hinn bóginn mun
það mörgum í fersku minni,
hvern hagnað pólitískir gæðing-
ar úr ýmsum flokkum höfðu af
bilabraskí á haftaárunum. Skal
sú saga ekki rakin hér nánar,
enda óþarft.
En það er meira en firra, að
með höftunum sé fátæktinni og
v
skömmtun hennar útrýmt. Það
er eins og sagt er hér að ofan
bein öfugmæli. Því fer nefni-
lega svo fjarri, að höftip séu
tæki til þess að örfa hagvöxt
og bætal ífskjörin, að þau hljóta
einmitt að lama hagvöxt og fram-
farir og auka þannig fátækt og
skort. Skulu hér á eftir leidd
nokkur rök að þeirri staðhæf-
ingu.
Höftin leiffa til sóunar
vinnuafls
Sú „skömmtun", sem fram-
kvæmd er með haftafyrirkomu-
laginu, hlýtur að verða þjóð-
félaginu miklu dýrari en sú
„skömmtun", serri framkvæmd
er með jafnvægi framboðs og
eftirspurnar á markaðinum.
Þetta leiðir í fyrsta lagi af því,
að mikið vinnuafl, sem betur
mætti nýta annars staðar hlýt-
ur að verða bundið við fram-
kvæmd haftanna. Þá þekkja
fyrirtæki og einstaklingar hér á
landi vel af eigin raun þá miklu
tímasóun og fyrirhöfn, sem það
krefur, að útfylla nauðsynlegar
skýrslur til úthlutunarnefndanna
bíða eftir viðtölum við nefndar-
menn, sækja eyðublöð undir
leyfisumsóknir og sjálf leyfin,
séu þau veitt, o.s.frv. Það er
einmitt vegna skilnings á þessu
atriði, sem þróunin hefir undan-
farið gengið í þá átt jafnvel í
löndunum austan járntjalds, að
farin hefir verið í vaxandi mæli
í þeim löndum sú leið, sem
Tíminn og Þjóðviljinn kalla að
láta „fátæktina skammta", þ.e.
að aflétta skömmtun og beinum
höftum en koma á jafnvægi milli
vöruframboðs og eftirspurnar á
markaðinum. Kommúnistunum,
sem ríkjum ráða þar eystra er
það ljóst, að vinnuaflið gerir
meira gagn í verksmiðjunum en
á úthlutunar- og skömmtunar-
skrifstofunum, þótt skoðanabræð
ur þeirra hér á íslandi fylgi í
þesum efnum sem fleirum eftir
sem áður hinni gömlu „línu“
Stalínstímabilsins.
Framkvæmd haftanna leiffir til
gjaldeyrissóunar og óhagkvæmr-
ar nýtingar framleiffslukrafta
Nefndir þær, er framkvæmd
haftanna hafa með höndum, eru
sem kunnugt er að jafnaði skip-
aðar fulltrúum stjórnmálaflokk-
anna, þannig að ríkisstjórn sú,
er með völdin fer, tryggir sér
þar að jafnaði meirihluta. Ein-
stakir nefndarmenn líta þá eðli-
lega á það sem hlutverk sitt að
vinna að því hvor um sig, að sem
mest af þeim leyfum, sem út-
hlutað er, falli í skaut einstakl-
ingum og fyrirtækjum, sem
styrkja þeirra flokk. Ríkisstjórn-
ir, sem hér hafa setið að völd-
um á haftatímabilinu, hafa að
vísu ýmsar hverjar haft það
á stefnuskrá sinni sinni, að láta
þau fyrirtæki sitja fyrir um inn-
flutning er ódýrust innkaup
gerðu. Slík yfirlýsing hefir hins-
vegar aldrei verið og getur aldrei
orðið annað en dauður bókstaf-
ur, því ekki er hægt að heimta
svo alhliða vöru — og verzlun-
arþekkingu af þeim, sem sæti
eiga í innflutningsnefnd, sem
vera þyrfti, ef slíkt stefnuskrár-
atriði ætti að framkvæma.
í framkvæmd verður úthlutun
innflutningsleyfa því ávallt
þannig hagað, að Framsóknar-
menn, er í nefndunum eiga sæti,
beita sér fyrir sem mestum inn-
flutningi á vegum SÍS, óháð
því hvort um hagstæð innkaup
er að ræða eða ekki, kommúnist-
ar fyrir sem mestum viðskipt-
um við kommúnistaríkin, hvað
sem hagsmunum neytendanna
líður, og á sama hátt reyna full-
trúar annarra flokka að hygla
fyrirtækjum og einstaklingum,
er styðja þeirra flokk.
Allt er þetta mannlegt og
eðlilegt í sjálfu sér, en hitt gef-
ur auga leið, að af þessu hlýtur
og lakari nýtingu gjaldeyrisins
en vera myndi, ef hægt er að
hafa gjaldeyrisverzlunina frjálsa.
Sömu reglum og hér greinir
er auðvitað fylgt við aðrar
leyfaúthlutanir. Þegar veitt eru
t.d. fjárfestingarleyfi eða önnur
leyfi til verklegra framkvæmda
er að jafnaði ekki að því spurt,
hvort um þjóðhagslega nytsamar
framkvæmdir sé að ræða, enda
er erfitt að finna mælikvarða á
slíkt, jafnvel þótt vilji til þess
væri fyrir hendi, heldur fer það
eftir pólitískum lit umsækjenda
og annarri aðstöðu gagnvart
nefndinni, hverja afgreiðslu mál
hans fá.
Afleiðing alls þessa verður
fyrst og fremst sú, að haftafyr-
irkomulagið leiðir til minni
ójóðartekna og lakari afkomu
alls almennings, en vera myndi,
ef jafnvægi ríkir í efnahagsmál-
um.
Hverjum er haftafyrirkomulagiff
í hag?
Niðurstaða þess, sem hér hef-
ir verið sagt, getur ekki orðið
önnur en sú, að afturhvarf til
haftafyrirkomulags þess, sem
ríkti á vinstri stjórnarárunum
og fram til þess, að áhrifa við-
reisnarinnar fór að gæta, myndi
óhjákvæmilega draga mjög úr
hagvexti og rýra lífskjör þjóð-
arinnar. Orðagjálfur eins og
það að nefna höftin „framfara-
stefnu“ breytir auðvitað engu
hér um. Hinu skal ekki neitað,
að enda þótt höftin hafi óheppi-
leg áhrif á hagvöxtinn, þá geta
þau verið hentug tæki til efling-
ar ákveðnum sérhagsmunum.
Þau veita í fyrsta lagi ýmsum
þeirra, sem sæti eiga í úthlutun-
arnefndunum tækifæri til að-
stöðu og valda, sem þeir marg-
ir hverjir myndu ekki öðlast
með öðru móti. Þá er það og
kunnara en frá þurfi að segja,
að þótt innflutnings og' gjald-
eyrisnefndina hafi ekki verið
þjóðarbúinu nein Búkolla, þá
hafa ýmiss fyrirtæki og einstakl-
iijgar, sem aðstöðu höfðu hjá
nefndunum öðlast margvíslegan
hagngfS og notið fríðindi í skjóli
haftanna. Sem dæmi um það má
nefna bílainnflutninginn og
bílaverzlunina á haftaárunum.
Ætli það sé líka ekki tillitið
til þessara sérhagsmuna og áhugi
á eflingu þeirra, sem er hin
raunverulega skýring á áhuga
Framsóknarmanna og komm-
únista fyrir því að endurreisa
haftafyrirkomulagið ?
Tónlistarfélag Ak-
ureyrar er 20 ára
AKUREYRI, 26. maí — Tónlist-
arfélag Akureyrar er 20 ára um
þessar mundir. Það hefur geng-
i_zt fyrir minnst 4 tónleiikum á
ári og oft fengið hingað heims-
fræga listamenn, bæði hljóðfæra
leikara og söngvara. Það hefur
aukið mjög á fjölbreytni tónlista
lífsins í bænum, stuðlað m.a. að
stofnun Tónlistarskólans. Það á
nú afar vandaðan konsertflygil.
Afmælistónleikar félagsins
voru haldnir í gær. 'Þar söng
Sigurveig Hjaltested, óperusöng
kona, fyrir troðfullu húsi og við
geysilega hrifningu áheyrenda.
Stefán Ág. Kristjánsson hefir
verið formaður félagsias frá upp
hafi og aðrir í stjórn eru Jóhann
Ó. Haraldsson, ritari, og Harald-
' ur Sigurgeirsson, gjaldkeri.
— Sv.P.
Verðmæti kr. 650,000,00
HAPPDRÆTTÍ SJÁLFSTÆÐISFLOKKSINS