Morgunblaðið - 22.01.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JANÚAR 1960.
15
miður ekki ljóst, að áhöfnBrúna
var borgið. Ætlaði hann að
renna upp að Brúna hléborðs-
megin en í þess stað renndi
hann á bátinn miðjan og klauf
hann í tvennt. Sökk hann á auga
bragði, en formaður Brúna, Ein-
ar Bjarnason, framkvsemdi það
afrek, að læsa sig í þungum sjó-
galla á taug, er til hans hafði
verið kastað, upp á þilfar Dronn
ing Alexandrine. Bjargaði hann
þar með tveimur skipverjum sín-
um og sjálfum sér en tveir urðu
eftir, miunu ebki hatfa komizt
upp úr vélarúmi og hurfu í hina
votu gröf. — Þannig er barátta
sjómannsins við náttúruöflin.
Skipstjóri Emdal mun aldrei hafa
náð andlegri heilsu eftir þennan
sorglega harmleik.
Árin líða og srpátt Og smátt
yfir hina válegu atburði sem
áttu sér stað út af Suðvestur-
landi og Norðurlandi þann 16.
september 1936. Fyrir einróma
áskorun ráðamanna Bæjarútgerð
ar Siglufjarðar tekur Sigurjón
Einarsson að sér skipstjórn á tog
aranum Hafliða, sem þá var í
eign þessa útgerðarfélags. Er
ekki ofmælt, að hann bjargaði
fjárhagsafkomu þessa skips með
dugnaði sínum og aflasæld.
Með mannkostum sínum og
frækilegum björgunarafrekum
vann Sigurjón hjörtu okkar
Norðlendinga — og þá ekki sízt
hjörtu siglfirzkra sjómanna.
Siglfirzkir sjómenn senda hon-
um látnum hinsitu kveðju þakk-
lætis og vináttu. Hann bar
merki stéttar okkar hátt og missti
það aldrei úr hendi. Öllum hans
nánustu vottum við samúð okk-
ar.
Axel Schöith, skipstjóri.
— SAS-flugstjóri
Framhald af bls. 12
SAS-tfluigvékumutm, skýtur
hamn frairruhj'á markinu, en að
því leyti, sem hamn gagrurýn-
ir aðbúnaðinm á fluigvöllunuim,
hefuir 'hamn að vissu leyti á
réttu að standa, því það er
staðreynd, að þróumin á jörðu
niðri hefur ekki fylgt eftir
þróuninni í fluginu sjálfu.“
Jafnfraimt beniti Jensen á,
að Henrikssion vissi maeta vel,
að það væru ekki fluigtfélögin
sem sæju um að koma fyrir
öryggistækjum á fluigvöllum.
„Við erum að sjálfsögðu
mjög láihuigasaimir um að góð
tæki séu til staðar á jöcrðu
niðri, og við vininum stöðuigt
að því, bæði á Norðuriönd-
um, og 1 igiegoum alþjóðastofn-
anir um að flá því fæamgengt,
að endurbætur verði gerðar",
saigði Foul Jensen.
Heranan Henriksson á nú frí
uim nokkra 'hríð hj'á SAS. Um
það hafði hann sótt, og
fengið, til að eyða hveiti-
brauðsdöguinum.
— Saga eldfjalls
Framhald af bls. 11
hann mun meiri hlut en höfunda
nöfnin gefa til kynna.
Heklueldar er fyrsta rit sinn-
ar tegundar á íslandi. Það er í
senn vísindarit og fræðirit, sem
engum manni er ofviða að lesa
sér að fullu gagni. Fjöldi korta,
skýringarmynda, línurita og
góðra ljósmynda auðvelda þetta.
Heklueldar er saga eldfjialls og
saga þjóðar, saga samskipta
þjóðar við land sitt með kosti
þess og galla, ömurleik og glæsi
brag, eyðingu og uppbyggingu.
Auk þess geymir bókin brot úr
sköpunarsögu lands, þar sem að
verki eru tröllauknustu öfl, sem
mannlegt auga á kost á að fá
að líta. Það er full ástæða til
að óska höfundi og útgefenda
til hamingju með þessa bók, jafn
framt sem þeim skal þakkað
merkilegt og vandað riit.
- DJARFUR
Framhald af hls. 13
að tengja saman slík firn upp-
lýsinga og koma á framfæri svo
læsilegt rit yrði úr. En Þorsteini
veitiist það ekki örðugt. Fyrir-
hafnarlaust að því er virðist
blæs hann nýju lífi í liðinn tíma,
lifir hann upp aftur, dramatís-
erar atburðina og skrifar um
menn og málefni, eins og hann
væri að skrifa fréttir frá líð-
andi stund með óvissu framtíðar-
innar skyggjandi fyrir augu, þá
tvísýnu, sem gerir alla hluti sam-
tímans svo tvíræða og spennandi.
Vafalaust hefur það líka einhver
áhrif á söguritun Þorsteins, að
hann er gamall blaðamaður og
dregur því fram það, sem hann
telur, að lesandann langi til að
vita hverju sinni, beinir ljós-
geisla sínum að því, sem merki-
legt þykir þá stundina. Sem sögu-
maður vinzar hann svo úr það,
sem varanlegt hefur reynzt og
brýtur þannig hvert mál til
mergjar. Og sem ritlhöfundur
gæðir hann efnið lífi, færir það
í stílinn og lýsir upp sviðið gerv-
allt.
Stíll Þorsteins er ekki smá-
gallalaus, en engu síður kröftug-
ur, trúverðugur og persónulegur,
stundum lítið eitt gamaldags, en
sá eiginleiki hæfir, eða ætti að
minnsta kosti að hæfa því efni,
sem hér um ræðir.
Skáldskapurinn getur verið
sannari en veruleikinn, segja
menn. Þorsteinn kveður Leysing
Jóns Trausta til vitnis um gang
verzlunarmálanna fyrir aldamót-
in, og finnst mér það næsta
skemmtileg tilviljun, ef það er
þá nokkur tilviljun, því af ölLum
eldri ihöfundum þykir mér Þor-
steini svipa mest til Jóns Trausta.
Þeir, sem finna að ritum Þor-
steins, bera fyrir sig svipuð rök
og þeir, sem á sínum tíma deildu
á Jón Trausta. Og sömu eigin-
likarnir gera rit þessara tveggja
höfunda jafnheillandi til lestrar.
Sá er að vísu munurinn, að
söguleg skáldverk Jóns Trausta
eru yfirlýstur skáldskapur. Jón
Trausti þurfti því ekki að styðj-
ast við heimildir að öðru leyti en
honum sjálfum sýndist (þó ýms-
ir ætluðust til þess — ranglega).
En Þorsteinn er aftur á móti
bundinn af sagnfræðinni, verð-
ur að greina milli þess, sem hann
veit, og hins, sem hann ályktar,
og það gerir 'hann að sönnu ræki-
lega.
En hversu mikill skemmtilest-
ur sem rit Þortsteins er mundi
það tæpast sæta tíðindum, ef
sannindagildi þess væri ekki svo
mikið sem það er. Þorsteinn er
algeclega hlífðarlaus í rannsókn
sinni. Hann framkvæmir „opin-
sjón“ á liðnum tíma, þar sem
flestir aðrir isöguritarar hafa
látið sér nægja að skoða — eða
minnsta kosti sýna yfirborðið
einvörðungu. Þorsteinn upplýsir
hvaðeina, eins og hann veit það
sannast og réttast, jafnt þó það
brjóti í bág við viðurkenndar og
stundum einnig kærar og ljúfar
hugmyndir. Þannig gerir hann
grein fyrir málefnunum, eins og
þau komu fyrir sjónir í samtím-
an.um og sýnir okkur mennina
eins og þeir voru, 'hvorki meiri
né minni, samkvæmt öllum þeim
heimildum, munnlegum og skrif-
legum, sem hann 'hefur getað afl-
að sér.
Það er, held ég, vegna þessa
ótvíræða sannindagildis, se.m
sagnfræðingar gefa ritum Þor-
steins aukinn gaum, þó þeir að
víisu fallist ekki á allar skoðanir
hans og látist sjálfsagt vera ó-
fúsir að tileinka sér ritunarað-
ferðir hans.
Sagnfræðin er flókin og erfitt
að fella hana í kerfi. Gamlar
íslenzkar aðferðir við söguritun
eins og: mikill foringi gegn lúa-
legum andstæðingum — hafa til
þessa þótt nógu góðar og gildar.
Hvérnig sem menn líta á verk
Þorsteinis, hygg ég, að erfiðara
verði hér eftir að rita sögu eftir
þeirri forskrift svo mark verði á
tekið.
Ekki er vafi á, að þetta mikla
rit Þorsteins mún hafa áhrif á
íslenzka söguritun næsta kastið.
En sérhvert tímabil á sér upphaf,
ris og endalok. Frumverk eru
stundum mörkuð grófum drátt-
um samanborið við verk, sem síð-
ar eru samin eftir sömu aðferð.
Rit Þorsteins bera merki frum-
raunar, byrjunar; höfundurinn
hefur ekki fyrir sér víti annarra
til að varast þau. En eins og
frumraun ber með sér sína á-
galla, þannig fylgir henni einnig
upprunaleiki og ferskleiki, sem
alla jafna slípast af, um leið og
aðferðin tekur að fullkomnast.
Það bindi, sem hér um ræðir,
Gróandi þjóðlíf, er ihið þriðja í
röðinni, en mætti einis raðast
fremst miðað við tímann. Höf-
undurinn varpar fyrst kastljósi
sínu yfir Þingeyjarsýslu, hverfur
þaðan vestur á Snæfellsnes til að
bera saman, fer svo suður til
höfuðstaðarins, sem nú er tekinn
að þenkja og álykta fyrir alla
þjóðin.a, og sækir þangað Bene-
dikt Sveinsson — það tekur hálfa
bókina — færir hann svo Þing-
eyingum, og fjallar seinni hluti
NÆSTK. föstudag þann 24. jan.
frumsýnir Þjóðleikihúsið leikrit-
ið Candídu, eftir Bernard
Shaw. Leikstjóri er Gunnar
Eyjólfsson, en leikmyndir og
búningateikningar eru gerðar af
Lárusi Ingólfssyni. Þýðing leiks
ins er eftir Bjama Guðmunds-
son, blaðaíulltrúa.
Titilhlutverkið, Candída, er
leikið af Herdísi Þorvaldsdóttur,
en maður hennar, séra Morell,
er leikinn af Erlingi Gíslasyni.
Unga skáldið Marchbanks, leik-
ur Sigurður Skúlason, Burgess,
verksmiðjueigandi, faðir Cand-
ídu, er leikinn af VaJ Gíslasyni,
aðstoðarpresturinn er leikinn af
Gísla Alfreðssyni og vélritunar-
stúlkuna. Próserpínu, leikur
Jónína Jónsdóttir.
Bernard Shaw skrifaði leik-
ritið Candídu árið 1895 og er
þetta eitt af fyrstu leikritum
höfundar. Sýningar á þessu
verki hans vöiktu strax mikla
AUGIVSIK6AR
SÍMI 82*4*80
bókarinnar um menn og málefni
í því héraði.
Þetta er í aðra' röndina per-
sónusaga, þó ekkert sé að vísu
tekið fyrir, sem varðar ekki á
einhvern hátt sögu þjóðarinnar
allrar, samanber sögu Kaupfélags
Þingeyinga, svo dæmi sé tekið.
Þannig rekur Þorsteinn allná-
kvæmlega isögu Jakobs Hálfdán-
arsonar sem kaupstjóra og „af-
greiðslumanns“, en segir t.d.
langtum minna frá Benedikt á
Auðnum, sem kann þó að hafa
vérið ekki síður merkilegur per-
sónuleiki. En sá er vitaskuld
munurinn, að starf Jakobs verð-
ur upphaf að víðtækri hreyfing,
se.m berst um allt land, þar sem
athygli og má segja að þetta
leikrit hans orðið eitt af vin-
sælustu leikritum þessa merka
höfundar, en alls mun hann hafa
skrifað um 50 leikrit.
Þetta er í annað sinn, sem
Gunnar Eyjólfsson sviðsetur
Candídu. I fyrra skiptið var það
árið 1948, er hann var nýkominn
frá námi í Englandi. Það ár ferð
a’ðist Leikflokkurinn „Sex í bál“
um landið og sýndu þetta leik-
rit Shaws, við miklar vinsældir
víða um land. Ennfremur sýndi
leikflokkurinn nokkrum sinnum
í Reykjavík. Gunnar lék þá jafn
framt eitt aðalhlutverkið, unga
skáldið Marohbanks.
En fyrst mun leikurinn hafa
störf Benedikts munu hafa haft
drýgst áhrif innanhéraðs.
Ekki má hjá líða að igeta þess,
að Gróandi þjóðlíf er prýtt mörg-
um myndum frá bernskuskeiði
íslenzkrar ljósmyndunar, og má
hafa kostað ærna leit og eftir-
grennslan að hafa uppi á þeim,
þar eð þær hljóta nú að vera
dreifðar og vandfundnar. Mynd-
irnar eru út af fyrir sig stór-
merkilegar, og vill svo vel til, að
þær 'hafa prentazt þarna með á-
gætum.
Til'hlökkunarefni er að fylgjast
með þessu mikla ritverki um þá,
„sem uppi voru um aldamótin",
en höfundur hefur gefið í skyn,
að enn sé von á tVeim bindum.
verið sýndur hér á landi hjá
Leikfélagi Reykjavíkur árið
1925.
Bernard Shaw var fæddur í
Dyfliní árið 1856 og var af mót-
mælendum kominn. Hann hafði
iheitið því að verða allra karla
elztur og mundi hann standa við
það svo fremi ef hann kæmist
ekki undir læknishendur. Þetta
kom á daginn. Ánð 1950 var
læknir kvaddur til hans vegna
fótbrots, Shaw hafði dottið iiiður
úr tré, og lést hann skömmu
síðar á 95. aldursári.
Árið 1925 hlaut Bernhard
Shaw Nóbel.sverð 1 auni n og áttu
þau sinn þátt í því að auka
frægð þessa merka höfundar.

Vandaðir
greiðslusloppar
margir litir, allar
stærðir
Verft aðein^
650,oo krónur
TIZKUVERZLUNIN

tiörun
Rauðarárstíg 1,
sími 15077.
Myndin er tekin á æfingu í Þjóð leikhúsinu fyrir nokkru.
Þjóðleikhúsið:
Candida frumsýnd á föstudag