Morgunblaðið - 10.12.1967, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. DES. 1967
Gjöfin sem gleður eigin-
manninn, unnustann,
soninn
er auðvitað taflborð.
Mjög glæsileg frístandandi taflborð
í stofuna. Fást aðeins hjá okkur.
Verzlun Kristjáns Siggeirssonar
Laugavegi 13.
BYLTING I
handprjóni
MEÐ NÝJU GRÓFPRJÓNUNUM
JUMIBOPRJÓNUNUItl
getið þér prjónað fullorðins peysu
Á 5 TÍMUM
★
Sérstakar prjónauppskriftir komnar og fleiri
vgentanlegar.
★
Hjartagarnið, tegund COMBI CREPE
er notað fyrir uppskriftirnar (COMBI GO GO)
sem með nýrri aðferð gefur yður óteljandi mögu.
leika á litavali.
★
Kynnum 3 nýja liti í COMBI CREPEGARNINU
gulan, gulbrúnan og rauðbrúnan, er sérstaklega
eru samræmdir til notkunar fyrir grjófprjón
(JUMBO PRJÓN).
★
Grófprjónuð peysa eða grófprjónað garn verður
jólagjöf.
★
HRINGVER
AUSTURSTRÆTI 4.
Erlendur Jónsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
MÁRUS Á VALSHAMRI
Guðmundur Gíslason Hagalín:
MÁRUS Á VALSHAMRI OG
MEISTARI JÓN, skáldsaga.
208 bls. Skuggsjá, 1967.
MÁRUS á Valshamri og meistari
Jón er skemmtileg skáldsaga,
fjörlega skrifuð og hófsamlega
þó; flestar persónurnar skýrar
og eftirminnilegar og sumar
hreint og beint frábærar, stíllinn
hressilegur og kjarnmikill, einik-
um það málfar, sem lagt er í
munn sumum sögupersónunum;
baráttu miannsins við höfuð-
sikepnurnar einnegin lýst á til-
komumikinn hátt.
Bíðum nú við, kann einhver
að segja, sem orð mín les —
þessi umsögn væri góð og giid,
væri hún aðeins ekki svo al-
menns eðlis, að hún gæti eins átt
við aðrar s>káldsögur Hagalíns, að
minnsta kosti beztu sögur hans.
Og það er dagsatt. >að gefur
fátt sem ekkert til kynna að
segja, að skáldsaga sé vel sfcrif-
uð og skemmtileg. En er það þó
ekki, þegar öllu er á botninn
hvolft, frumatriðið, fyrsta skil-
yrði þess, að saga sé saga?
Hagalín gerir í stuttum for-
mála grein fyrir söguefni sínu.
„Þetta sögukorn", segir hann,
„gerði ég tilraun t.il að færa í
letur sumarið 1920 nýkominn
heim úr margra ára reiki um
lendur erlendra tízkubók-
mennta“.
„Hefur söguefninu annað veif-
ið skotið upp í huga mínum“,
segir Hagalín ennfremur, „unz
ég í fyrra þegar liðnar voru
þrjár aldir frá fæðingu meistar-
ans, tók á ný að færa sögukorn-
ið í letur“.
Að sjálfsögðu eru þessi for-
málsorð höfundar fyrst og
fremst almennar upplýsingar um
tilefni sögunnar.
En er höfundur ekki líka að
færa lesandann nær efninu, sög-
unni? Er hann ek'ki einnig að
gefa í skyn, að efni, sem var
honum hugstætt fyrir fjörutíu til
fimmtíu árum, eigi — að hans
dómi — enn nokkurt erindi til
lesandans?
Lítum þá nánar á söguefnið:
Márus á Valslhamri er bóndi á
góðum aldri. Hann á góða konu.
Hann býr á góðri jörð. Bú hans
er örlítið velferðarríki. Fyrir
tilstyrk konu sinnar, auk eigin
atorku, hefur hann hafið sig upp
úr fátækt og telst nú í betri
bænda röð. Hann nýtur tra'usts
og vináttu granna sinna. Og
heimafólkið líur upp til hans.
Hann er smáikóngur í ríki sínu.
En velgengnin stígur honum
til höfuðs. Hann tekur að felæð-
ast hofmannlega á mannamótum.
Hann dreymir að verða hrepp-
stjóri og ríkur maður. Þegar
gamall og góður nágranni leit-
ar til hans vegna heyþrots, sel-
ur . Márus honum hey fyrir
hærra verð en hann hafðd áð'ur
tíðkað að selja undir slífeum
kringumstæðum og fer í þeim
efnum að dæmi ríkra stórbokka
þar um sveitir.
Márus ætlar sem sagt að feom-
KVENSKÓR
karlmannaskór,
drengjaskór og
telpnaskór,
kuldaskór kvenmanna og
karlmanna
og margt fleira.
'fKcurtnesoe.qi ^2
ast áfram, eins og það er nú
kallað.
En ekki er sopið kálið, þó i
ausuna sé komið. Nágranninn
verður að vísu að sæta kostum
Márusar í heykaupunum. En þá
kemur húsfreyja til skjalanna,
Guðný Reimarsdóttir Hún mót-
mælir harðlega viðskiptaháttum
bónda síns. Márus vill á hinn
bóginn vera húsbóndi á sínu
heimili og hyggst fara sínu
fram, hvað sem húsfreyja segir.
En þá kemur óvæntur aðili á
vettvang, meistari Jón. Það er
sunnudaginn í föstuinngang, að
Márus bóndi les húslestur fyrir
Guðm. G. Hagalín
heimafólk sitt; að vanda úr
Vídalínspostillu. Vill þá ekki
betur til en svo, að lesturinn
er eins og talaður til hans sjálfs.
Meðal annars má hann, lesarinn
sjálfur, sveitast undir þessum
orðum:
„Ég meðkenni, að góss og pen-
ingar eru stór Guðs gáfa, þegar
þau eru af hendi Guðs meðtek-
in en ekki hrifsuð úr munni síns
náunga, hins fátæfea, eikkjunnar
og hinna föðurlausu. En eigi eru
þau þess verð að falla á kné fyr-
ir andskotanum til þess að eign-
ast það, sem ekki er nema til
þyngsla ... “
Og fleira í slíkum dúr. Er
bónda þá nóg boðið. Hann reis
„til hálfs upp af stólnum, reiddi
postilluna upp yfir höfuð sér og
fleygði henni tveim höndum yf-
ir í súð, svo að hún féll í opið
loftsgatið, lenti á þrepi í brött-
um stiganum og þaðan niður á
gólf“.
Upp úr þessu hefst hálfgerð
sálarstyrjöld í huga Márusar og
taugastríð milli þeirra hjónanna.
Márus reynir að sitja við sinn
keip. En konan lætur ekki und-
an; gerir meira að segja Leyni-
samning við nágrar.nann, hey-
kaupandann, á bak við mann
sinn. Hún hefur meistara Jón
sín megin. Ef til viil ríður það
baggamuninn, þvi á endanuim
lætur bóndi af fyrirætlun sinni
að hagnast á náunganum og
sættist við meistara Jón. Sögu-
lok.
Hvað hefur gerzt? Hver er
meistari Jón? Samvizkan í
brjósti manns, svo miðað sé til
orðaiags Kants? Sá manndómur,
sem sérhver maður hlýtur
óspilltan í vöggugjöf, þó mis-
jafnlega haldist í honum í mis-
vindasömum veðrum hennar
verslu? Fornar dyggðir? Allt
þetta?
Ég leiði hjá mér að svara, en
leyfi mér að halda því fram, að
sögu eins og þessa skrifi enginn
nema sá, sem mótaður er af
frjálshyggju þeirri og manngild-
ishugsjón, sem hvarf í hafdjúp-
in með heimsstyrjöldinni fyrri
(Hagalín var á sextánda ári,
þegar hún skall á)-.
Yfirbragð þessarai sögu minn-
ir að sumu leyti á Fjallkirkjuna,
t.d. að því leyti, að í Márusi á
Valshamri er, eins og í Fjall-
kirkjunni, leitazt við að fegra
harða lífsbaráttu? Lífsstríðdð
verður indælt stríð. Enn ríkir í
veröldinni trúin á hið góða.
Samskipti manna ganga eins og
í sögu. Þrætur eru jafnaðar,
deilur settar niður.
En þetta er, eftir á að hyggja,
veröldin, eins og hún var fyrir
daga harðsvíraðs kapítalisma,
ofstækisfulls kommúnisma og
einræns existensíalisma. Það var
nú þá.
Þá var enn treyst á rödd sam-
vizkunnar. Fólk treysti því, að
hún hrópaði í eyra okrarans og
rifi á gátt augu níðingsins. Meiít
ari Jón er þessi rödd í brjósti
Márusar bónda á Valshamri.
En hún kann að taka á sig
fleiri gervi. Ég minni á piltinn
Jeremías, Jerra spá, eins og fað-
ir hans, Bessi skytta, kallar
hann. Þegar karl tekur að kríta
liðugt, ræður strákur ekki við
máibeinið í sér og fleiprar út úr
sér óþægilegum sannleikanum.
Annars er Bessi skytta með
beztu sögupersónum Hagalíns.
Frásögnin af þeim karli er alveg
bráðskemmtileg. Það eru maka-
lausir talshættir, sem honum eru
lagðir imunn.
Um aðrar persónur sögunnar
langar mig að segja þetta:
Þórdís gamla á ValshamTi,
tengdamóður Márusar, er ærið
skyld Kristrúnu í Hamravík.
Stundum ffinnst manni hún vera
Kristrún endurborin, næstum að
segja. Og einhvern veginn hef
ég á tilfinningunni, að höfundur
hafi aldrai verið ánægður með
hana, meðan sagan var að verða
til, því hann skákar henni var-
lega til hliðar, þegar á söguna
líður.
Guðný Reimarsdóttir hús-
freyja er kvenskörungur, eftir-
minhileg, og þó, að mínurn
dómi, of „tilbúin", of mikill for-
mælandi höfundar.
Stundum dettur manni í hug,
að Hagalín styðjist við þá foirnu
regilu, að konan sku'li ráða „inn-
an stokks“, þegar hann lýsir
átökum þeirra hjónanna, því
heima fyrir ber Guðný ægis-
hjálm yfir mann sinn. Þar nýtur
hann sín aldrei til fullis, allt að
því heykist fyrir konu sinni og
meistara Jóni.
En úti við gerast ekki aðrir
menn ofjariar Márusar bónda.
Tvivegis er sagt frá isjóferðum
hans, og eru þær forásagnir i
tölu þeirra kafla bókarinnar,
sem bezt eru skrifaðir.
Af öðru heimafólki á Vals-
hamri er miinnisstjeðastur Bjarni
sauðamaður, einkum þar sem
segir frá heimkomu hans, eftir
að forystusauðurinn hafði drep-
izt svo að segja í höndum hans.
Þar fara saman harðir kögglar
og meyr lund.
Ég sagði, að sagan bæri með
sér að vera samin af höfundi,
sem mótaður væri af hugsunar-
hættinum fyrir fyrra stríð. En
þá má líka bæta við, að sagan
ber einnig með sér sð vera færð
í letur í nútímanum. Aðferð höf-
undar er öðrum þræði nútíma-
leg. í huldumanni eins og meist-
ara Jóni er örlítið brot af fjar-
stæðu (absurdité). Hefði Haga-
lín fært þetta efni i sögubúning
fyrir hállfum firnmta áratug, á
ég að minnsta kosti bágt með að
trúa, að sagan 'hefði orðið eins
og hún er.
En tölum ekiki meir um það.
Hitt er mergurinn málsins, að
Márus á Valshamri og meistari
Jón er skemmtilegasta og 'íkilega
einnig bezt rituð skáldsaga
Hagalíns frá seinni ásrum, enda
þó bjartsýnin í henni sé frá því
fyrir fyrra stríð.
Erlendur Jónsson.