Morgunblaðið - 06.05.1966, Blaðsíða 1

Álbræöslan stuölar aö vaxandi tækni-
■ ftlMI w ■ - sum.rset.a gerðard6msákvæð.
þekkingu ogalmennri iðnþrdun
• Stefnufnál ríkisstjómarinnar framkvæmd
• ffléldum áfram á beillaríkri
Ræða Bjarna Benediktssonar, forsætisráð-
herra, við útvarpsumræðurnar frá Alþingi
t UPFHAFT þessa þings á sl.
hausti gaf ég fyrir hönd ríkis-
stjórnarinntax yfirlit um þau
fcelztu úrlausnarefni, sem þá
þiöstu við. Þó að allt sé breyt-
ijigum undirorpið og ætíð vakna
ný vandamál. Mun ég nú haga
erðum mínum með hliðsjón af
því, að menin eigi hægara með
að átta sig á efndum þess, sem
í haust var lofað.
Af þeim málum, sem ríkis-
stjóm og Alþingi hafa á valdi
sínu, hafa flest nú hlotið af-
greiðslu eða verið hrundið vel
á veg. Mál þessi eru að sjálf-
sögðu ólík í eðli. Im sum eru
allir, eða að minnsta kosti flestir,
sajmmála. ,
Um þessar mundir veldur þa'ð
t. d. ekki ágreiningi að endur-
skoða þurfi skólalöggjöf í því
skyni að iaga námsefni og skipu-
Jag skóianna að breyttum þjóð-
féiagsbáttum og að við þessa
endurskoðun þurfi að beita vís-
indalegri starfsaðferðum en hér
ihafa áður tíðkast. Til siíkrar
endurskoðunar hefur nú verið
efnt frá lægsta skólastiga til hjns
æðsta.
A sjáifu þinginu hefur verið
sett ný iöggjöf um iðnfræðslu,
sem margir ætia að marka muni
tímamót.
Nú þegar tækni og vísindi
skipta meira máli um ailar fram-
farir og iþar með afkomu almenn-
ings en nokkurn hefði grunað
jafnvel fyrir fáum árum, þá ræð-
ur hagkvæm menntun æskuiýðs
úrsiitum jafnt fyrir hvern og
einn sem þjóðarheild. En því
meiri árangur sem verður af
menntun og starfi u.ppvaxandi
kynslóða því eðlilegra er að vel
»é búið að þeim, sem lokið hafa
ævistarfi sínu. bess vegna er
ánægjuiegt, hversu vel var tekið
tiiiögu ríkisstjórnarinnar um sam
etarf að undirbúningi lífeyris-
sjóðs fyrir alla landsmenn. Von-
andi tekst heiishugar samvinna
*>m þá lagasetningu, sem skila
>mun okkur langt áleíðis í vel-
farnaðarsögu íslendinga, þó að
evo mikilli réttarbót verði að
ejáifsögðu ekkj komið á fyrr en
eftir rækilegan undinbúning.
Enn eitt mái, sem enginn
úgreiningur varð um að megin-
elefnu, voru þær lagabreytingar,
eem þurfti að gera til að hrindá
1 framkvæmd ráðagerðum um
eðstoð við húsbyggingar, og
ákveðnar voru með samráði við
verkalý ðsfélögin í yfirlýsingu
íikisstjórnarinnar frá júlí sl.
I sambandi við þetta mikia
hagsmunamái bólaði raunar nokk
uð á yfirboðum. Annars vegar
var iátið svo sem ekki væri nóg
gert. fyrir hags.muni þeirra, sem
á húsnæði þurfa að haida, og
bins vegar eins og ógnað væri
velfarnaðar húsbyggjenda. Við
þvílikum hráskinnaleik verður
*etíð að búast, enda má segja, að
hann sé einungis skuggahiið
valdaibaráttiunnar í lýðræðis-
þjó'ðféia.gi
Svipað hefur raunar reynzt j
sambandi við þær ráðstafanir,
sem gerðar hafa verið til að
herða á tolia- og skattaeftirliti í
því skyni að skatt- og tollheimta
gangi jafnt yfir alla. í almanna
áheyrn er rikisstjórnin enn
skömmuð fyrir of mikia linkind
í þessum efnum. Samtímis hafa
svo nokkrir litiir karlar laumast
á miili og brýnt fyrir þeim, sem
telja sig hafa orðið illa úti vegna
aukins eftirlits, að mjög sé nú
breytt frá því, sem áður var. Að
vonum vill enginn ábyrgur mað-
ur kannast við slíkan málflutn-
ing. Enda er hér um iþað að tefla,
hvort halda beri uppi lögum og
rétti á landi okkar með svipuðum
hætti og í öðrum siðmenntuðum
þjóðfélögum tíðkast. Hitt er sjálf
sagt, að lagfærðar hafa verið
misfeliur í einstökum atriðum
hinna nýju reglna eftir því sem
reynsian hefur sagt til um. I>ví-
lík leiðrétting iagaframkvæmdar
liggur í hlutarins eðli jafnt í
iþessu sem öðru.
í>á voru fiestir einnig sam-
mála í meginatriðum um þá
margþættu löggjöf, sem ríkis-
stjórnin bar fram um eflingu fjár
festingarsjóða atvinnuveganna,
þar á meðal algera nýjung
um stofnlánadeild verzlunar-
fyrirtækja, stórefling iðnlána-
sjóðs, iþ. á m. nýjum tegundum
hagræðingarlána og sameining
stofnlánadeilda sjávarútvegsins í
Fiskveiðasjóði ísiands og breyt-
ingu Framkvæmdaibankans í
Framkvæmdasjóð er verði ein-
faldari í rekstri og þar með
kostnaðarminni en Framkvæmda
bankinn var.
Með sömu löggjöf eru einnig
sett ákveðin fyrirmæli um Efna-
hagsstofnunina. Þrátt fyrir nokk-
urt hnotabit, efast enginn kunn-
ugur lengur um hið mikia gagn,
sem Efnahagsstofnunin hefur
gert. Aiiir skiija, að við marg-
slungin vandamál efnahagslífsins
verður ekki ráðið nema að
fengnum öruggum upplýsingum
um staðreyndir og fræðilegum
skýringum á samhengi þeirra.
Áætiunargerðir bæði fyrir þjóð-
arheiidina og framkvæmdir í
einstökum iandshiutum eru mik-
ilsverð verkefni, sem þegar hafa
sýnt þýðingu sina.
f>á feist það nýraæli í þessari
sömu iöggjöf, að stofnað er Hag-
ráð, þar sem fulltrúar st.jórn-
valda, atvinnuvega og stéttar-
samtaka geta haft samráð og
skipzt á skoðunum um megin-
stefnuna í efnahagsmálum. Efna-
hagsstofnunin skal leggja fyrir
ráðið skýrslur um þróun þjóðar-
búskapsins og horfur í þeim efn-
um. Sömuleiðis skal ieggja þjóð-
hags- og framkvæmdaáætlanir
ríkisstjórnarinnar fyrir ráðið.
Ekki var ágreiningur um, að
löggjöfin um eignarrétt og af-
notaiétt fasteigna væri til bóta,
þó að einnig þar örlaði ó yfir-
boðum.
Vandlega unðirbúið þimgmál
Mikiu eru skoðanir skiptari um
kisilgúrverkamiðjiuna og þó eink-
braut nvrrar
Bjarni Benediktsson
um álbræðsiuna. Er engum blöð-
um um það að fletta, að hið síð-
ara er með mestu ágreiningsmál-
um, 'sem iengi hafa legið fyrir
Alþingi, enda tvímælalaust með
hinum afdrifaríkusfcu lagaiboðum,
sem Alþingi hefur sett.
Ailt orkar tvímælis þá gert er,
segir spakmælið og hefur svo
reynzt ekki sízt um ýms hin
mestu þjóðþrifamál. Reynir þá á
rikisstjójm og meirihluta Al-
þingis, hvort horfið er frá nauð-
syniegum ákvörðunum af ótta
við deilur og á stundum óvin-
sældir i bili eða reynt er að gera
það, sem valdhöfunum sýnist
rétt, hvort sem öllum líkar betur
eða verr.
Að þessu sinni fór eins og oft
áður, þegar stórmál hefur þurft
að útkijá, að Framsóknarfiokk-
urinn varð ekki sammála.
Sköm.mu fyrir jól í vetur var
raunar gefin yfirlýsing af flokks-
ins hálfu, sem flestir skildu á
þá leið, að fastmælum væri
bundið, að ailir þingmenn flokks
ins skyldu greiða atkvæði á móti
samþykkt álbræðslu-samnings-
ins. Sú yfirlýsing þótti þá því
meiri tíðindum sætta sem vitað
var, að su.mir helztu forystumenn
Framsóknar höfðu þangað til
verið meðal eindregnustu tals-
manna þvílíkrar samningsgerðar.
Og einmitt tæpu ári áður hafði
formaður þess flokks rækilega
útskýrt fyrir landslýð, að litlu
skipti þótt fyigjendur Framsókn-
ar væru ósammála í mikilsháttar
þjóðmálum, einungis ef þeir
sameinuðust um að stuðla að
valdatöku Framsóknar og hnekki
íhaldsins, sem svo er nefnt í
þeim herbúðum.
I>á hefur á þessu þingi sundr-
ungin i iiði Framsóknar ^kki far-
ið leynt. Um hin mikilsverðustu
mál hefur lið hennar oft verið
þríkiofið, iþingmenn hennar ekki
einungis verið ýmist með eða á
móti heldur sumir setið hjá. Má
þó segja, að sú afstaða sé furðu-
* SijcirastefiMi
legust, þvi að verst mundi fara,
ef þeir yrðu ofan á, sem enga
ákvörðun fást til að taka um hin
þýðingarmestu mál. Betra er að
veifa röngu tré en öngu.
Þessi varð samt raunin um tvo
lingmenn Framsóknar í álmál-
nu, en meginfiokkurinn fyigdi
þeim fyrirmælum að vera á móti
málinu, að visu með þvílikum
rökstuðningi, að ekki þyrftu að-
stæður að breytast stórlega til
að allur hópurinn gæti skyndi-
lega snúizt með málinO. En því
haldminni sem rökfærslan var,
Iþví stóryrtari varð glumrugang-
urinn.
Tómahljóðið í því glamri heyra
nú allir, enda hafa andstæðingar
máisins' verið hraktir úr einu
víginu eftir annað við umræð-
urnar að undanförnu.
Um skeið var því t. d. haldið
fram, að það væri fáhevrt
hneyksli að leggja fyrir Ailþingi
frv. til laga um lagagildi samn-
ings. Hver einasti verkamaður
þekkir það iþó úr kjarabaráttu
sinni, að ýmist er samninganefnd
falið fullt umiboð til samnings-
gerðar án þess að fyrir félags-
fund komi eða samningur er
borinn upp til samþykktar eða
synjunar. Andstæðingar álmáls-
ins hafa ekki enn sýnt, hvernig
unnt hefði verið að hafa á þessu
annan hátt en hafður var. Og
hefði iþeim 'þó verið í lófa lagið
að fiytja breytingartiliögur um
ný skilyrði fyrir samningsgerð-
inni, ef þeir hefðu viijað. En
einnig það létu þeir undan fail-
ast. Enda er sannleikurinn sá, að
fulltrúar allra þingflokka hafa
nú i heiit ár fyigzt með samn-
ingsgerðinni í smáu sem stóru
og átt kost á að koma að öllum
sínum athugasemdum. Er mér
ókunnugt um nokkurt þingmál,
sem hafi að því leyti verið vendi-
iegar undirbúið.
Dæmt eftir íslenzkum lögum
Ekki er það síður furðulegt,
þegar talað er um það sem eins-
dæmi, að s^um atriði þessa samn-
ings séu hagkvæm gagnaðiianum,
Swiss-Aluminium. Hvenær halda
menn, að samningur um við
skiptamál milli óvandabundinna
aðiia komist á, nema báðir aðiiar
sjái sér hag í samningsgerðinni?
Aldrei hefur verið farið leynt
með, að ástæðan til þess að hinn
svissneski gagnaðili kaus heldur
að reisa nýja álforæðsloi hér held-
ur en í Noregi, þar sem honum
stóð siíkt opið, er sú, að hér
fær hann lægra rafmagnsverð.
Ef svo væri ekki, mundum við
hafa orðið af viðskiptunum.
Eins er um samningstímann.
Ef við hefðum mælst einir við,
mundi hann vafalaust hafa verið
ákveðinn skemmri. En hvað eru
25, eða 35 og jafnvel 45 ár í lifi
þjóðarinnar?
Nú þegar byrjað er að þrátta
um það á Allþingi, hvort segja
eigi upp Atiantshafssamningnum
eftir 20 ára gildistima hans að
þremur árum liðnum, eiga þar
enn í fullu fjöri sæti fiestir þeir,
sem á sínum tíma deiidu harð-
ast um, hvort ísland skyldi ger-
ast aðili samningsins.
ið mjög fyrir sig. Allur er sa „
málflutningur þó meira en hæp-
inn. Til eru ótal dæmi þess, að
ríki afsali dómsögu í deilurn sín- .
um við aðra, hvort heldur riki
eða einstakiinga, til dómstóls ut-
an sinnar eigin lögsögu. Er sann-
ast sagt háborin skömm að heyra
þá, sem betur ættu að vita, þrá-
stagast á gagnstæðum fullyrð-
ingum. Við því verður samt ekki
gert, því að eins og sagt hefur
verið, þá er eitt af einkennum
lýðræðisins það, að menn hafa
ieyfi til að hafa rangt fyrir sér.
Jafnvel hinum hálærðustu þing-
mönnum er heimilt að gera sjáifa
sig áð viðundri, ef þeir endiiega
viija. En kjósendanna er að
sjáifsögðu að ákveða hyaða við-
uriög þeir vilja leggja við því,
þegar siíkt hendir þingmenn æ ,
ofan í æ.
Þar er einnig óskaplegt að
heyra háttvirta allþingismenn
halda því fram, að íslendingar
hafi afsaiað sér rétti eða gengið
undir einhvers konar jarðarmen
með því að semja um það við
Breta 1961, að hugsanlegur á-
greiningur út af útfærslu is-
lenzkrar fiskveiðilögsögu yfir allt
landgrunnið eða nokkurn hluta
þess skuli borinn undir aiþjóða-
dómstólinn i Haag. Sannleikurinn
er þvert á móti sá, að með þess-
um samningi tryggðu íslendingar
sig gegn hugsanlegri valdbeit-
ingu af hálfu mörg hundruð
sinnum mannfleiri og voldugri
þjóðar. Hið ímyndaða afsal ÍS-
lendinga er fólgið í því einu, að
við skuldfoindum okkur til að
hlýða úrskurði hlutlauss dóm-
stóin um það, hvort við höfum
næga heimild til hugsanlegra að-
gerða. Hingað til hefur þó eng-
inn gerzt talsmaður 'þess, að án
slíkrar heimildar væri ráðist í
þessa framkvæmd sem vel gæti
verið einhliða, ef næg réttar-
heimiid til slíkra einhliða að-
gerða er'fyrir hendi. eins og við
töldum um aðgerðir okkar 1950,
1952 og 1958.
Hiálegt er að heyra menn láta
svo sem óþolandi lítilsvirðing sé
í því fólgin, að við föllumst á,
að hlutlaus gerðardómur dæmi
um deilur okkar við hinn sviss-
neska gagnaðila, ef ekki verður
samkomulag um annað. Er þó
skýrt tekið fram, að eftir is-
lenzkum lögum á að dæma og
ber gerðardómnum vitaniega að
kynna sér þau. Jafnfráleitt er að
láta sér til hugar koma, að slik-
ur dómur mundi láta það undir
höfuð leggjast eins og hitt, að
íslenzk stjórnvöld muni gera
nokkuð gagnvart viðsemjendum
okkar sem ekki standist sam-
kvæmt ákvæðum samningsins,
íslenzkum lögum, þjóðarétti og
þeim grundvallarreglum iaga,
sem almennt eru viðurkenndar
af siðmenntuðum þjóðum.
Nei, íslendingar eru enginn
lögiaus uppiþotslýður og kunna
þingmönnbm litlar þakkir fyrir,
að á þann veg sé hér talað um
þjóðina við meðferð hinna mik-
ilsverðustu mála.
Á meðal helztu ástæðna til
þess, að efnahagsþróun hefur
orðið með allt öðrum hætti á
því 21 ári, sem nú eru liðin frá
lokuns síðari heimsstyrjaldarinn-
ar, en varð á jafnmörgum árum,
sem iiðu milli heimsstyrjaldanna
tveggja, er stórum aukin sam-
vinna bæði milli ríkja og ein-
stakiinga í ólíkum ríkjum. Hér
eiga ótal alþjóðlegar stofnanir
hlut að máli og telja ýmsir, að
engin ln<fi orðið árangursríkari
en Efnabagsibandaiag Evrópu.
íslendingar eru sammála um, að
' íull aðild þessa bandaiags eða