Morgunblaðið - 20.10.1967, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. OKT. 1967
21
neyti, að taka þessa skattheimtu
alla til heildarathugunar, enda
getur staðgreiðsluikerfi skatta
gert ýmsar hreytingar sérskatta
nauðsynlegar. Sjálfur er ég jþeirr
ar skoðunar, að svokölluð eyrna-
merking tekjustofna til tiltekinna
þarfa, sé í meginefnum röng
stefna, þótt hún hafi oftlega ver-
ið valin vegna þess, að fjárveit-
ingar hafa ekki verið fáanlegar
eftir venjulegum leiðum og
minna umróti talið valda að
leggja á sérgjöld til tiltekinna
þarfa, heldur en að hækka al-
mennt skatta til ríkisins til að
að mæta þessum þörfum. Vitan-
lega er líka eðlilegt að sérgjöld
séu á lögð til vissxa þarfa þar
sem gjöldin og verkefnin eru ná-
tengd, svo sem iðgjöld vegna
trygginga eða sem endurgjald
tiltekinnar þjónustu. Hafa þó
áhrif þeirra gjalda ekki ætíð
verið könnuð sem skyldi, svo
sem námsbókagjald, sem hefir
meiri áhrif til hækkunar vísi-
tölu en nemur öllum tekjum af
gjaldinu. Er það gjald nú í sér-
stakri athugun. Oft er talað um
óhæfilegan kostnað við skatt-
heimtu ríkisins, en þegar þess
er gætt, að einhverjar greinar
skattkerfisins annast bæði álagn-
ingu og innheimtu allra þess-
arra sérskatta, verður mönnum
e.t.v. Ijóst, hversu stór.brotið það
viðfangsefni er og umfangsmik-
ið. í fjárlagafrumvarpinu er öll
þessi háa upphæð sérskatta færð
ríkissjóði til tekna sem aðrar
tekjur ríkissjóðs, og veldur þetta
að sjálfsögðu stórkostlegri hækk
un á fj árlagafrumvarpinu um-
fram venjulega hækkun. Síðar
eru gjöldin færð sem fjárveiting
úl þeirra stofnana, sem þau, lög
um samkvæmt, eiga að renna til,
þannig að jöfnuður næst tekna-
og gjaldamegin. Hingað til hefur
það verið næsta tilviljanakennt,
hvaða ríkisstofnanir væru tekn-
ar í fjárlög, en nú eru allar ríkis
stofnanir teknar í fjárlög, að
undanteknum ríkisbönkunum,
stofnlánasjóðum atvinnuveg-
anna og svo nokkrum ríikisfyrir-
tækjum, sem ekki hefur tekizt
að fá áætlanir frá, þrátt fyrir
ítrekuð tilmæli til hlutaðeigandi
ráðuneyta og fyrirtækja. Gefst
Alþingi, með þessum .hætti, heild
aryfirsýn yfir rekstur ríkisins,
sem það hefur ekki átt kost á í
eldri gerð fjárlaga. Alliri greina-
skiptingu og niðurröðun efnis,
er raskað frá núverandi mynd
fjárlaga. Frumvarpið skiptist í
trvo hluta, A- og B- hluta, í A-
hluta er gerð grein fyrir fjárreið
um rikissjóðs og ríkisstofnana
og svarar sá hluti til allra eldri
fjárlaganna að undanskilinni 3.
gr. þeirra og nokkrum stofnum
i öðrum greinum, svo sem flug-
málastjórn og rí'kisspítölum, í
B-hluta er hins vegar yfirlit um
rekstur ríkisfyrirtækja og sjóða
í ríkiseign. Að því leyti, sem
þessi hluti frumvarpsins er sam-
bærilegur við gildandi fjárlög,
svarar hann til 3. gr. núgildandi
fjárlaga. Öllum útgjöldum er nú
skipt niður á viðkomandi ráðu-
neyti og leitast við að sýna á
einum stað heildarkostnað við
hvert ráðuneyti og málefni þess.
20. gr. núgildandi fjárlaga, þar
sem er að finna fjárveitingar til
fjárfestingar, er nú algjörlega
felld niður og fjárfestingarút-
gjöldum er skipt niður á við-
komandi stofnanir. Sömuleiðis
er vaxtaigjöldum skipt niður á
þær stofnanir, sem tánanna njóta
og aíborganir af þessum lánum
eru færðar neðan við yfirlit um
rekstrargjöld og rekstrartekjur
hverrar stofnunar. Fæst með
þessu yfirsýn yfir heildarút-
gjöld hverrar stofnunar í stað
þess, að vextir og afborganir
lána haí’a áður verið færðar
ósundurliðað. Þá er það mjög
miikilvægur þáttur nýskipunar í
gerð fjárlaga, að ætlunin er að
hafa. tvenns konar sundurliðun
útgjalda hjá hinum einstöku
stofnunum, annars vegar eftir
viðfangsefnum, en hins vegar
eftir tegundum útgjalda. Mun
þet'ta gefa mi'klu ljósari mynd
að starfsemi stofnananna, ef vel
tekst til, en hér er um erfitt og
flókið viðfangsefni að ræða,
sem reynt verður að útfæra al-
mennt við undir'búning næstu
fjárlaga. í sumum tilfellum er
þessi nýja skipting þegar tekin
upp, varðandi einstakax stofn-
anir, en í gildandi fjárlögum, eru
báðar tegundir þessarar sundur-
liðunar til, en þá að jafnaði bland
að saman, þannig að hvorugt
verður að fullu gagni. Þá er í
frumvarpinu tekið upp talna-
kerfi, sem rniðast við, að það
geti fallið að notkun rafeinda-
tækni við gerð fjárlaga og síðar
við færslu og uppgjör ríkisreikn
ings.
Að baki þessari skipulags-
breytingu á gerð fjárlaga, ligg-
ur geysileg vinna, og hefði verkið
mátt teljast óleysanlegt, ef ekki
hefði verið gerð sú skipulags-
breyting á fjármálaráðuneytinu
að setja þar upp sérstaka fjár-
laga- og hagsýslustofnun undir
yfirstjórn hagsýslustjóra ríkisins
og jafnframt til komið mikilvæg
aðstoð Efnahagsstofnunarinnar.
Nákvæm og vel undibúin gerð
fjárlaga er veigamikill þáttur í
því viðfangsefni, að hafa jafn-
an nægilega trausta yfirsýn yfir
þjóðarbúskápinn og þróun hans
og eru allar hagsýslu- og sparn-
aðaraðgerðir fánýtar, ef ekki er
byggt upp fullkomið upplýsinga-
kerfi til stöðugs eftirlits með
þróun ríkisikerfisins og viðfangs
efnum þess. Ég hika því ek'ki
við að fullyrða, að með tilkomu
Efnahagsstofnunarinnar og fjár-
laga- og hagsýslustofnunar fjár-
málaráðuneytisins, hafi verið
stigin veigamikil spor fram á við,
sem í vaxandi mæli mun gera
okkur fært að taka viðfangsefn-
in nægilega föstum tökum og
hagnýta hið takmarkaða fjár-
magn með betri árangri en áður.
Mun ég síðar víkja nánar að þvi
mikilvæga viðfangsefni og starfi
fjárlaga- og hagsýslustofnunar-
innar að öðru leyti, en ég tel mér
skylt á þessum stað að flytja
ráðuneytisstjóra fjármálaráðu-
neytisins og hagsýsluistjóra og
starfsliði þeirra, sem á undan-
förnum vikum og mánuðum hef-
ur oft lagt nótt við dag til þess
að leysa hin flóknu og erfiðu við
fangsefni í samræmi við þá tíma
áætiun, sem ég hefi sett, beztu
þalkkir fyrir sitt mikla starf og
jafnframt forstjóra Efnahags-
stofnunarinnar og sérfiræðingum
hans fyrir ómetanlega aðstoð við
könnun ýmissa flókinna viðfangs
efna. Jafnframt vil ég taka það
'fram, að ráðuneytin hafa öll
sýnt mikinn samstarfsvilja til að
laga sig eftir hinum breyttu að-
ferðum við gerð fjárlagafrum-
varpsins. Loks þakka ég banka-
stjórn Seðlabankans og sérfræð-
ingum bankans svo og hagstofu-
stjóra fiyrir mikilvæga aðstoð og
starfsliði Skýrslúvéla ríkisins og
Reykj avíkurborgar.
Peningaþróunin í ár
Peningaþróunin í ár hefur
verið með þeim hætti, að mi'kið
skortir á, að telkizt hafi að afla
þess fjár, sem áætlað var vegna
framkvæmdaáætlunar ársins,
bæði til stafnsjóða atvinnuveg-
anna og til hinna einstöku ríkis-
framkvæmda, sem fjármagna
átti með lánsfé. Fjáröflun til
stofnlánasjóðanna ei á vegum
Framkvæmdasjóðs ríkisins og
geri ég það viðfangsefni ekki
hér sérstaklega að umtalsefni.
En fjár til ríkisframkvæmda átti
að meginhluta að afla með sölu
spariskírteina, en að öðru leyti
með PL-480 láni, endurgreiðsl-
um af enska láninu, sem tekið
var 1963 og loks af greiðsluaf-
gangi 1966. Vegna hins mikia
álags á bankakerfið, hefur verið
farið varlega í útgáfu spari'skír-
teina og aðeins boðin til sölu 50
millj. kr. af 125 millj., sem átti
að afla eftir þeirri leið. Enn
vantar því 75 millj. kr., sem
ákveðið hefur verið að bjóða nú
út að nokkru leyti í nýju formi,
en vitanlega er með öllu óvíst,
hvort tekst að selja öll þessi
skuldábréf. Hefur af þessum sök-
um safnast allveruleg yfirdráttar
skuld í Seðlabankanum vegna
framkvæmdaáætlunarinnar.
Ríkisframkvæmdir þær, sem
fjár hefur verið aflað til síðustu
árin, innan framkvæmdaáætlun-
arinnar, eru að verulegu leyti
samkynja þeim framkvæmdum,
sem fjármagnaðar eru árlega
með fjárveitingum í fjárlögum,
enda þurfa lánin til þessara
framikvæmda yfirleitt að lokum
að greiðast úr ríkissjóði. Hefur
þessum lántökuaðferðum verið
beitt vegna þess, að ekki hefur
verið talið auðið að leggja fram
£é til þessara framkvæmda
beint úr ríkissjóði með þeim
hraða, sem framkvæmdaþörfin
hefur krafizt. Eð'lilegt er að afla
með lántökum fjár til stórfram-
kvæmda, sem þurfa að vinnast
á skömmum tíma og ekki eru
varanleg viðfangsefni, en aftur
á móti er varhugavert að fjár-
magna um of með lánum, þær
ríkisframkvæmdir, sem segja
má, að séu stöðugt viðfangsefni,
svo sem skólabyggingar, sjúkra-
hús og framkvæmdir við flug-
vallagerð og hafnargerð nemg
um sérstæð verkefni sé að ræða.
Var því á þessu ári 13 miHj. kr.
varið til sjúkrahúsa og 13 millj.
kr. til skólabygginga, innan
framkvæmdaáætlunar, af
greiðsluafgangi ríkissjóðs 1966
og ennfremur 27 millj. kr til
vegagerða, fyrst og fremst vegna
sérstakra áfalla vegakerfisins
1966. Er á yfirstandandi ári gert
ráð fyrir að afla til margvíslegra
ríkisframkvæmda, innan ramma
framkvæmdaáætlunarinnar, sam
tals 309 millj. kr. Vegna fyrir-
sjáanlegra erfiðleika við slíka
fjáröflim á næsta ári, þótti óum
flýjanlegt nú í sambandi við
undirbúning fjárlaga að gera
einnig bráðabirgðaáætlun um
rí'kisframkvæmdir, ihnan ramma
framkvæmdaáætlunar á næsta
ári, og gera sér grein fyrir, hvað
væri hugsanlegt að afla mikils
fjár, að óbreyttum aðstæðum, til
þessara framkvæmda. Er ljóst,
að annað hvort verður að draga
mijög verulega úr þessum ríkis-
framkvæmdum, eða þá að verja í
auknum mæli fé beint úr ríkis-
sjóði til þeirra, því að ekki þykir
auðið að gera ráð fiyrir nema
126 millj. kr. fjáröflun til fram-
kvæmdanna, innan ramma firam
kvæmdaáætlunarinnar á næsta
ári. Er augljóst, að ekki er hægt
að koma við jafnmikilli skulda-
bréfasölu á næsta ári og í ár,
og þær 53 millj. kr. af greiðslu-
afgangi, sem varið var til fram-
kvæmdaáætlunarinnar í ár,
verða auðvitað heldur ekki til
staðar á næsta ári. Það er hins
vegar verulegum takmörkunum
háð, hvað hægt er að draga úr
þessum framkvæmdum. Miklar
fjárhæðir, einkum á sviði vega-
mála, eru óumiflýjanlegar til
þess að standa straum af eldri
skuldbindingum í sambandi við
Kefla'víkurveg og fleiri lántökur
og í ýmsum tilfellum er um
byggingar og mannvirkjagerð
að ræða, sem er í smíðum og
samningar hafa verið gerðiir um
við ákveðna verktaka. Ég ætla
ekki að gera framkvæmdaáætl-
unina í einstökum atriðum að
umtalsefni, fyrir henni mun
verða gerð grein síðar. En þrátt
fyrir hina brýnu nauðsyn þess
að halda niður útgjöldum rikis-
sjóðs á næsta ári, varð ekki hjá
því komizt að taka í fjárlög all-
verulegar fjárhæðir, sem áður
hefur verið aflað með lántökum,
innan ramma framkvæmdaáætl-
unarinnar. Er jafnframt ákveðið
að draga mjög verulega úr þess-
um framkvæmdum, miðað við
yfirstandandi ár, og leysa aðeins
hin brýnustu viðfangsefni, sem
Að lokinni framsöguræðu fjár-
málaráðiherxa tók til máls Hall-
dór E. Sigurðsson og talaði fyrir
Framsóknarflokkinn. Sagði hann
framsóknarmenn hefðu fiyrir
kosningar lagt vara við því að
trúa á verðstöðvunina, — bennt
á að hún væri víxill sem greiða
þyrfti eftir kosningar. Þetta
hefði orðið til þess að málgögn
stjórnarinnar hefðu verið óspör
á að nefna þá úrtölu- og bar-
lómsmiálss'varendur. Ríkisstjórn-
inni hefði tekizt að halda meiri-
hluta á þessum forsendum — en
nú væri það að koma í ljós að það
ógerlegt er að skjóta á frest.
Nema þessar framkvæmdir alls
29 millj. kr., þar af 15 millj. kr.
vegna 1 Kísilvegarins, 2.6 millj.
vegna Kennaraskólans, 3,4 millj.
vegna ríkissjúkrahúsa og 8 millj.
vegna menntaskóla. Er hér í öll-
um tilfellum um samningsbund-
in verkefni að ræða, sem engin
tök eru á að skjóta á frest. Er
að öðru leyti talið auðið að
leysa firamkvæmdaþörfina með
því fjármagni, sem hugsanlegt
sýnist af afla með lánum á næsta
ári og verður þó áreiðanlega á
ýmsum sviðum naumt skorið.
Meginsjónarmið við
samningu frv.
Ég hef talið nauðsynlegt að
víkja að þessum atriðum, áður
en ég geri frumvarpið sjálft að
umta'lsefni, en ég mun nú gera
grein fyrir þeim meginsjónarmið
um, sem fylgt var við samningu
frumvarpsins og helztu breyting-
um á einstökum fjárlagaliðum.
Þar sem ljóst var, við samn-
ingu frumvarpsins, að óumflýj-
amlegt yrði að l'áta þjóðina taka
á sig nokkra kjaraskerðingu um
sinn, hlaut það að vera sann-
girniskrafa á hendur rí'kisvald-
inu að dregið yirði með öllum
hugsanlegum ráðum úr ríkisút-
gjöldum í ár. Vegna margvís-
legra lögboði'nna útgjalda og
óhjákvæmilegrar aukinnar þjón
ustuútgjalda á ýmsum sviðum,
m.a. vegna fjölgunar þjóðarinn-
ar, svo sem á sviði skólamála, þá
var við ramman reip að draga í
þessu efni. Að auki komu svo til
ýms óhjákvæmileg fjárfestingar-
útgjöid, sem nú varð að taka í
fjárlög. í frumvairpinu er reikn-
að með óbreyttum launum frá
fjárlögum yfirstandandi árs að
viðbættum launahækkunum, er
leiddu af úrskurði Kjaradóms,
en sem ekki nema verulegum
fjárhæðum, og óbreyttum öllum
öðrum helztu kostnaðarliðum.
Þeirri grundvallarreglur hefur
verið fylgt, að hafna öllum beiðn
um ríkisstofnana um fjárveiting-
ar vegna nýrrar starfsemi og
synja jafnframt um hækkun
styrkveitinga á öllum sviðum. Sé
einhvers staðar breytt frá þessu
grundvallarsjónarmiði, þá er það
af óhjákvæmilegum ástæðum og
á sínar sérstöku skýringar, en
það er í sárafáum tilfielltun. Þetta
leiðir að sjálfsögðu af sér, að
skotið er á frest ýmsum mikil-
vægum viðfangsefnum, en um
það tjóir ekki að fást, þegar við
svo sérstæð fjárhagsvandamál er
að stríða, og vonast ég til, að
allir aðiiar skilji nauðsyn þessa
aðhalds. Því miður hafa ekki all
ar ríkisstofnanir skilið rétt þá
viðilei'tni, að meta sem raunhæf-
ast útgjaldaþörf ríkisstofnananna
við samning síðustu fjárlaga og
sýnilega talið það bera vott um
lausairi tök, svo að óhætt væri
að ganga á lagið með auknar
fjárkröfur, en hér er um miik-
inn misskilning að ræða. Raun-
hæft og rétt mat útgjaldaþarf-
arinnar var einmitt forsenda
þess, að hægt væri að taka fjár-
reiður stofnananna föstum tök-
um og synja þeim um öll út-
gjöld umfram áætlun fjárlaga.
Gara þessi vinnubrögð auðveld-
ara nú að sporr a gegn útgjalda-
hækkun stofnananna.
Vegna hins breytta skipulags
fjárlaga, hækka niðurstöður
hefði verið rétt sem framsóknar-
menn spáðu fyrir kosningar.
Halldór sagði, að fjárlagafrum-
varp ársins 1968 væri ekki í
miklu frábrugðið fjárlagafrum-
vörpum fyrri ára. Það hefði það
sameiginlegt með þeim að vera
hærra en nokkru sinni fyrr, og
ráðgera hlutfallslega minna fé
til framkvæmda en áður.
Hvergi örlaði því á sparsemi 'hjá
ríkissjóði nú frekar en áður.
Þrátt fyrir ört vaxandi þjóðar-
tekjur á liðnum árum, væri nú
svo komið í efnahagskerflþjóðar
frv. geysimikið, miðað við fjár-
lög yfirstandandi árs, eða sam-
tals um 1.435 millj. kr., en firá
þeirri fjárhæð dragast 1244
mill'j'.kr., sem ekki höfðu áhrif
á niðurstöðutölur fjarlaga 1967.
Útgjöld firumvarpsins, sambæri-
leg við fjárlög 1967, nema 4877
millj. kr. og er því heildarút-
gjaldahækkun frá fjárlögum yfir
standandi árs um 191 millj. kr.
Þegar þess er gætt, að í tölu þess
arri er meðtalin 29 millj. kr. fjár
veiting vegna framkvæmda, sem
voru í framkvæmdaáætj/!n yfir-
standandi árs og einnig 25 millj.
kr. áætluð hækkun á
framlagi tii Ríisábyrgðar-
sjóðs og 50 millj. vegna
hækkunar á eldri niðurgireiðslum
á vöruverði, þá er nettóhækkun
hinna almennu rekstrarliða rík-
isins á næsta ári, aðeins um 80
millj. kr. eða um 1,8% hæikkun
frá fjárlögum yfirstandandi árs.
Vafalaust á þessi upphæð eitt-
hvað eftir að hækka í meðförum
þingsins, en ekki er ástæða til
að ætla, að sú hækkun verði
nokkur að ráði. 200 millj. kr.
ný fjárlagaútgjöld, til aðstoðar
sjávarútveginum, jafnast .út með
200 millj. kr.v lækkun niðua'-
greiðslna og hafa því engin
áhri'f á þetta dæmi. í þessum
tölum, sem ég hefi nefnt, á ég
við nettóh*kkun allra útgjalda
ríkisins, hækikunarliðirnir einir
saman nema töluvert hærri upp-
hæð en lækkanV hafa orðið á
öðrum liðum. Mun ég nú víkja
að einstökum liðum ríkisút-
gjalda, sem máli skipta.
Síðari hluti fjárlagaræða Magn
úsar Jónssonar birtist í blaðinu
á morgun.
— Mariner 5.
Framhald af bls. 1
minútum síö'air bak við hima
fjairlægiu plánetu. Kadlmerkin
frá Marimeir-5 heyróutst grelni-
lega lí geimivisi'nid antöðinná í
Pasadena í Kaliforníu og mun
flaugin veita mikilsrverða vitn-
eskju iu«n lofthjúp og hikustig
VeruuRiaa- aið sógn visindamanna.
Banldarikjamenn telja þó, að
þessi sigur þeirra hverfi að1
miklu leyti í sbugga hinnar
hægu lemdingar sovézku geimi-
fiaugari'nnar Venus—4 í gær
á yfirborði pdánetunnar. Upp-
lýsimgarnar. firá geimflaugun-
um murnu hins vegar fylla hiverj
ar aðra upp þannig, að skýr ari
hildarmynd fæst og mun hin
saimieiiginlega niðurstaða til-
raunianna valda þátt'asikilum á
sviði geimvisinda.
Mariner-5 átti samkvæmt á-
ætliun að hverfa bak við Venius
kl. 17:43. Sú stað'reynd- að fl'aug
in hvarf sex mínútum áður en
ráð hafiði verið fyrir gert, gæti
bemt til þess, að lofthjúpurinfn
umhverfis Veinus sé þynniri en
áður hefiur verið talið, en á það
er lögð áherzla í Pasad'ena, að
ekki verði lokið við að rannsaikal
upplýsingar frá Mariner-5 fyrr
en, að niokkrum tíma lið'num.
Mariner-5 fór með 30.700 kíló-
metra hraða á kluikkustund er
flaugin 'fór fram hjá Venusij
Ferð hennar um himinigeiminn)
var alls 338 milljónir kílómetrar)
Fla.ugin fór eftir sporöskjulaig-i
aðri braut um geim'inn á leiði
sinni til Venusar, en sjáif hreyfi
ist plánetan með 109.000 kíló-
metra hraða á klukkustu'nd í
hlutfailli við jörðina.
innar að ástandið hefði aldrei
verið alvarlegra en hú. Nauð-
synlegt væri því fyrir ríkissjóð
að halda afíur af ónauðsynlegum
útgjöldum, en nú hefði aldrei
verið meira örlæti i fjárveiting-
um til opinberra stofnanna og
veizluhalda.
Ráðstafanir rikisstjórnarinnar
mundii þýða 7y?% kjaraskerð-
ingu launþega. Yrði það
alvarlegt áfall fyrir fiólkið i land
inu, og með henni væri stefnt
inn á ófæra leið, Ráðstafanir
þessar miðuðu þó engan veginn
Framhald á bls. 24
Umræður um fjárlagafrumvarpiö