Morgunblaðið - 12.02.1967, Síða 1

Sunnudagur 12. febrúar
Blnb II

FYRIR íslendinga er koma For-
setans til fslands hliðstæð ýms-
um merkum uppfinningum sem
tímamót eru miðuð við á dögum
iðnbyltingarinnar úti í þeim
stóra heimi. Þessi fræga sigling
var sigling allrar þjóðarinnar
inn í nýjan heim, nýtt landnám,
sem ekki er enn lokið.
Þetta ár byrja íslendingar, svo
að marki sé að kasta frumstæð-
um og aldagömlum amboðum og
árahlummum frá sér og byrja að
nýta vélina.
Það má ekki gleyma reynslu-
ferð Árna Gíslasonar á fyrsta
vélbátnum á ísafjarðarpolli
haustið 1902, ekki heldur komu
Coots í marzmánuði 1905. Þetta
voru óumdeilanlega frumherjar,
en það ekki hægt að tala um
að umskipti verði í atvinnuhátt-
um þjóðarinnar fyrr en 1907. Þá
kemur Forsetinn og litlu síðar
Marzinn og þá Snorri Sturluson
og vélbátum fer þá að fjölga að
ráði víða um land. Þessum vél-
knúna flota fylgdi síðan véla-
verkstæði og almenn notkun
vélaraflsins á ýmsum sviðum
atvinnulífsins.
Það er því að vonum, að
landsmenn láti sig nokkru varða
siglingu Forsetans að landinu og
hvenær hann varpaði akkerum
á höfninni í Reykjavík.
Vélaöld hefst 1907 og Jón for-
seti er táknið.
15. júní 1905 situr maður einn
í Reykjavík við að skrifa syni
sinum í Höfn:
„......nú er annað í bruggi.
Magnús Magnússon, Jón Sig-
urðsson, Jón Ólafsson, Halldór
og Kolbeinn Þorsteinssynir vilja
allir selja skip sín, Sophie,
Ragnheiði og Caroline og biðja
mig nú að standa fyrir félagi,
sem kaupi gam)an_ togara. Ég
held ég geri það. Ég hefi trú á
því. Ensku togararnir ganga vel.
Vil þó ekki gamalt skip. Vil
nýtt skip og hef því spurzt fyr-
ir í Aberdeen, hvað muni kosta
skip nægjanlega sterkt og vel út
Þórffur Sigurffsson.
búið í alla staði: Það á að kosta
6300 sterlingspund. Við hugsuð-
um okkur fyrst að kaupa tvö
skipskip á 4—5000 sterlingspund,
en mér þykir nóg að kaupa eitt.
Má vera að ég þurfi að selja
Bráðræði, til þess að koma þessu
í kring. Geri það, ef ég fæ fyr-
ir það 50 þús. krónur. Þetta verð
ur mikið að færast í fang, en ég
hefi trú á að græða megi á þess-
ari veiðiaðferð, ef rétt er stjórn-
að og dálítið lán er með.“
Þegar þetta bréf er á leið út,
er Cöot gamli á leið upp eftir
viðgerðina í Englandi. Coot hafði
komið 6. marz um veturinn. Það
var ólag á spilinu og ýmislegt
fleira úr lagi, svo að hann fór
út til viðgerðar um vorið.. Það
er þvi ekki rétt eins og stund-
um hefur verið haldið fram, að
hin góða reynsla sem fékkst af
útgerð Coots síðar hafi ýtt Alli-
ance félögunum af stað. Þeir
fara að tala sig saman, áður en
nokkur reynsla er fengin af
þeirri útgerð, eða strax um vor-
ið 1905, þó að þeir stofnuðu ekki
með sér félag formlega fyrr en
um haustið eða 18. október. Eins
og ljóst er af ofanrituðum iín-
um dags. 15. júní, er Thor Jen-
sen búinn að afla sér upplýsinga
um verð skips frá Aberdeen og
það hefur vafalaust gerzt með
bréfaskriftum og tekið all-lang-
an tima.
Áframhald sögunnar af þess-
um skipakaupum hefur Loftur
Bjarnason rakið skilmerkilega
í Morgunblaðinu 22. janúar og
verður það ekki gert frekar hér,
heldur farið niður á Fischer-
bryggju að hyggja að skips-
komu.
Hvergi gleður náttúra íslands
augað meira en í Reykjavík, þeg
ar vel liggur á henni. Vegna
hins grunna en breiða Flóa er
raki loftsins mikill og iitbrigði
þess þar af oft furðuleg á við-
um himninum yfir sjónum og
fjöilin eru nægjanlega fjarri til
þess, að aurskriður þeirra særa
ekki augað. Ef fólk lætur ekki
þessa leiðinlegu en nauðsynlegu
húsakumbalda trufla sjónina, þá
hlýtur því að verða ljóst, að sól-
arlag og sólaruppkoma, þegar
vel viðrar í Reykjavík, gefur
fyrirheit um að líf sé eftir þetta
líf og eins það, að ólíklegt sé að
svo fagur heimur farist.
Hitt er áreiðanlega jafn satt,
að hvergi á jarðkringlunni geti
verið ömurlegra en í þessum
stað, þegar útsynningurinn og
svart skammdegismyrkrið leggst
yfir bæinn, og þá hlýtur afturá-
móti sú spurning að vakna, hvað
það fólk hafi gert á hluta drott-
ljóst að þessi skipskoma skipti
sköpum í lífi þess og það sé fyrst
i rniklum flota, sem valdi því, að
bærinn verði raflýstur, gang-
stéttir lagðar, hús steypt og göt-
ur malbikaðar.
Eftirvæntingin er blandin á-
Togarinn Jón forseti.
KEMUR AF HAFI
hyggjum hjá sumum þeim, sem
norpa niður við Fischers-
bryggju. 153 þús. krónur er
stjarnfræðileg tala í augum ís-
lendings, þegar álögð útsvör í
Reykjavík náðu ekki 50 þús-
undum.
Það er óvíst um komutíma
skipsins. Það er vitað um farar-
dag þess frá Englandi og það átti
að koma þennan dag, en veðrið
er vont og það gat hafa tafizt í
Bergur Pálsson
hafi, þó að ekki væri gert ráð
fyrir öðru verra.
Loks sjá þeir, sem skarpasta
hafa sjóaina, að það móar fyrir
skipi, sem er að læðast fyrir Ör-
firiseyjaroddann og fer hægt,
því að þar er ekki ratarinn um
borð og ekki dýptarmælirinn en
litlu síðar berst lágt eimpípuvæl
inn yfir bæinn.
EFTIR ASGEIR JAKOBSSON
ins, sem hann setur niður á því-
liku annesi umvafið roki og rign
ingu og svörtu myrkri og verður
því ekki svarað nema með því
sem að ofan er sagt. Hann hell-
ir yfir okkur myrkrinu og út-
synningnum til þess að við get-
um betur notið sólaruppkom-
unnar og lognkyrrðar vordag-
anna. Og er nú mál að hverfa
frá drottni og leita heldur uppi
togarann, sem átti að skrifa um.
Það er kolsvartur þorradagur,
þegar myrkrið er svartast og
mannlifið daprast, útsynnings-
slyddan lemur bárujárnskumb-
aldana, öklaleðja á gangstígum
og bæjarómyndin öll, lifandi og
dauð, kúrir í vonleysi með úfið
hraunið að baki en brjálað haf-
ið framundan. Það er von á
skipi af hafi. Nokkrar hræður,
sem eiga erindi við skipið, hama
sig undir húsvegg niður við
höfnina. Annars eru fáir á ferli.
Hvernig á almenningi að vera
Jón forseti er kominn af hafi
með hinn nýja tíma.
Forsetin hélt frá Glasgow síðla
þann 18. janúar 1907. Hann fékk
rumpuveður á leiðinni, en liðug-
an vind, suðvestan, sem heldur
flýtti ferðinni, því að alltaf var
haldin full ferð. Það var ekki
ónýtt að fá þennan rudda á
heimleið til að finna, hvernig
dallurinn færi í sjó og hvað
mætti bjóða honum á hinni
hættulegustu siglingu allrar sigl-
ingar í vondu, en það er, þegar
hann stendur á hornið aftan til.
Það var varpað akkerum á
Reykjavíkurhöfn að kvöldi dags
þann 22. janúarmánaðar.
Thor Jensen hefur bókfært
hjá sér, bæði farardag frá Glas-
gow 18. janúar og komudag til
Reykjavíkur 22. janúar og birt-
ir báðar þessar dagsetningar í
bókinni Minningar II, Fram-
kvæmdaár. Mönnum hefur ein-
hvern veginn sézt yfir þessa
frumheimild um komudaginn
við nýafstaðin afmælisskrif, og
talið komudaginn 23. janúar. —
Óljós og ósamhljóða ummæli
blaðanna á þessum tíma um
komudaginn er ekki sambærileg
heimild, enda villa þeirra auð-
sæ við nánari athugun.
Þegar menn fóru að rifja upp
heimsiglingu Forsetans kom á
daginn, að enn voru á lífi tveir
menn af fyrstu skipshöfn hans.
Annar þeirra, Bergur Pálsson,
kom upp með honum og var
áfram á honum, en hinn, Þórð-
ur Sigurðsson, fór strax í fyrstu
veiðiförina. Þessir menn hafa
frá mörgu að segja og verður
það ekki allt rakið hér, en þeim
bar saman um flest, sem laut að
Forsetanum, og þeim bar sam-
an um fleira. Til dæmis spurði
ég þá báða, hvernig hefði verið
um bjargræði við land fyrir sjó-
menn á þessum tíma, og þá fórst
þeim báðum svipað; þeir misstu
gersamlega minnið, þessir ágætu
öldungar. — Konur? Nei, nei,
nei ....
Og þeir störðu með guðræknis
svip út í bláinn.
Hér verður tínt saman úr sam-
tölum við þessa heiðursmenn,
það sem beinlínis snertir For-
setann, og rakin saga þeirra
stuttlega við sjó, einum Þórð-
ar, því að frá Bergi hefur víð-
ar verið sagt.
ÞaS er gefið teekifæri aS taka þa6
hér fram, vegna siendurtekinna um-
mæla hér »g þar, að þa6 er mein-
ingariaust a8 tala um „sjómanna-
mái“. Sjómenn tala islenzku eins og
aðrir landsmenn, hitt er ré-tt a8 það
bregSur fyrir orðum hjá þeirri stétt
sem öðrum stéttum, einskonar fag-
orðum, sem ekki eru öðru fólki til-
tæk, og þeir taka stundum dýpra í
árinni í tali sínu en almennt gerist,
en að það réttlæti, aS talað sé um
,,sjómannamál“, nær engri átt. Það er
einnig meiningarleysa að tala um
..sjómannabækur", fremur en þá iðn-
aðarmannabækur, verkamannabækur
eða verzlunarmannabækur: bækur um
sjómenn eru bækur um fófk, lif
þess og baráttu að vísu við sérstakar-
aðstæður, en það gefur varla tilefni
til að einkenna þær á ofannefndan
hátt. Það er rétt að segja, að bók
fjalli að efni til um sjómann, en
það jafngildir ekki orðinu .sjómanna-
bók", og burt með þessi tvö orð
.sjómannamál', og ,sjómannabók‘.
Þórður Sigurðsson er fæddur
að Meiðastaðakoti í Garði 23.
október 1885 og því 81 árs að
aldri. Hann bendir mér á mynd,
sem hangir á veggnum hjá hon-
um i Hrafnistu. Á henni eru
bræðurnir sex, ásamt föður sín-
um. Þetta eru karlmannlegir
menn og allir voru þeir sjó-
menn utan einn.
— Nú er ég einn á lífi minna
systkina, segir Þórður og horfir
um stund á myndiná.
Jón var elztur þeirra bræðra.
Hann átti kútterana fsabellu og
Ragnheiði með Magnúsi Magnús-
syni og var einn af stofnendum
Alliance. Þegar Jón var með ísa
bellu voru þeir bræður allir með
honum og þótti það óhæfa og
„fengum við tiltal", segir Þtirð-
ur og kom það ekki fyrir oftar,
að þeir væru allir samt á einu
skipi.
Jón tók Forsetann næstur HaH
dóri Kr., þegar hann fór á Skúla
fógeta og var með hann frá
1910 til 1914 og var mikill af'.a-
maður. Þorvaldur, næst elztur
bræðranna, fórst á Skúla fógeta
eldra, þegar hann rakst á tund-
urduflið i ágúst 1914, en Sigurð-
ur sá fjórði bræðranna að aldri,
fórst á Skúla fógeta hinum
yngra, þegar hann strandaði í
Grindavík 1926.
Þórður fór til sjós fermingar
árið sitt og þá sem kokkur á
lítinn kopp, 12 tonn, sem Stig-
andi hét og átti hann Helgi
Helgason, sem kunnur er nú
helzt sem tónskáld, en var þekkt
ari sem mikill athafnamaður af
samtíma sinum. Af Stíganda fór
Þórður á Sigríði með EHert
Schram, svo á ísabellu með Jóni
bróður sínum, þá á Ragnheiði
og síðan á Forsetann veturinn
1907 strax í fyrstu veiðiferðina
og var han skráður 4. febrúar
1907.
— Mannstu eftir komu Forset
ans?
— Já, það var suðvestan rok.
— Fjölmenntu Reykvíkingar
við komuna?
— Ekki minnist ég þess, enda
var kolvitlaust veður.
— Hélduð þið beint suður á
banka?
— Já, við vorum þar alla
fynstu vertíðina.
— Manstu hvernig gekk að
koma út trollinu í fyrsta kast-
inu?
— Það gekl? ágætlega. Þarna
voru þaulvanir menn, búnir að
vera í Englandi, eins og Berg-
ur Pálsson, Páll Jónsson, Sigurð
ur Hanson og síðan þeir bræð-
urnir Halldór og Kolbeinn. Við
hinir stóðum bara og horfðum
á, en það gerðum við ekki nema
í fyrsta kastinu.
— Hvernig öfluðuð þið i
fyrsta halinu?
— Það man ég ekki. Það hef-
ur sjálfsagt verið lítið. Mig minn
ir við fengjum lítið þennan
fyrsta túr og færum inn eftir
fáeina daga. Það var eilíft rifr-
ildL
— Var yfirleitt mikið um rifr-
ildi?
— Já, menn þekktu ekki botn
inn og renndu blint í sjóinn. Ég
man sérstaklega eitt dæmi. Það
var á Eldeyjarbankanum. Við
höfðum legið alla nóttina við að
slá undir nýju neti, og köstuðum
eitthvað um =ex ieytið um morg
Framhald á bls. 2