Morgunblaðið - 23.12.1966, Side 4

4
MORCUMBLAÐÍÐ
Föstudagur 23. des. 1966
• • *
Ornólfur Arnason
skrifar um

Verkefnaval leikhúsa og aðsókn
FATT er eins ömurlegt og
hálftómt leikhús. Jafnvel þær
sýningar, sem bezt er til stofn-
að, fá á sig feigðarblæ, ef
áhorfendasaluxinn er ekki sæmi-
lega setinn. Ef við gerum ráð
fyrir að orðið „list“ tákni ein-
hver illlýsanleg áhrif, sem verk
eins eða fleiri manna hafa á
einn eða fleiri menn, þá er það
ljóst, að engin list verður til án
a.m.k. eins njótanda. í>ó held
ég, að í leiklist sé njótandinn
miklu virkari þátttakandi en í
nokurri annarri listgrein, og vil
fullyrða, að hann eigi talsverðan
þátt í sjálfri listsköpuninni. Bók
eða mynd er jafngóð eða slæm,
hvort hún finnur náð eða ekki
fyrir augum þess, sem hana skoð
ar, en því fer fjarri, að svo sé
um leiksýningu. Allir, sem dá-
lítið þekkja til leikhúss, vita,
hve geysilegur munur getur ver
ið á tveim sýningum sama verks
með sömu túlkendum. f>egar
verkið er fullæft og túlkunin
því fallin í nokkuð fastar tækni
legar skorður, má oftast rekja
rætur þessa munar til áhorf-
enda.
„Er gott hús í kvöld?“ spyrja
leikaramir, er þeir mæta í leik-
húsinu fyrir sýningu. Þeir eiga
við: „Er fullt hús í kvöld? Eng-
inn leikari fer inn á sviðið, án
þess að hafa nokkrar spurnir
af áihorfendafjöldanum. Þeir
spyrja ekki af forvitni um fjár-
hagsafkomu leikhússins frá degi
til dags, heldur af því að þeir
gera sér grein fyrir hlut áhorf-
enda í sýningu kvöldsins.
Stundum heyrist talað um
„góða“ og „slæma“ áhorfendur.
Þessa flokkun, sem ég efast um
að full alvara fylgi, gerir sumt
atvinnufólk í leiklist á leikhús-
gestum, að þess sögn, eftir hæfni
þeirra til að njóta góðrar sýn-
ingar. Mér er nær að halda, að
engin slík flokkun eigi hinn
minnsta rétt á sér, þegar til
lengdar lætur, heldur séu „góð-
ir“ áhorfendur margir áhorf-
endur á sama hátt og „gott hús“
merkir fullt hús. Ef húsið er
fullt, held ég að „gæði“ áhorf-
enda séu í nokkurn veginn réttu
hlutfalli við gæði sýningarinn-
ar.
Hitt er svo annað mál, að fá-
ir kaupa miða í leikhús, án þess
að hafa einhverja hugmynd um,
hvers konar sýning sé þar, og
hér á landi, eins og annars stað-
ar í heiminum, velja menn helzt
það, sem þeir þykjast sæmilega
vissir um að veiti þeim ánægju
en eru tregir til að tefla í nokkra
tvísýnu. Þeir, sem sjaldan fara
í leikhús, hænast fremur að auð
skildustu gamanleikjum en öðr-
um leikhúsverkum. Rekist þeir
hins vegar inn á sýningu af ein-
hverri annarri tegund, breytast
hugmyndir þeirra, ef þeim fell
ur hún í geð, og eru fúsari að
hætta á eitthvað óþekkt næst.
Þannig vaknar áhugi og dafnar,
unz fólk verður fyrir vonbrigð-
um, heldur bjóða upp á góðar
sýningar á góðum verkum, verð-
ur þar smám saman „gott“ hús
á hverju kvöldi.
Þetta er hægara sagt en gert.
Og þótt æskilegt sé að auka
aðsókn að leikhúsum, held ég
að það væri bragðdauft leik-
hús, sem engum ylli vonbrigð-
um. En eina reglu ætti hvert
leikhús að setja sér: „Að hafa
aldrei leiðinlega sýningu?“ „Leik
húsi getur fyrirgefizt allt ann-
að en að vera leiðinlegt. Menn
fælast ekki frá leikhúsi af sýn-
ingum, sem þeim þykir að ýmsu
leyti fáránlegar og botna lítið
í, bara ef þær eru ekki leið-
inlegar.
Hver er ástæðan til bess. að
aðsókn að atvinnuleikhúsunum
tveim í Reykjavik hefur á þess
um vetri verið minni en und-
anfarin ár? Sumir kenna það
íslenzka sjónvarpinu. Vera má,
að það hafi dregið eitthvað úr
aðsókn þau kvöld vikunnar, sem
útsending þess er, en aðalástæð-
una er áreiðanlega að finna í
leikhúsunum sjálfum. Leikfélag
Reykjavíkur hefur aðeins fært
upp eina nýja sýningu í vetur,
Þjóðleikhúsið að vísu fjórar, en
enga þeirra vænlega til veru-
legróir aðsóknar.
Venjulegur áhorfandi spyr
tveggja spurninga um leiksýn-
ingu, sem hann veltir fyrir sér,
hvort hann vilji sjá: „Hvers kon
ar verk er þetta? „og „Hverjir
leika í því?“ Hann velur og
hafnar eftir smekk sínum og
reynslu. Ef þeir, sem hafa mest-
an hug á að sjá einhverja sér-
staka tegund leikrita, verða yf-
irleitt aldrei fyrir vonbrigðum
á sýningum slíkra verka í til-
teknu leikhúsi, hef ég fulla trú
á því, að þeir sæki ekki aðeins
flestöll verk af því tagi, heldur
taki einnig að líta á aðrar sýn-
ingar í því leikhúsi og öðrum.
Ef sá, sem mjög sjaldan fer
í leikhús, hittir á leiðinlega sýn-
ingu, getur liðið feiknalangur
tími, þar til hann hættir sér
þangað aftur. Jafnvel örfáar
leiðinlegar sýningar geta unn-
ið þeim málstað, að hæna menn
að leikhúsi, ótrúlega varanlegt
tjón. Þess vegna meðal annars
er efnisval eitt erfiðasta og á-
byrgðamesta hlutverk í stjórn-
un leikhúss.
Segja má, að leikhúsin í
Reykjavík hafi haft á efnis-
skrám sínum talsvert fjölskrúð-
ugt safn leikrita á undanföm-
um árum. Leikfélag Reykjavík-
ur hefur sýnt 4-5 ný leikrit á
vetri og Þjóðleikhúsið 10 leik-
rit í fyrra, auk óperu, gesta-
sýninga o.fl. LR. hefur á síð-
ustu árum staðið sig mjög vel
í verkefnavali og tel ég það eina
höfuðástæðu þess, hve aðsókn að
Iðnó hefur verið góð og oft hús-
fyllir á hverri sýningu vikum
saman, þ.e.a.s. þar til nú í vet-
ur. Þjóðleikhúsinu hafa hins
vegar verið mislagðar hendur,
nokkur vindhögg slegin og stund
um boðið upp á beinlínis leiðin-
legar sýningar.
Fleira þarf vitaskuld að hafa
í huga en gæði verkanna sjálfra,
þegar valin eru leikrit til sýn-
ingar. Það hefur margoft sann-
azt, er merkustu verk hafa orðið
að leiðinlegum sýningum eins og
skeði t.d. í fyrravetur um „Mutt
er Courage" og „Síðasta seg-
ulband Krapps“ fyrstu verkefni
Þjóðleikhússins eftir Brecht og
Beckett. Þeir, sem verkefnin
velja, þurfa (auk þess að hafa
staðgóða þekkingu á leikbók-
menntum, næman smekk og að
fylgjast vel með öllu því helzta
sem fram kemur í leikhúsum
erlendis) að vera hæfir til að
meta það, hvort völ sé á fólki
til að túlka verkin. Ef svo er
ekki, væru þau betur ósýnd.
Með því að ráða útlendan-leik-
stjóra, sem alls ekki var starfi
sínu vaxinn, og taka ónothæfa
þýðingu „Mutter Courage" hef-
ur Þjóðleikhúsið t.d. það á síun-
vizkunni, að fjöldi fólks hefur
eðlilega fengið þá hugmynd, að
Brecht sé leiðinlegur. Sem bet-
ur fer sáu fáir „Síðasta segul-
band Krapps“, svo að kannski
er mögulegt að Beckett eigi
sér uppreisnar von. Hverjum er
það að kenna, ef fólk það, sem
þessar sýningar sér, kýs heldur
að sitja við sjónvarpið sitt en
að sækja leiksýningar?
Höfuðástæða bess. að margt
fólk er hrætt um, að sýningar
annarra leikrita en hreinrækt-
aðra gamanleikja séu leiðinleg-
ar, er sú, að það hefur einhvern-
tíma komið í leikhús að
hrifast (kannski vegna yfirlýs-
inga forráðamanna leikhússins
um „merkan leiklistarviðburð“),
en séð heimsfræg leikhúsverk í
þunglamalegum sviðsetningum
vankunnandi og hugmynda-
snauðra leikstjóra með óhæfum
leikurum í mörgum hlutverk-
anna. Slíkum viðburðum lýstu
Rómverjar svo: „Fjöllin taka
léttasótt, — og lítil mús fæð-
ist.“ Mönnum leiðist á þessum
sýningum og koma síður aftur
í leikhús, hverja af eftirtöld-
um ástæðum, sem þeir telja vera
fyrir vonbrigðum sínum, að
verkið sé leiðinlegt, leikhúsið
leiðinlegt, eða þeir sjádfir
sneyddir hæfileikum til að skilja
og meta góða leiklist.
Nú er alltaf auðveldara að
setja út á ýmsa starfsemi en
að benda á réttar leiðir, og
auðvitað er erfitt að segja ná-
kvæmlega, hvaða verk á að taka
til sýningar í leikhúsunum, til
þess að auka þeim vinsældir. Þó
er hægt að þrengja mjög þann
hring, sem velja þarf úr, með
því að útiloka alveg þau verk,
sem ekki standa í fremstu röð
leikrita af tiltekinni gerð eða
leikhúsið hefur fólk til að setja
á svið og leika. Af því, sem þá
er eftir, ætti síðan að velja
beztu verk eftir beztu höfunda
í einhverju ákveðnu hlutfalli
milli landa, tímabila og þeirra
stefna, sem mest ber á í leik-
listarheiminum á hverjum
tíma.
Einu undantekningarnar, sem
ég mundi fallast á, eru um sýn-
ingar nýrra, íslenzkra leikrita.
Mér finnst, að leikhúsin geti
tékið þau, án þess að um af-
burðaverk sé að ræða, þó að
því tilskildu, að þau séu að ein-
hverju leyti nýstárleg og aldrei
leiðinleg.
Þetta ætti að vera 'sjálfsagður
grundvöllur verkefnavals í borg,
þar sem aðeins 12—15 leikrit eru
tekin til sýningar árlega. í Þjóð
leikfhúsiniu skjóta samt alltaf
öðru hverju upp kollinum leik-
rit, sem ekkert erindi eiga á
svið þess, og á annan hátt er
stofnað til sýninga með undar-
legum hætti, líkt því að leikrit
dynji þar yfir eins og einhvers
konar óumflýjanleg ógæfa, sem
reyna verði að gera það bezta
úr, enda þótt ekki séu til leik-
arar nema í fá hlutverkanna.
Fúslega skal viðurkennt, að
það skeður æ sjaldnar, að Þjóð-
leikhúsið velji slæm leikrit. Hins
vegar virðist mati þeirra, sem
þessu ráða, á getu starfsliðs leita
hússins til að takaat á við hin
ýmsu verkefni, ekkert fara fram.
Dæmi um það á síðastliðnum
vetri eru nefnd hér að ofan, en
þá voru samt engin leikrit á
ferðinni, sem að öðru leyti var
misráðið að sýna. Geysilegur
munur er t.d. á efnisskrá þesa
vetrar og leikársins 1962—1963,
þegar aðeins tvö bitastæð leik-
rit „Pétur Gautur“ og „Andorra“
voru sýnd, ásamt leikritunum
„Hún frænka mín“ (sem að vísu
'hlaut góða aðsókn, 29 sýningar
— 10.879 manns), „Sautjánda
brúðan“ (17 sýn. — 3.880), „Á
undanhaldi" (10 sýn. — 2.178)
og „Dimmuborgir" (11 sýn. —
2.3'91). Af öðrum leikritum að
undanförnu, sem ekki hefði átt
að sýna, má nefna „Flónið“ og
„Læðurnar“, 1963—1964, „Krafta
verkið“ og „Sannleikur í gifsi“
1964—1965, og loks „Kæri lyg-
ari“ nú í vetur.
Undanfarin 3—4 ár hefur
mjög lítið verið út á efnisval
Leikfélags Reykjavíkur að setja.
Hér áður fyrr tíðkuðust öðru
hverjiu sýningar á borð við
„Taugastríð tengdamömmu“,
„Astarhringinn" og „Brunna koí
skóga“ en það tilheyrir vonandi
fortíðinni. Þessvegna hefur það
valdið öllum miklum vonbrigð-
um, hvílík deyfð hefur ríkt yfir
starfsemi Leikfélagsins á þessum
vetri Aðeins eitt nýtt verkefni
hefur verið tekið til sýningar,
„Tveggja þjónn“. Sýning þessi
er ekki óskemmtileg, en mjög
Þetfa var bezta gjöfín ...
Hafið þér hugsað út í hvað eiginmaður yðar eða vinur segir eftir jólin.
Hátíðin var á margan hátt ánægjuleg, það var gaman að gleðjast með börn-
unum og taka þátt í gleði þeirra. Og auovitað fékk hann líka margar gjafir,
leðurhanzka, penna, golfkylfur.
En hvað fannst honum sjálfum bezta gjöfin? Víst var gott að fá hanzkana
í vetrarkuldanum ,— en bezt af öllu var gjöfin yðar, eintak af bókinnl —
f FÓTSPOR FEHRANNA eftir ÞORSTEIN THORARENSEN. Með fjörlegri
og heillandi frásögn sinni gaf hún honum beztu ánægjustund jólanna. Þann-
ig verður þessi bók honum kær, og hann mun varðveita hana á bezta stað
í bókaskáp sínum.
Gefið vini yðar góða gjöf, sem veitir honum ánægjustundir.
BÓKAÚTGÁFAN FJÖLVI |