Morgunblaðið - 16.10.1965, Side 16

16
MORGU N BLAÐIÐ
Laugardagur 16. október 196S

Útgefandi:
Framkvæmdastj óri:
Ritstjórar:
Ritstjórnarfulltrúi:
Auglýsingar:
Ritstjórn:
Auglýsingar og afgreiðsla:
Askriftargjald kr. 90.00
í lausasölu kr.
Hf. Árvakur, Reykjavík.
Sigfús Jónsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6.
Aðalstræti 6. Sími 22480.
á mánuði innanlands.
5.00 eintakið.
MENNTASTEFNA
í MÓTUN
ríkisstjórnarinn-
ar, sem forsætisráðherra
flutti á fundi í Sa'meinuðu Al-
þingi sl. miðvikudág, hefur
mikið verið rædd manna á
meðal, og þykir þar margt
athyglisvert koma fram. Sér-
staka athygli vekur, hve mikil
áherzla er lögð á menntamál-
in í yfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar, og sýnir það glögglega,
að stjórnin hyggst gera nauð-
synlegar endurbætur á
fræðslukerfinu og öðrum þátt
um skólamála, svo að það
fullnægi kröfum nýrra tíma.
í yfirlýsingunni er greint frá
því, að heildarendurskoðun
muni fara fram á þeim þátt-
um skólalöggjafarinnar, sem
ekki hafa verið endurskoðaðir
á undanförnum árum, Hér er
um mikilsvert fyrirheit að
ræða, og er þess að vænta, að
þessari endurskoðun verði
flýtt svo sem unnt er. Að und-
anförnu hafa ýmsir aðilar
starfað að athugunum á
menntamálum og einstökum
þáttum þeirra, en skipulögð
og samfelld heildarendurskoð
un hefur ekki farið fram.
Þá er því heitið að settar
verði nýjar og einfaldar regl-
ur um samskipti ríkis- og
sveitarfélaga um stofnun og
rekstur skóla og endurskipu-
lagningu yfirstjórnar fræðslu
mála. Hér er einnig um mjög
mikilsverðan þátt skólamál-
anna að ræða. Svo sem kunn-
ugt er leggur ríkið fram fé til
móts við sveitarfélögin til
bygginga skóláhúsá, en sjálf-
sagt er, að þau samskipti, sem
þar fara fram séu sem ein-
földust og báðum aðilum hag-
kvæm.
í yfirlýsingunni eru ákvæði
um að teknar verði úpp vís-
indalegar rannsóknir á skóla-
og uppeldismálum. Hér er
vafalaust um að ræða eitt
allra mikilvægasta atriðið í
sambandi við skólamálin.
Sannleikurinn er sá, að breyt-
ingar eru svo örar, að ekki
er hægt að fylgja þeim eftir í
skólamálum, og menntun,
nema stöðugt sé unnið að
rannsóknum á þeim efnum.
Þess vegna hefur komið fram
hugmynd um rannsóknar-
stofun fræðslumála, og er
þess að vænta, að þeirri hug-
mynd verði gaumur gefinn í
þeim athugunum ,sem fram
munu fara á vegum ríkis-
stjórnar og Alþingis í sam-
bandi við þetta mál.
Gerð verður framkvæmda-
áætlun um skólabyggingar á
næstu árum, og verður stefnt
að því að fullnægja með
skipulögðum hætti þörf fyrir
skólahúsnæði á öllum skóla-
stigum. Auðvitað verður ekki
unað við það ástand, sem er í
einstökum sveitarfélögum, í
húsnæðismálum skóla, og
þess vegna ber að fagna því,
að ríkisstjórnin hyggst nú
beita sér fyrir skipulags-
bundnu starfi til þess að
tryggja að jafnan verði fyrir
hendi nægilegt skólahúsnæði
á öllum skólastigum. En til
þess, að svo megi verða, þarf
að gera ýmsar athuganir á
væntanlegri fjölgun skóla-
nemenda í landinu, í einstök-
um landshlutum, og í ákveðn-
um aldursflokkum.
Loks skýrði forsætisráð-
herra frá því í yfirlýsingu
sinni á fundi Sameinaðs Al-
þingis, að athugun mundi
fara fram í samráði við há-
skólaráð, á nauðsynlegri efl-
ingu Háskóla íslands á næstu
árum. Hér í Morgunblaðinu
hefur verið rakin ítarlega
nauðsyn þess, að stórefla há-
skólann, fjölga kennslugrein-
um, bæta húsnæði og starfs-
aðstöðu kennara og stúdenta,
og þess vegna er því vissu-
lega fagnað, að fyrirhugað er
stórátak í þessum efnum í
samráði við háskólayfirvöld.
Háskólinn er þjóðinni svo
dýrmæt stofnun, að leggja
verður megináherzlu á að
allur aðbúnaður hans sé með
þeim hætti, að hann geti
gegnt hlutverki sínu á sóma-
samlegan hátt.
Svo sem fram kemur í
þessu, hefur ríkisstjórnin á-
kveðið að beita sér fyrir mjög
víðtækum úrbótum í fræðslu-
og skólamálum. Greinilegt
hefur verið af þeim miklu
umræðum, sem fram hafa
farið að undanförnu um
menntamál, að almennur
skilningur er fyrir nauðsyn-
legum endurbótum í þeim
málum. Kíkisstjórnin þefur
með yfirlýsingu sinni á Al-
þingi um menntamálin, tekið
forystu um þær endurbætur,
og munu menn vissulega
fagna því framtaki og vænta
þess, að það verði til að móta
nýja menntastefnu í sam-
ræmi við kröfur nýrra tíma.
ALMENNINGS-
HLUTAFÉLÖG
VERÐA AÐ
VERULEIKA
i Morgunblaðinu í gær var
^ frá því skýrt, að Bíla-
smiðjan hefði ákveðið að end-
Tigrisdýrið er kannske
ekki ýkja öflugt
Efiir Whilliam S. White
SANNLEIKURINN um Rauða
Kína, svo að notazt sé við orð
Sir Winstons Churchills um
Rússa undir stjórn Stalíns, er
að það er gáta vafin í spurn-
ingu, þ. e. hulin ráðgáta. Um-
heimurinn — ekki einu sinni
Sovétríkin, ef dæma má af orð
um sovétmanna erlendis —
hefir engar öruggar upplýsing
ar um þessar víðáttumiklu,
hryllilegu, ógnandi fangabúð-
ir kommúnistakenninga, sem
framkvæmdar eru út í ómann
úðlegustu æsar.
Þær vafasömu upplýsingar,
sem hægt er að skeyta saman,
eru í þvílíkum brotum, að
slíks eru engin dæmi, og svo
margvíslegum vafa bundið, að
menn hafa aldrei kynnzt öðru
eins. En þrátt fyrir þetta hafa
menn þó óljósa tilfinningu um
það — og það er í rauninni
fremur hugboð en mat — að
kínverska tígrisdýrið sé fjarri
því að vera eins máttugt og
lengi hefir verið óttazt.
Menn gera sér jafnvel
nokkrar vonir — einnig þeir,
sem eru yfirleití bölsýnir —
um að kommúnistaleiðtogarn-
ir kínversku eigi í miklum
erfiðleikum heima fyrir og
hafi jafnvel hætt sér út á hál-
an ís, þegar þeir ýttu undir
innrásarfyrirætlanirnar í Suð-
ur-Víetnam. Má með öðrum
orðum segja, að ef til vill sé
dagur heiðarlegs friðar í Viet-
nam ekki eins óskaplega langt
undan og hefir verið nær
almennt álitið meðal vest-
rænna þjóða upp á síðkastið.
Þótt leggja verði áherzlu á,
að þessar bollaleggingar eru
algerlega lausar við opinber
tengsl, og að embættismenn í
Washington bera á engan hátt
ábyrgð á þeim, er rétt að lesa
ræðu, sem Cyrus Vance, að-
stoðarlandvarnaráðherra flutti
nýlega, með meiri eftirtekt,
en hún hefir raunar vakið.
Vance hvatti Norður-Víetnam
búa til að hirða ekkert um
kínverska kommúnista, sem
hafa verið húsbændur þeirra,
og leitazt við að ná mann-
^æmandi friði af eigin ramm-
leik. Skynsamlegt mundi fyrir
þá að hugleiða, sagði hann,
hvort þeir þjónuðu í raun og
veru eigin hagsmunum með
því að halda uppi innrásarað-
gerðum fyrir annan aðila,
því að stríðið ge'gn Suður-
Víetnam væri í rauninni að-
eins í þágu Kínverja.
En hvað sem öllum ræðum
líður, þá hafa komið í Ijós
ýmsar augljósar og óbreytan-
legar staðreyndir, sem ýta und
ir grun um, að Kínverjar
stefni í rauninni ekki að þeim
miklu úrslitaátökum við Vest-
urlönd, sem þeir hafa lengi
haft svo hátt um, að sé bæði
nauðsynleg og óumflýjanleg.
Rétt er að benda á þá stað-
reynd, að þótt hernaðarvið-
nám Bandaríkjanna og Suður-
Víetnams gegn innrás Norður-
Víetnams fari í vöxt, hafa
Mao Tse-tung.
Kínverjar samt ekki sent fram
hersveitir sínar, eins og þeir
gerðu i Kóreu forðum. Þeir
hafa talað um að beita valdi
— og talað og talað. En þeir
beita ekki valdinu, þótt þeir
hóti því. Og þar virðist ekki
brosleg bjartsýni að halda því
fram, að hin n-víetnömsku
verkfæri þeirra viti þetta
miklu betur en við og gleðjist
ekki sérstaklega yfir því.
Kína reyndi að auka setn
allra mest á vandræðin milli
Indlands og Pakistans vegna
Kasmír-deilunnar. En aftur
kom í ljós, að Kina sagði
miklu meira í sambandi við
þetta mál og stuðning sinn við
Pakistan, en það nokkru sinni
stóð við. Hafi von Kínverja
verið að kynda undir stór-
styrjöld í Ásíu — með ann-
arra aðstoð til að orsaka glund
roða með litlum tilkostnaði —
urðu þau endalok þeirrar von-
Framhald á bls. 14.
urskipuleggja fyrirtæki sitt,
og bjóða starfsmönnum að
gerast hluthafar. Hafa þegar
fjörtíu af starfsmönnum fyr-
irtækisins ákveðið að gerast
hluthafar.
Hér er um mjög athyglis-
verðan atburð að ræða, og
er nú orðið alveg Ijóst, að
grundvallarbreyting er að
verða á viðhorfum manna til
stofnunar fjölmennra hluta-
félaga og almennrar þátttöku
í atvinnurekstri.
Á undanförnum mánuðum
hafa verið stofnuð mörg hluta
félög, sem ýmist eru hrein-
ræktuð alrhenningshlutafélög,
eins og t.d. Hagtrygging h.f.,
sem telur nú 720 hluthafa,
eða félög, sem í grundvallar-
atriðum byggja á hugmynd-
inni um almenningshlutafé-
lög, þótt hluthafafjöldi sé enn
nokkuð takmarkaður.
Forsvarsmenn Bílasmiðj-
unnar hafa nú ákveðið að
færa út kvíarnar og bjóða
jafnframt starfsmönnum sín-
um að taka þátt í atvinnu-
rekstrinum. Væntanlega er
þetta fyrirboði þess, að aðrir
fylgi á eftir, og að fyrirtæki
muni í framtíðinni bjóða
starfsmönnum sínum aðild
að rekstrinum, og emnig öðr-
um, ekki sízt, þegar um er að
ræða endurskipulagningu og
útþenslu á rekstri.
Hugmyndin um almenn-
ingshlutafélög er nú tvímæla-
laust að verða að veruleika.
Á aðeins örfáum mánuðum
hafa verið stofnuð fjöldi fyr-
irtækja, sem byggja á þeirri
hugmynd.
NÓBELS-
VERÐLAUNIN
¥»au tíðindi gerðust í gær, að
sænska Akademían út-
hlutaði sovézka rithöfundin-
um, Sjolokov, bókmennta-
verðlaunum Nóbels. Morgun-
blaðið telur, að rithöfundur-
inn sé á margan hátt vel að
þessum mikla heiðri kominn,
enda hefur hann skrifað á-
gætis verk úr sögu þjóðar
sinnar, og hafa íslendingar
kynnzt einu slíku verki,
Lygn streymir Don, í ís-
lenzkri þýðingu. Er sú í rúss-
neskum anda, ef svo mætti
segja, hún er liður í hinum
\>r(J^ sagnastíl rússneskra
hÆmennta.
Nokkurn skugga ber samt
óneitanlega á úthlutun Nó-
belsverðlauna að þessu sinni.
Áður hefur komið fram, að
verðlaunaveitingin fari ekki
eftir pólitískum sjónarmið-
um, og má það vel vera. Samt
er ástæða til að varpa fram
þeirri spurningu, hvort Sjolo-
kov hefði hlotið bókmennta-
verðlaun Nóbels nú, ef Aka-
demían hefði ekki fyrir
nokkrum árum veitt Paster-
nak þessi sömu verðlaun, og
móðgað með því stjórnar-
völdin í Sovétríkjunum. Má
segja, að ekki sé alveg út í
hött að geta sér þess "til, að
Akademíunni hafi þótt á-
stæða til að hafa betra sam-
band við rússnesk stjórnar-
völd en þær ýfingar sem urðu
með Akademíunni og sovézk-
um stjórnarvöldum vegna
Nóbelsverðlauna Pasternaks.
Það hlýtur einnig að verða
rifjað upp nú, að gefnu til-
efni, að rithöfundar í Sovét-
ríkjunum samþykktu ein-
róma að fyrirlagi flokksins,
að fordæma veitinguna, þeg-
ar Pasternak hlaut verðlaun-
in og ekki skarst Sjolokov þá
úr leik. Hann hefur þvert á
móti alla tíð verið mjög hlýð-
inn, allt að því undirgefinn
stjórnarvöldum landsins, og
hafa sumir komizt svo að
orði, að hann hafi verið meiri
Stalínisti á helstjórnarárum
einvaldsins, en Stalín sjálfur.
Fyrir þann þátt í ævisögu
sinni vann Sjolokov hvorki til
bókmenntaverðlauna né ann-
ars heiðurs, sem frjálsir menn
sækjast eftir og virða.