Morgunblaðið - 22.11.1967, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 22.11.1967, Blaðsíða 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. NÖV. 1967 Frumskilyrðið er að leysa útflutningsatvinnuveganna —sagði Cuðlaugur Þorvaldsson, prófessor á fundi Stúdentafélagsins i gœr GUÐLAUGUR Þorvaldsson próf esesor ræddi gengisfedlingn sterl ingspundsins og þau vandamál sem hún skapar, á fjölmennum síðdegisfundi Stúdentafélags Reykjavíkur í gær. Hann taifaði í fyrsta lagi al- mennt og fræðilega um eðli gengis og gengisskráningar. Þá rakti hann i stórum dráttum þau atriði, sem máii skipta í sögu ís- lenzkra gengismála. Og loks veik hann að nokkrum þedrra vandamála, sem fylgja í kjölfar gengisfellingar enska pundsins, án þess þó að koma með tillög- ur um lausn þeirra. Hér á eftir verða rakin nokk- ur atriði úr ræðu prófessorsins: Guðlaugur Þorvaldsson veik fyrst að því, að með gengi ein- hvers gjaldmiðils, væri almennt átt við hið alþjóðlega verð gjald miði'lsins. Yfireitt væri þannig sýnt verð erlendrar myntar í innlendri, t.d. hér á landi. Svo væri þó ekki alls staðar, t.d. væri því öfugt farið í Englandi. Með gengislækkun er þannig átt við, að gjaldeyririnn fær lækkað alþjóðlegt verðgildi og getur það gerzt með tvennum ihætti, beint eða óbeint, t.d. ef vissar tegundir eriends gjaldmið ils hækka. í þessu sambandi veik prófess- OTÍnn að því, að mönnum hætti til þess að fara óafvitandi rangt með flutfallstölur, þegar rætt væri um gengisbreytingar. Við gengisbreytinguna 1960 var geng ið t.d. lækkað um 57,2%, en er- iendur gjaldeyrir hækkaði hins vegar um 163,5%. Þessu næst hugleiddi prófess- orinn, hvaða atriði væru ráð- andi um gengisskráninu. Gengið getur — eins og verð vöru — verið háð frarraboði og eftirspurn og ákvarðast af því, þótt einnig sé hugsanlegt að hafa gengið fast og samræma framboð og eftirspurn gjaldeyr- is eftir öðrum leiðum. Þótt gengið væri í eðli sínu breytilegt, meðan gul'lfóturinn var ríkjandi eða fram að fyrri heimsstyrjöldinni, þá breyttist það í raun og veru ekki mikið. Þá voru seðlábankarnir einnig skyldugir til þess að leysa til sín gull og borga með gulli ef þess var óskað. Gullflutningar Jnilli landa voru einnig frjáls- ir. í heimsstyrjöldinni voru marg ar þjóðir neyddar til þess að hverfa frá gul'lfætinum og papp- írsfótur rekinn upp. í lok fyrri heimsstyrjaldarinn- ar kom í Ijós, að geysileg verð- lagsröskun hafði átt sér stað og var hún mismunandi í hinum ýmsu löndum, sem ölli marg- víslegu misvægi í gjaldmiðli þjóðanna. í flestum löndum var sá vilji ráðandi að koma gja'ld* miðlinum aftur í sitt fyrra gull- gildi, þótt það reyndist mörgum erfitt. Ýmsir kostnaðarliðii höfðu hækkað, svo sem laun og fleira, sem ekki reyndust sveigj- anlegir til lækkunar á ný og strandaði viðleitnin til að hækka afltur í verðgildi hinn hrunda gjaldmiði'l á því, þótt reglur guU fótarins hafi í meginatriðuni verið ráðandi frá 1926—1931, en þá gáfust Englendingar upp og lækkuðu pundið. Prófessorinn lagði áherzlu á, að þessi gengisfelling enska pundsins 1931 hefði rnarkað tímamót í sögu gengismá'la al- mennt. Fyrir þann tíma var geng isskráningin markmið í sjálfu sér, en um leið og horfið ar frá gullfætinum kom í ljós, að hinar ýmsu fjármálalegu aðgerð ir nægðu ekki ti'l þess að halda gjaldmiðlinum föstum í verð- gildi. Hið alþjóðlega fjármagn var ekki hreyfanlegt. Þess vegna varð að leita annarra ráða ti'l að leysa efrnhagisvandann og var þá gripið til innflutningsíak- markana, beinna eða óbeinna. Síðar veik prófessorinn að því, að höfuðmunur millistríðs- áranna og eftirstríð'sáranna lægi í því, að á eftirstríðsárun- um voru a'lþjóðlegir fjármagns- flutningar endurreistir. Það sem gerði kleiflt að halda genginu þannig tiltölulega föstu 4n inn- fllutningstakmarkana var fyrst og fremst ti'lkoma alþjóð rbank- ans, alþjóðagjaldeyrissjóðsins og margvíslegrar annarrar a’.þjóð- legrar samvinnu. Þessu næst rakti prófessorinn sögu íslenzkra gengismála. Hann gat þess fyrst, að gengisskrán- ingin hefði verið í höndum Seð'la bankans frá 1961 að fengnu sam þykki ríkisstjórnarinnar. Áður eða frá byrjun seinni heims- styrjaldarinnar, var það í hönd- um Alþingis og fyrir þann tíma í höndum gjaldeyrisbankanna. Fyrsta skráning íslenzku krón unnar var 13. júlí 1922, en hún hafði þó verið skráð óopinber- lega frá 1920. Áður fylgdi hún dönsku krónunni. Ástæðurnar ti'l þess, að hér var tekin upp séflstök sk^éning íslenzku krónunnar, voru þær, að önnur verðlagsþróun hafði orðið hér á árunum efltir fyrri heimsstyrjöldina og verðhækkan ir meiri. Á þriðja áratugnum voru önnur mál naumast meira rædd hér á landi, en orsakir lággeng- isins og margt týnt til, bæði innlendis frá og erlendis, svo sem minnkandi framleiðsla á nauðsynjum erlendis. Sú sparn- ing hlýtur að vakna, sagði prófessorinn, hvort hægt hafi verið að útiloka lággengið með því að hækka gengið þegar á stríðsárunum. Á þessum tíma var það varla hugsanilegt, vegna þess að gullfóturinn sem grund völlur gengisskráningarinnar var svo ofarlega í mönnum. í stríðslok var það hins vegar of seint. Launin voru þegar hækk- uð og verðfa'll hafði orðið á fiski, ef undan er skilið eitt ár, 1924, en þá var góðæri. Þessar umræður, hvort rétt mundi vera að hækka gagnvart gulli eða ekki, féllu niður af sjálfu sér, þegar Englendingar féllu frá gullinnlausn sterlingspundsins 1981 og það var fellt. Við fylgd- um Englendingum þá eiftir og felldum íslenzku krónuna og ”oru ekki teljandi deilur um pað, enda höfðu viðskiptin að miklu leyti færzt yfir á Englend- inga. Hins vegar var deilt um það, 'hvort við ættum að fella gengið jafn mikið og Englending ar eða meir. Niðurstaðan varð sú, að hin Norðurlöndin fe'lldu gengið meir, en við ekki. 1939 var íslenzka gengið fellt um 18%, en erlendur gjaldeyr- ir hækkaði um 22%. Sterlingspundið stóð höilum fæti í stríðsbyrjun og var hætt að miða við það hér á landi af þeim sökum. Síðan 1940 vax því þó haldið flöstu fram til 1949, er það féll um rúmlega 30% og fylgdi íslenzka krónan á eftir og kvaðst prófessorinn ekki minn- azt þess, að verulegar deilur hefðu orðið um það þá frekar en 1931. Gengi íslenzku krónunnar var enn lækkað 1950 um 42,6%; um '57,2% 1960 og í ágúst 1961 var bandarískur dollar skrásettur á nýjan leik. 1. janúar 1966 var lögfest Vz% álag á gjaldeyri, annan en náms mannagjaldeyri, svo að raun- verulegt verðgildi krónunnar var 43,28 miðað við dollar. Próflessorinn gat þess í þessu sambandi, að opinbert gengi þyrfti ekki alltaf að vera virkt, þar sem einatt væru gerðar ráð- stafanir, sem að einbverju leyti hefðu sömu áhrif og gengisfell- ing. Þannig var um bátagjald- eyrinn, 1951—1956, þar sem um var að ræða 26—61% skatt á vanda sölu erlends gjaldeyris til þess að greiða upp íslenzkar útflutn- ingsafurðir. 1957 var 16% yfir- færslugjald lagt á og jafnframit innflutningsgjald, sem var mis- munandi á hinar ýmsu vöxu- tegundir. í maí 1958 var lögfest 30% álag á nauðsynjar en 55% á annað. Hið opinbera gengi krónunnar var m.ö.o. ekki virkt á þessum tíma. Er prófessorinn hafði þannig rakið þróun íslenzkra gengis- mála, benti hann á, að við gæt- um séð ýmislegt, sem nú er að gerast, í spegli þessarar sögu. Síðan ræddi hann þann vanda, sem gengisfall enska pundsins skapar, þótt hann segði, að þar væri ekki um tæmandi upptaln- ingu að ræða. Síðan varpaði hann fram þess- um spurningum: Er jafn-nauðsynlegt fyrir okk- ur og áður að fella gengi ís- lenzku krónunnar, um leið og enska pundið fellux? Er nauðsynlegt að ganga lengra en Englendingar eins og hin Norðurlöndin gerðu 1931? Hann sagði, að slíkum spurn- ingum væri ekki hægt að svara fræðilega. Svarið væri stjórn- málalegs eðlis og ætti að vera það, þótt hins vegar væri hægt að tína ti'l staðreyndir, sem hj’álp uðu til, þegar slík ákvörðún væri tekin, Sitt persónulega mat væri — og hann ítrekaði, að það væri ekki byggt á fræðileg- um grundvelli — sitt mat væri, að ekki kæmi annað til mála en að fylgja sterlingspundinu og lækka krónuna, þótt hann kvaðst hins vegar ekki reiðubú- inn til að taka afstöðu til þess, hve mikið ætti að lækka hana. Þessu ti'l rökstuðnings benti hann á, að útflutningsatvinnu- vegirnir stæðu höllum fæti. Við hljótum að verða að búa all- sæmilega að þeim. Annars kem- ur það niður á okkur sem neyt- endum, sagði hann. Þessu næst varpaði hann fram þeirri spurningu: Hvernig stend ur á vanda Breta nú? E.t.v. er aðdragandi hans lengri, en okk- ur grunar í fljótu bragði. Hann lá m.a. í því, að undanfarin ár hefur vantrú á peningakerfi Eng lands grafið um sig og valdfð fjárflótta úr landinu. Með því að fella gengið nú, vilja Englend- ingar útiloka slíka spákaup- mennsku. Varðandi þau vandamál, sem þetta lækkaða gengi sterlings- pundsins hefði á krónuna, sagði prófessorinn, að ekki skipti máli, hvort við fylgdum sterlings- pundinu eða gengjum lengra, þegar rætt væri um gengisfell- ingu almennt hér með tilliti til útflutningsins. Töluverður hluti hans fer til Bretlands eða annarra landa, sem eru í nánum tengslum við það, eins og Nígeríu og mörg önnur lönd og hann nefndi einn- Prófessor Gufflaugur Þorvalds- son ræðir gengismálin á fundi Stúdentafélagsins. (Ljósm. Mbl. Ól. K. Magn). ig Danmörk í þessu sambandi, sem þegar hefur fylgt Englandi og lækkað gengi'ð. Benti hann á, að ýmsar greinar útflutningsat- vinnuveganna væru sérstaklega viðkvæmar fyrir sterlingspund- inu, svo sem háttað væri mark- aði á mjöli, lýsi, skreið og salt- fiski, og varpaði fram þeirri spurningu mönnum til íhugunar, hvort þessir atvinnuvegir gætu tekið á sig gengisfellinguna. Þá benti hann og á, að ýmsir samningar væru gerðir með sterlingspund sem viðmiðun og hefði það einnig sín áhrif. Einnig hlytu margar spurning- ar að vakna í sambandi vi*ð inn- flutninginn, sagði prófessorinn. Ef innfluttar vörur hækkuðu, hlyti það t. d. að skapa rekstrar- fjárskort, ef lánsfjárvelta væri óbreytt. Þá vaknaði og spurning- in um, hvernig ætti að haga álagningarreglum; hvort álagn- ingin ætti að hækka í % eða hún yrði óbreytt í krónutölu eins og 1960. En þegar gengisbreyting væri lögfest, væri alltaf reynt að komast hjá því að aðrar hækk anir færu út í verðlagið en þær, sem eru bein afleiðing gengis- lækkunarinnar. Hann sag’ði, að það gæti verið freistandi að telja upp erlendar skuldir í þessu sambandi; hins vegar hefði hann ekki tölur um þær, enda skiptu upphæðir ekki máli. Hins vegar mætti benda á, að við ættum t. d. talsverðar skuldir í Noregi vegna báta- kaupa, en þar hefur gengið ekki verið fellt og mundu þær því hækka með lækkuðu gengi hér. Þá skapa hin stuttu vörukaupa lán innílytjenda mikinn vanda, sagði prófessorinn, og hvernig við þeim verður brugðizt. Einn- ig hefur verið mikið framkvæmt me'ð gengistryggðum lánum. Þar á móti kemur hins vegar, að hér í landinu er mikið af útflutn- ingsbirgðum, sem munu skapa gengisgróða. Sú spurning gæti því vaknað, hvort hægt væri að láta þetta tvennt mætast. Þessu næst veik prófessorinn að gjaldeyrisvarasjóðnum og benti á, að hvað sem um hann mætti segja, hefði hann að minnsta kosti gefið okkur um- hugsunarfrest nú, þótt ekki væri gott að horfa upp á, að hann rýrnaði öðfluga. Varðandi ríkissjóð benti próf- essorinn á, að gengisfelling nú mundi létta byrðar hans að ýmsu leyti, að því er snerti sjávarút- veginn og uppbæturnar til hans, þótt á hinn bóginn kynnu að falla á ríkissjóð ýmsar greiðslur vegna ábyrgðarskuldbindinga ríkisins, sem bundnar væru er- lendum gjaldeyri. Að lokum sagði prófessorinn, að sér virtust þessi mál rædd af óvenju mikilli ábyrgðartilfinn- ingu í dagblöðunum og benti þaTS til þess, að menn almennt gerðu sér grein fyrir, að hér væri fyrst og fremst um vanda útflutnings- atvinnuveganna að tefla. En ef við viljum lifa sem þjóð, er frumskilyrðið að leysa vanda út- flutningsatvinnuveganna, sagði hann. .*. Séð yfir fund Stúdentafélagsins um gengismálin. A myndinni m á m.a. sjá ýmsa þekkta borgara og alþingismenn. (Ljósm.: Ol.K.M )

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.