Morgunblaðið - 28.09.1963, Síða 23

Laugardagur 28. sept. 1983
MORCUNBLAÐIÐ
23

Þjdðerniskennd
UTANRfKISRÁÐHERRAR
Norðurlanda hafa nú afþakk-
að boð stjómar Suður-Afríku
um að heimsækja landið og
kynna sér af eigin raun á-
standið í kynþáttamálum.
Telja ráðherrarnir ekki rétt
að taka boðinu sem stendur,
eða meðan verið er að raeða
þetta mál hjá Sameinuðu
þjóðunum, og telja ekki að um
árangur geti orðið að ræða til
lausnar vandamálsins fyrr en
það hefur hlotið afgreiðslu
hjá SÞ.
Allt frá því ríkisstjórn Þjóð
ernissinnaflokksins tók við
völdum í Suður-Afríku undir
forsæti dr. Daniels Malans ár-
ið 1948 hafa kynþáttaofsóknir
þar i landi vakið viðbjóð
manna víða um heim, og ekki
sízt eftir að samþykkt var við
þjóðaratkvæðagreiðslu í októ-
ber 1960 með 850 þúsund at-
kvæðum gegn 775 þús. að
gera landið að lvðveldi.
Kynþáttaofsóknirnar í Suð-
ur-Afríku eiga sér langan að-
draganda, eða rúmlega 300
ár. Sagan hefst árið 1652 þeg-
ar hollenzkt verzlunarfélag,
sem hafði viðskipti við ind-
land og fleiri Asíuríki, sendi
Jan van Riebeeck skipherra
til Suður-Afríku til að koma
upp þirgðastöð fyrir verzlun-
arflotann á Góðrarvonarhöfða,
þar sem nú stendur Höfða-
borg. Landkostir voru þarna
miklir og brátt streymdu þang
að innflytjendur, aðallega frá
Hollandi. Um fimmtíu árum
eftir komu van Riebeecks var
risin upp talsverð byggð
hvítra manna í Höfðaborg og
nærliggjandi héruðum. Bar
þar að sjálfsögðu mest á Hol-
lendingum, en einpig var mik
ið um útflytjendur frá öðruru
löndum Evrópu, aðallega Þjóð
verja og franska Huguenotta.
Frá þessum fyrstu innflytjend
um eru komnir Búar, eða
Afrikaner, eins og þeir nefna
sig nú.
Fyrstu kynþáttadeilurnar
■ Lítið var um blökkumenn í
námunda við Höfðaborg, en
þegar Búar tóku að leita
nýrra landvinninga austur frá
Höfðanum, rákust þeir á
fyrstu blökkumannakynstofn-
ana. Og þá hófust kynþátta-
deilurnar, sem staðið hafa síð-
an.
Bretar innlimuðu Höfðaný-
lenduna árið 1806, og fengu
þá Búarnir að kenna á því að
„nýja herraþjóðin“ var þeim
ekki sammála hvað blökku-
mennina snerti. Bretar vildu
vinsamlega s a m b ú ð við
blökkumenn, þótt að sjálf-
sögðu væri ekki um neitt
jafnræði að ræða á þeim ár-
um. Þetta gekk fram af Búum.
Einnig kom fleira til greina,
sem skapaði ágreining milli
þeirra og Breta, sem haldizt
Verwoerd
Bretar náðu að nýju yfirráð-
um í öllu landinu. Urðu Búar
að una við yfirráð Breta þar
til Þjóðernissinnar, eða Nati-
onalist Party, komust til
valda árið 1948. Það var ekki
„apartheid“ stefnan, sem réði
því að Þjóðernissinnum tókst
a§ steypa stjórn Smutz hers-
högðingja af stóli heldur þjóð
erniskennd þeirra.
Búar og enskumælandi
menn
Um 16 millj. manna búa í
Suður-Afríku, en aðeins lítill
hluti þeirra hefur tillögurétt
um framtíð landsins, því að-
eins hinir hvítu hafa atkvæðis
rétt.. Árið 1960 bjuggu tæp-
lega þrjár milljónir hvítra
manna í Suður-Afríku, og af
þeim voru 1.790.988 af ætterni
Búa, eða 58%, en 1.150.738
enskumælandi, eða 37%. —
Flestir enskumælandi íbúam-
ir em andvígir Búum og
stjórn Verwoerds, og skiptast
menn í stjórnmálaflokka að
mestu eftir þjóðerni. Ensku-
mælandi menn fylgja stærsta
'og ,apartheidstefnan* i Suður Afríku
hefur að miklu leyti fram á
þennan dag. Búar sættu sig
alls ekki við að vera ekki
lengur herraþjóðin í Suður-
Afríku, þeir fyrirlitu starf-
semi brezku trúboðana, sem
komu fram með góðvild í
garð blökkumanna, og þá
dreymdi um að fá að ráða sér
sjálfir.
„Ferðalagið mikla“
Þessi óánægja Búanna leiddi
til þess að þeir leituðu á nýj-
ar slóðir og settust þar að.
Nefna þeir þetta timabil, sem
hófst 1836 „Ferðalagið mikla“.
Þrjátíu ámm seinna var svo
komið að Búar voru dreifðir
um mjög stórt landsvæði, sem
náði frá Höfðaborg allt norð-
ur undir Zoutpansberg fjall-
anna nyrzt í Transvaal.
En Brezka heimsveldið var
í uppbyggingu, og yfirráð
Breta teygðu sig æ lengra
norður. Árið 1877 var svo
komið að allt þetta svæði, sem
Búar höfðu numið, var komið
undir brezk yfirráð. Gripu
þá Búar til vopna 1880, og
stóð þetta „Fyrsta frelsisstríð“
þeirra í þrjá mánuði. Lauk
því með ósigri Breta við
Majúba, og í friðarsamning-
unum í Pretoria varð Trans-
vaal sjálfstætt ríki óháð Bret-
um.
UTAN UR HEIMI
Búastríðið
Segja má að þjóðerniskennd
Búa hafi vaknað er fáni þeirra
var dreginn að hún í Trans-
vaal. Eftir það rís sögudýrkun
þeirra á hærra stig og frum-
bygginn, eða Voortrekker,
verður ímynd frelsisins. Ef
þjóðerniskennd þeirra þurfti á
eflingu að halda, má segja að
hún hafi fengizt í Búastríðinu,
eða síðara frelsisstríðinu, ár-
in 1899—1901. Þá biðu 26 þús-
und Búar, aðallega konur og
börn, bana í fangabúðum
Breta, landnám þeirra brennd
og herir þeirra sigraðir, en
stjórnarandstöðuflokknum,
Einingarflokknum (United
Party), að málum, og voru
stuðningsmenn Smuts hers-
höfðingja. Núverandi leiðtogi
þeirra er sir Villiers Graaff.
Við þjóðaratkvæðagreiðsluna
um stofnun lýðveldisins árið
1960 komu í ljós styrkleika-
hlutföllin milli Búa og ensku-
mælandi manna. Hlutu þeir
fyrrnefndu um 52%, en hinir
síðarnefndu 48%. Sýnir það
að fjöldi Búa hefur snúizt
gegn þjóðernisstefnunni. Alls
eiga 160 fulltrúar sæti í neðri
deild þingsins, þar af fjórir
hvítir menn, sem skipaðir eru
fulltrúar blökkumanna. Við
síðustu kosningar hlaut flokk
ur Verwoerds, með 52% at-
kvæða, 105 þingsæti, Eining-
arflokkurinn 50 og Framfara-
flokkurinn eitt. Þarf því Ver-
woerd ekki að óttast andstöðu
á þingi.
Nazistar
Þjóðerniskennd búa fór sí-
vaxandi á árunum fyrir heims
styrjöldina síðari og á stríðs-
árunum. Þegar Smuts hers-
höfðingi tók við stjórnarfor-
ustu árið 1939, gekk hann þeg-
ar í lið með Bretum, og sagði
Suður-Afríka Þjóðverjum
stríð á hendur 6. september
1939. Meðan á styrjöldinni
stóð kom margoft til árektsra
milli hersins og Búa. Búar
höfðu myndað samtök að for-
dæmi nazista, nokkurskonar
„stormsveitir", sem unnu að
skemmdarverkum víða um
land öll stríðsárin. Var sam-
tökum þessum skipt niður í
smærri hópa, og voru hinir
stærstu „Grástakkar“, „Osse-
wabrandwag" og „Nýja regl-
an“, sem allir áttu rætur sín-
ar að rekja til nazistasveit-
anna í Þýzkalandi, eins og
fyrsti forsætisráðherra Þjóð-
ernissinna í Suður-Afríku, dr.
Daniel Malan, hefur viður-
kennt í endurminningum sin-
um.
Núverandi leiðtogar Þjóð-
ernissinna voru margir hverj-
ir háttsettir í nazistasamtök-
unum á stríðsárunum. Dr.
Hendrik Verwoerd forsætis-
ráðherra var þá ritstjóri mál-
gagns þeirra í Jóhannesar-
borg, „Die Transvaaler", og
var á stríðsárunum dæmdur
fyrir stuðning við nazista og
sakaður um að vera viljalaust
verkfæri í höndum Þjóðverja.
„Leiðtogi „Grástakkanna" er
nú öldungadeildarþingmaður
Þjóðernissinna. John Vorster
dómsmálaráðherra, var leið-
togi „Ossewabrandwag“. —
Hann var fangelsaður á stríðs
árunum sem hættulegur ör-
yggi þjóðarinnar. Nú semur
hann kynþáttalög og reglur
til að vernda „lýðræðið í Suð-
ur-Afríku“, eins og hann sjálf
ur orðar það.
Þessir menn eru það, sem
nú fara með völd í Suður-
Afríku og kynda undir eldum
kynþáttaofsókna. Um hálf
önnur milljón Búa drottnar
yfir 13 milljón. blökkumönn-
um og rúmlega milljón hvítra
manna, sem engin áhrif geta
haft á stjórn landsins.
(Að mestu úr Observer)

<

— Rændu 11 millj.
Framh. aí bls. 1
tæpa mínútu. Einn varðanna í
bankabílnum hlaut alvarleg
meiðsl á höfði og liggur í sjúkra-
húsi. Hinir hlutu minni áverka
og gátu gefið lýsingu á ráns-
mönnunum og bifreiðum þeirra.
Náðu þeir m.a. númerinu á bif-
reiðinni, sem ránsmennirnir
flýðu í með feng sinn. Lögreglan
leitar nú ákaft hinna seku.
Sem menn eflaust minnast var
framið meiriháttar rán í Bret-
landi 8. ágúst sl., er 2.6 milljón-
um sterlingspunda var stolið úr
póstlest í nágrenni Cheddington.
Þrettán karlar og konur hafa
verið handtekin, grunuð um að-
ild að ráninu, en höfuðpaurarnir
eru ófundnir enn, svo og 90%
ránsfengsins.
— Látrabjarg
Framh. af bls. 24
gekk erfiðlega vegna snjókomu.
Bylur var á öðru hvoru og all-
hvasst. Dráttarvél með snjóýtu
hélt leiðinni opinni í gærkvöldi.
í dag er komið gott veður svo
að greiðlega mun ganga að koma
fé á slátursstað. Víða var ekki
búið að taka upp úr görðum og
er það allt undir snjó. Á sumum
bæjum var hey enn úti og hef-
ur farið illa. Slíkt veðurfar hef-
ur ekki verið hér um þetta leyti
árs síðan haustið fyrir frosta-
veturinn 1917—1918.
■— Þórður.
— Afsfaðan
Framh. aí bls. 1
um, stjórnmálanefnd og annarri,
sem óháð verði stjórnmálum og
skuli þær gegna sameiningar-
hlutverki.
• Skýrt er frá því, að utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna,
Dean Rusk, og utanríkisráðherra
Bretlands, Home lávarður, hafi í
dag rætt aðskilnaðarmál Suður-
Afríku. Er fullyrt, eftir áreiðan-
legum heimildum, að ráðherr-
Snjór hraðhverf-
ur á Suðurlandi
SNJÓ var nær allur tekinn upp
af Suðurlandi, aðeins hægt að
sjá snjó á hæstu tindum, er.
fréttamaður Mbl. flaug yfir
sunnanvert landið í gær, enda
sólskin og bezta veður. Varla var
snjó að sjá fyrr en komið var
inn yfir Þjórsá hjá Ásólfsstöðum.
Hekla var þó undantekning og
í hvítum feldi, en á öræfunum
þar inn af, alla leið inn að
Vatnajökli, voru aðeins skaflar,
úr lofti að sjá aðeins hvítir dílar
á svörtum sandi og fjöllum.
Síðdegis sást ekkert til gangna
manna, enda Landmenn þá
komnir niður í byggð með fé
sitt, en þar var réttað í gær.
Hafði gangnamönnum gengið
sæmilega, en töldu að eitthvað
af fé kynni að vera eftir innfrá.
arnir hafi verið harðorðir, og
lýst því yfir, að þjóðir, sem ann-
ars eru vinveittar S-Afríku, geti
ekki veitt stjórn þess lands
stuðning í kynþáttamálum.
• Háværar raddir eru uppi
um það hjá SÞ, að fyrir dyrum
séu mikil átök, undirbúin af full-
trúum Afríkulanda, sem leggi
áherzlu á, að öll tengsl við S-
Afríku verði rofin.
Það hefur vakið athygli, að af-
staða Norðurlanda var tekin til
umræðu í blöðum í Afríku, þegar
í dag, nokkrum klukkustundum
eftir að ákvörðun stjórna þeirra
landa lá fyrir.
M.a. segir í „Bulawayo Chron-
icle“ í Suður-Rhodesíu, að engir
menn hafi enn gengið eins langt
í fjandskap við S-Afríku, og þeir
menn, sem ráða ríkjunum norð-
lægu. Er því haldið fram, að þeir
menn, sem í ró og næði hafi velt
fyrir sér skiptingu heimsins í
tvær kynþáttaheildir, þeir vilji
ógjarna raska ró sinni, með því
að fara að velta fyrir sér flókn-
ari heimsmynd.
Þessi afstaða blaðsins virðist
þó túlka afstöðu þeirra Afríku-
manna, sem styðja dr. Verwoerd,
því að það er skoðun fulltrúa
Afríkulanda hjá SÞ, að Norður-
lönd hafi gert rétt.
— Norðurvegur
Framh. af bls. 24
hálka í brekkum í Dalina. Verið
er að koma Þorskafjarðarheiði í
lag og hraða mokstri vegna fjár-
flutninga, t.d. í Króksfjarðarnes.
Einnig eru vegheflar að laga
Klettsháls í Austur-Barðastrand-
arsýslu, en hann er eini trafal-
inn þar. Sæmilegt er yfir Þing-
mannaheiði, Dynjandisheiði er
fær, en í gær voru Axarfjarðar-
heiði, Rafnseyrarheiði, Gemlu-
fallsheiði og Breiðadalsheiði all-
ar lokaðar. Þar eru ekki mfkil
snjóþyngsli og trúlegt að reynt
verði að opna vegina.
Yfirleitt eru vegir í byggð fær-
ir. í Skagafirði er þó enn byl-
ur og ekki hægt að byrja mokst-
ur. Ekki heldur er mokað á Lág-
heiði og Siglufjarðarskarði.
Unglingstelpa
óskast til sendiferða á skrifstofu vora.
Unglingar óskast
til blaðburðar, víðsvegar um borgina.
Talið við skrifstofuna eóa afgreiðsluna
síma 22480.
Útför systur minnar
LÁRU THEODORS
er lézt 24. þ.m. fer fram frá Fossvogskirkju mánudag-
inn 30. þ.m. kl. 3 e.h.
Guðmundur Theodors.