Morgunblaðið - 24.03.1965, Blaðsíða 17

Miðvikudagur 24. marz 1965
MORGUNBLAÐIÐ
17
ræðis fyrir skólann. Verður bæði
unnt að taka við fleiri nemend-
um en áður og veita þeim betri
aðbúnað og aðstöðu til náms og
6tarfs. Húsbúnaður er þar í senn
fagur og hóflegur, en ásamt aukn
um kennslutækjum til verknáms,
léttir það skólastjóra og kennur-
um að veita nemendum fræðslu
og aukinn þroska. Brýn nauðsyn
er á því að koma upp hæfilegu
bókasafni við skólann. Reynt
verður að bæta úr í þeim efnum
á næstunni.
Skólinn er fullsetinn og fjöldi
meyja varð frá að hverfa. Ein-
ungis fáar námsmeyjanna eru þó
héðan úr héraðinu, enda þótt
sýslusjóðirnir greiði hluta stofn-
og rekstrarkostnaðarins á móti
ríkinu. Þess má minnast að fyr-
ir forgöngu ríkisstjórnarinnar
voru í hitteðfyrra samþykkt lög,
sem breyta rekstrargrundvelli
héraðsskólanna, þannig að fram-
vegis greiðir ríkissjóður einn
allan kostnað af héraðsskólun-
um og var þá útgjöldum vegna
héraðsskólans í Reykholti létt af
sýslusjóðunum. Segja má að for-
sendur þess að rikissjóður taki
einn við stofn- og rekstrarkostn-
aði húsmæðraskóla í sveitum séu
svipaðar og var um héraðsskól-
ana. Sýslunefndirnar hafa því
einróma skorað á stjórnarvöldin
að þau beittu sér fyrir því að
ríkissjóður tæki við þeim rekstri
að fullu. Eru þau tilmæli byggð
á því hve greiðslugeta sýslusjóð-
anna er lítil.
í þessu sambandi má minnast
þess að upp á síðkastið hefur
talsvert verið rætt um skólamál
dreifbýlisins og réttilega á það
bent að fræðsluskyldan til 15 ára
aldurs er ekki enn komin til
framkvæmda í sveitunum og að
skólatími barnanna þar sé um
helmingi skemmri en í þéttbýli.
Hins vegar hefur því þráfaldlega
verið haldið fram að þetta stafi
einvörðungu af framtaksleysi
stjórnarvaldanna. Þar er ekki
rétt frá skýrt. Hið sanna er það
að frumkvæðið í þessum efnum
er lögum samkvæmt hjá sveitar-
félögunum sjálfum, skólanefnd-
um og fræðsluráðum. Ber þeim
því sem fyrst að kanna hvað
unnt er að gera til úrbóta, í sam-
vinnu við stjórnarvöldin, til þess
að lagfært verði það sem á brest-
ur að þessari þýðingarmiklu
þjónustu við æskuna og þjóðfé-
lagið verði komið í betra horf.
Eins og endranær er vandinn
í því efni einkum sá að ráða
fram úr fjárhagshlið málsins.
Sum sveitarfélög, og raunar
sýslufélög, eru svo fámenn og
hafa svo takmarkaðar tekjuöfl-
unarleiðir, að þeim verður næsta
torvelt að ráða við kostnaðinn,
sem óhjákvæmilegum umbótum
í skólamálum sveitanna fylgir og
þarf einmitt að huga að því
hvernig úr þeim efnum væri unnt
að greiða.
*
Söfnin.
Nú er orðin brýn nauðsyn á
því að leysa úr húsnæðisþörf
héraðsbókasafns, héraðsskjala-
safns og byggðasafns Borgarfjarð
ar. Nýlega var haldinn í Borgar-
nesi fundur áhugamanna um
þessi söfn og voru fundarmenn
sammála um það að sem fyrst
þyrfti að ákveða með hvaða
hætti skyldi leyst úr þessum
vanda. Sem stendur er tveim
safnanna komið fyrir í húsi Kaup
félags Borgfirðinga, en ljóst er
að sú ráðstöfun er einungis til
bráðabirgða. Má hugsa sér ýms-
ar leiðir í þessu efni. Kæmi t.d.
til greina að byggja byggðasafn-
ið á landnámsjörðinni á Borg á
Mýrum, en hin söfnin fengju hús
næði saman í byggingu í Borgar-
nesi. Einnig gæti komið til
greina að byggja í Borgarnesi
eins konar héraðshús, Borgar-
fjarðarhús, sem hýsti öll söfnin,
auk þess sem það yrði skrifstofa
þeirra opinberu stofnana, sem að
setur hafa í Borgarnesi, svo t.d.
sem sýsluskrifastofu, skrifstofu
vegagerðar og skrifstofu Borgar
ness.
Þá væri einnig unnt að leysa
málið með því áð byggja ein-
vörðungu safnhús í Borgarnesi.
Allar leiðir þarf að kanna gaum-
gæfilega áður en ákvörðun verð-
ur tekin, en forysta og loka-
ákvörðun í þessu efni er í hönd-
um sýslunefndanna, sbr. t.d.
ákvæði laga um almennings-
bókasöfn, en skv. þeim lögum
ber sýslunefndum að leggja hér-
aðsbókasafni til húsnæði. Þetta
mál mun væntanlega sæta
ákvörðun næsta reglulegs sýslu-
fundar, á vori komanda.
Samgöngur — þ.á.m.
fyrir Hvalfjörð.
Vegir um héraðið eru nú, eftir
að nýju vegalögin voru sett í
fyrra, tvennskonar, þjóðvegir og
sýsluvegir. Samkvæmt lögunum
ber að staðfesta sérstakar sam-
þykktir fyrir sýsluvegasjóðina
og gerðu sýslunefndirnar frum-
vörp að þeim á síðustu fundum
þeirra, viðkomandi ráðuneyti til
staðfestingar.
Var þá og í fyrsta sinn úthlut-
að fé úr sýsluvegasjóðum beggja
sýslnanna. Veitt var samtals 1,1
millj. kr. til sýsluvega. Þessu
takmarkaða fé var skipt á 30
vegi og tvær brýr, á Kaldagil í
Lundarreykjadal og Grjótá í
Hraunhreppi. Eru það nú ekki
margir bæir í héraðinu, sem ekki
er akfært að, en reynt verður
eftir megni að koma þeim bæjum
í akvegasamband, því segja má
að tæpast sé búandi á þeim býl-
um, sem ekki eru í vegasam-
bandi. Vissulega væri gott að
hafa meira fé milli handa í þessu
skyni, en bót er þó að hinum
nýju reglum um vegagerð og eiga
þeir þakkir fyrir, sem að um-
bótunum standa.
Miklar umræður hafa orðið að
undanförnu í blöðunum um
hvernig bezt verði leyst úr sam-
göngum fyrir Hvalfjörð. Slíkar
umræður eru þó engin nýjung
fyrir fólk hér um slóðir. Mönn-
um er ljóst að bættar samgöng-
ur milli Borgarfjarðarhéraðs og
þéttbýlisins við botn Faxaflóa,
er eitt mesta hagsmunamál hér-
aðsins, auk þess sem fjöldi ann-
arra landsmanna á þar mikið í
húfi. Ef unnt er að stytta tímann
sem í þá ferð fer og gera leiðina
greiðfærari, þýðir það m.a. tíma-
sparnað, sem mestu máli skiptir,
einnig sparnað á fjármunum
vegna minni eldsneytiseyðslu og
minnkandi slits og viðhalds á far
artækjum. f kjölfar slíkra sam-
göngubóta myndi verðgildi fast-
eigna í héraðinu einnig hækka,
en verðlag varnings lækka vegna
minni flutningskostnaðar. Þétt-
býlisfólki væri og tryggðar nýrri
og betri landbúnaðarafurðir. Þá
myndi margt annað vinnast beint
og óbeint. Sú örfun samgangna,
sem yrði milli þéttbýlis og dreif-
býlis, myndi hafa í för með sér
aukin viðskipti og nánari kynni,
báðum til hags, bæði menning-
arlega og á sviði atvinnu- og
framleiðsluhátta. Hér yrði um
almenna, stórvægilega hagsbót
að ræða, sem myndi með marg-
víslegu móti auka hagsæld fólks
og í reynd auka jafnvægi í byggð
inni.
Það þarf ekki blöðum um það
að fletta að fræðileg rannsókn,
tæknileg og fjárhagsleg, verður
að lokum tvímælalaust að skera
úr um hvaða aðferð eigi að hafa
við lausn vandans um að stytta
leiðina fyrir Hvalfjörð.
Það vakti því nokkra undrun
að Alþingi skyldi samþykkja að
verja fjármunum úr ríkissjóði til
þess eins að kanna aðstæður og
kostnað við að koma á ferjuþjón-
ustu yfir Hvalfjörð. Sýnist mörg-
um að réttara hefði verið að
verja þessu fé til þess að rann-
saka almennt hvernig hagkvæm-
ast væri að greiða fyrir bættum
samgöngum fyrir — eða yfir
Hvalfjörð. Samkvæmt samþykkt
inni virðist ætlunin að rannsaka
einungis eina af hugsanlegum
leiðum í þessu efni, þ.e. ferju-
leiðina, en ekki aðrar leiðir. Slíkt
virðist hæpið og er unnt að færa
fram gild rök fyrir því að önn-
ur lausn á þessum vanda komi
eigi síður til greina og margir
telja raunar farsælli lausn. Það
ætti auðvitað ekki að þurfa um
það að deila að þægilegasta lausn
þessa vanda fyrir þá, sem nota
þessa samgönguleið, væri sú að
byggja brú á Hvalfjörð sjálfan.
En sennilega er það okkur of-
viða, enn sem komið er. Ef sam-
göngur vaxa áfram með sama
hraða næstu árin, sem þær hafa
vaxið að undanförnu, er þó hugs-
anlegt að réttlætanlegt væri að
byggja slíka brú.
Hugmyndin um ferju á Hval-
fjörð var, að því er ég bezt veit,
fyrst borin fram af Jóhanni Þ.
Jósefssyni alþm. Pétur Ottesen,
þá þingmaður Borgfirðinga,
studdi hugmyndina á þeim grund
velli, að ekki væri sýnileg önn-
ur lausn á því að bæta stórlega
samgöngur fyrir Hvalfjörð. Stór-
virk vegagerðartæki voru þá lítt
komin til sögunnar og umferðin
fyrir Hvalfjörð var eigi nema
brot af því sem nú er. Síðan hafa
forsendur breytzt. Nú er hafin
gerð varanlegra vega í landinu
og getur ekki verið nema tíma-
spursmál hvenær ráðizt verður
í auknar framkvæmdir í þeim
efnum. Ingólfur Jónsson ráð-
herra benti fyrir nokkru á það
í útvarpsþætti að meginþjóðvegir
sem gerðir yrðu úr varanlegu
efni, yrðu væntanlega þrír: Veg-
urinn Reykjavík — Suðurnes,
Reykjavík — Suðurland og
Reykjavi'k fyrir Hvalfjörð áleið-
is norður í land.
Það má færa gild rök fyrir því
að æskileg vinnubrögð við þetta
mál hefðu verið þau að fá sér-
fræðinga í samgöngum almennt
til þess að rannsaka það vanda-
mál, hvernig ætti að bæta sam-
göngur fyrir Hvalfjörð. Þeir
hefðu síðan kannað málið, með
jarðfræðilegum, haffræðilegum,
veðurfræðilegum sérfræðingum,
og hvað þeir nú allir heita og
síðan að lokinni almennri rann-
sókn sagt t.d.: við teljum bezt að
setja ferju á Hvalfjörð. Þá var
rétt að fá sérfræðinga í ferju-
samgöngum í málið, en ekki
fyrr.
Það þarf að kanna aðrar leið-
ir í þessum efnum. Fyrst þarf
að athuga hvað brúargerð yfir
fjörðinn kostar. Þegar rætt er
um brú yfir Hvalfjörð er átt við
þann stað innan við miðjan fjörð,
þar sem skemmst er yfir hann.
Óvíst er hvar bezta brúarstæðið
er og er það einmitt eitt af því,
sem rannsaka þarf.
Vissulega skal haft í huga að
eina skynsamlega lausnin er sú
að láta almenna, fjárhagslega og
tæknilega rannsókn skera úr um
þetta stórvægilega mál. En svo
margir hafa lagt til málanna, að
ekki sakar að einhverju sé bætt
við.
Það hefur lengi verið ljóst að
bættar samgöngur fyrir Hval-
fjörð eru að líkindum eitt mesta
hagsmunamál Borgfirðinga. Ég
hef því lítið eitt kannað hug-
myndina um lausn þess. Á árinu
1962 bað ég landskunnan verk-
fræðing, Árna Snævarr, um álit
hans á þessu máli. Hann íhugaði
það um skeið og svaraði síðan
á þá leið að hann gæti því mið-
ur eigi látið uppi rökstudda álits-
gerð um málið án ítarlegra rann-
sókna, en kvaðst hinsvegar geta
sér þess til að skynsamlegasta
lausnin á þessum vanda væri
að byggja varanlegan veg fyrir
Hvalfjörð og brú, sem ekki yrði
óviðráðanlegt mannvirki, yfir
innstu ála Hvalfjarðar, sem
styttu leiðina um 6—10 km., en
tækju af verstu torfærur leiðar-
innar.
Mér finnst að ég sjái stöðugt
nýjar röksemdir fyrir því að
þetta muni vera farsselasta lausn-
in á vandanum. En hvað um
það, hér sker ekkert úr annað
en kaldar rannsóknir.
Þess er að vænta að allar leið-
ir verði rannsakaðar. Annað væri
gjörsamlega óverjandi.
Því má svo bæta við, að það
er næstum því ótrúlegt hvað jafn
framfarasinnaðir menn og íslend
ingar eru seinir að sjá lífsnauð-
syn þess að bæta samgöngur á
höfuð-samgönguleiðum okkar.
Við erum ávallt reiðubúnir að
setja stórfé í stórvirki — önnur
en vegi. En í rauninni eru ná-
kvæmlega sömu forsendur fyrir
hendi að taka erlend stórlán í
vegagerð, eins og eru um lán-
tökur til raforkuframkvæmda,
svo dæmi sé nefnt.
Sparisjóður Mýrasýslu.
Meðal eigna sýslusjóðs Mýra-
sýslu er sparisjóðurinn hér. Er
sýslunni og héraðsbúum almennt
mikill hagur að þeirri stofnun,
enda greiðir Sparisjóðurinn á
ýmsan hátt fyrir framgangi hér-
aðsmála. Rekstur sparisjóðsins
hefur gengið með ágætum. I árs-
lok 1964 var innstæða í spari-
sjóðnum og á hlaupareikningi
kr. 68,9 millj. kr. Aukning á ár-
inu hafði orðið 11,5 millj. kr. eða
um 20%.
Til frekari glöggvunar á
rekstri þessarar stofnunar má
geta þess að viðskiptavelta á ár-
inu 1964 varð kr. 459 millj. en
hækkun á árinu varð 84 millj.
kr. eða 22,3%. Heildartekjur árs-
ins 1964 urðu um 6 millj. kr. og
greiddir vextir á innstæður
námu um 4 millj. kr.
Innstæður í sparisjóðnum á
undanförnum árum hafa verið
svo sem hér greinir:
1958: 26,5 millj. kr.
1959: 30,0 — —
1960: 33,7 — —
1961: 39,5 — —
1962: 49,0 — —
1963: 57,4 — —
1964: 68,9 — —
farið í það á næstunni að ákveða
um framtíð rekstursins. Þess má
geta, að svo sem margir vita ann-
ast skipið jafnframt siglingu til
Akraness og eru megintekjur
þess að sjálfsögðu úr þeim ferð-
um.
Hugsanlegt væri að mynda víð
tækari aðild að því að reka skip,
hraðskreiðara og fullkomnara en
það sem nú er í förum. Núver-
andi útgerð leysir þann vanda
tæplega, en með aukinni þátt-
töku, auknu fjármagni, væri
sennilega unnt að finna hag-
kvæmari lausn á þessu máli."
Það er allsstaðar í þjóðfélag-
inu gerðar auknar kröfur um
hraða og nákvæmni í áætlun.
Um þetta mál verður fjallað á
næsta aðalfundi útgerðarinnar.
Fjárhagur héraðsins.
Að lokum skal farið nokkrum
orðum um fjárhag sýslnanna og
eru tölur teknar fyrir þær sam-
eiginlega.
Skuldlaus eign á sveitarsjóðs-
reikningum í sýslunum var á sl.
ári kr. 17,9 millj., en eftirstöðvar
í árslok voru kr. 3,9 millj. Skuld-
laus eign sýslusjóða voru kr.
6.0 millj. kr. og sýndu báðir
sjóðirnir nokkurn rekstrarhagn-
að miðað við árslok 1963. Fyrir
yfirstandandi ár voru tekjur
sýslusjóða áætlaðar kr. 1.239.898,
og eru tekjur sýsluvegasjóða þá
eigi meðtaldar. Til menntamála
var veitt um kr. 500.000,—, til
atvinnumála kr. 220.000,—, til
heilbrigðismála kr. 234.000,— og
til ýmissa gjalda tæpl. 200.00,—
kr. —
Það er brýn nauðsyn á því að
breyta lögum að því er varðar
tekjuöflun sýslusjóðanna. Þeir
hafa svo takmarkaðar tekjur að
(aukning 13,2%)
( — 12,3%)
( — 16,9%)
( — 24,1%)
( — 17,2%)
( — 20,0%)
Það sem einkum er athyglis- *>
vert við rekstur og afkomu þessa
sparisjóðs er sú staðreynd að
rekstur hans byggist nær ein-
vörðungu á viðskiptum við bænd
ur og þá sem lifa af atvinnu sem
tengd er landbúnaði.
Hér í Borgarnesi er engin út-
gerð.
Akraborgin.
Sýslurnar eiga mikinn hluta í
Skailagrími h.f., sem rekur Akra-
borgina. Hafa Borgfirðingar
haldið uppi siglingum milli Borg
arness og Reykjavíkur frá því
síðari hluta 19. aldar og á sú út-
gerð sér merka sögu. Ekki er
vafi á því að í kjölfar þeirra
samgöngubóta hefur hagur hér-
aðsbúa batnað.
Nú er svo komið að fólkið kýs
ekki lengur að ferðast með þess-
ari ferju. Það vill heldur aka
fyrir Hvalfjörð. Farþegar hingað
í Borgarnes voru einungis 1680
á sl. ári. Árið 1963 voru þeir
2726, 1962 3391, árið 1961 4380.
Þá hefur sú breyting á orðið
að Mjólkursamlag Borgfirðinga
telur hentugra að flytja mjólkina
til Reykjavíkur í geymis-bifreið-
um og hefur útgerðin því einnig
misst tekjur af þeim flutning-
um.
Stjórn skipsins hefur því fækk
að ferðum milli Reykjavíkur og
Borgarness um þrjár á viku. Nú
er skipið í viðgerð og verður
fram undir páska. Útlitið með
þessa útgerð er dökkt og verður
útilokað er að koma fram ýms-
um brýnum framfaramálum sem
héruðin varða. Þetta sér fólkið
og þá lætur það stundum fé af
hendi rakna með frjálsum fram-
lögum, svo sem bezt sást er Borg
firðingar söfnuðu um einni millj.
kr. til sjúkrahússins á Akranesi.
Þess er að vænta að Alþingi taki
þessi mál til athugunar á næst-
unni.
Borgarnesi, 22. marz 1965
Ásgeir Pétursson.
— Afmælisrabb
Framhald af bls. 10
síðarnefnda. Ég hafði gaman
af þessu efni, af því að það
er jarðfræðilegt öðrum þræði.
Ég hef haldið þessum athug-
unum áfram, síðan rit mitt
kom út, en á þrengra sviði,
athugað helzt framhlaup, þ.e.
stórskriður, sem orðið hafa
eftir ísöld, en merki þeirra má
víða sjá hér við Eyjafjörð, svo
sem hólana í Öxnadal, Möðru-
fellshraun, Víkurhólma hér út
með firðinum að austan, Hvarf
í Svarfaðardal og víðar.
Ég stend upp, kveð þennan
sjötuga elju- og fræðimann og
óska honum þess á þessum
merkisdegi, að hann megi jafn
an finna og eiga þau áhuga-
og viðfangsefni, sem veita hon
um oig öðrum fróðleik og gleði.
Sv. P.