Morgunblaðið - 22.01.1969, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JANÚAR 196«.
13
Þekktu sjálfan þig
— segir Frakkinn Michel Sallé i lokakafla doktorsrif-
gerðar um efnahagsmál og stjórnmál á íslandi
Ungur Frakki, Michel Sallé
að nafni, varði í haust dokt-
orsritg'erð við Sorbonne há-
skóia um efnahagsmál og
stjórnmál á tslandi. Ritgerð-
in er 400 bls. í stóru broti og
var hún varin 3. október Við
stjórnvísindadeild Svarta-
skóla í París. Andmælendur
voru prófessorar í landafræði
og sérfræðingar um Norður-
landamál. Að vörninni lok-
inni, þar sem margvíslegar
spurningar voru lagðar fyrir
doktorsefnið, hlaut Sallé lof-
samlega dóma fyrir verkefn'i
sitt.
Michel Sallé dvaldi á ís-
landi í tvö ár, meðan hann
vann að ritgerð sinni, eða
1965-1967, bjó þá á Nýja Garði
og vann að upplýsingasöfn-
un, jafnframt því sem hann
kynntist atvinnulífinu með
því að vinna ýmiskonar störf,
í frystihúsi, vlð höfnina, á
fiskibáti, við kennslu o.fl. Þá
skrifaði hann 1—2 greinar í
Morgunblaðið um frönsk
stjórnmál. Fréttamaður Mbl.
hitti Sallé snöggvast í París
nokkrum vikum eftir að
hann varði ritgerð sína, en
þá var hann að búa sig undír
að fara tii Haiti, þar sem
hann ætlaði að vinna á veg-
um franskra stjórnarvalda í
tvö ár.
Ritgerðin skiptist aðallega
í þrjá kafla með formála og
niðurstöðum. Fyrsti kaflinn
fjallar um íslenzkt þjóðfélag,
næsti um efnahagslífíð á Is-
landi og sá þriðji um stjóm-
mál hér á landi. Kveðst höf-
undur hafa notað allar til-
tækar ritaðar heimildir en
þar sem þær séu af ákaflega
skornum skammti, þá hafi
hann orðið að gera eigin
kannanir og byggja á dagleg-
um blaðalestri, viðtölum við
fjölda manna, þar á meðal
stjórnmáiamenn, setu á stjórn
málafundum, kannanir o.s.
frv. Reynir höfundur að gera
sér grein fyrir ýmsum þátt-
um í íslenzku þjóðlífi á hlut-
lægan og félagsfræðilegan
hátt. Mbi. hefur þýtt loka-
kaflann, sem er almenn nið-
urstaða og birtist hann hér-
með.
velli, og einnig í Tímagrein 17.1
1968: „Reynt að fækka útlend-
ingum, sem eru í vinnu hér-
ieindLs' Og uppitekiin ummæli vara
form, Dagsbrún ar um að 25 Sví-
ar vinni við göngin í Búrfelld, en
verkalýðsfélögin telji að fslend-
ingar séu nú að fá aukna þekk-
ingu á því verki. íslendingar
half.i semsagt alígeran fongang) Og
maður verður var við sömu and-
stæðurnar í smekk fyrir tækni-
legar og listrænar nútímastefn-
ur og hins vegar stöðugar yfir-
lýsingar um sjáilfstæðisvitund
sem á mangan hátt er tímátals-
skekkja.
Skýringin á þessu viðhorfi,
þessum „komplexum", er fámenn
ið á íslandi og minningar frá ný-
lenduárunum. Það síðarnefnda
er enn nálægt í tíma. Aðeins eru
liðin 50 ár frá því fullveldi var
náð. Þá voru sumir af núver-
andi leiðtogunum unglingar,
sem á þeim árum feomust í
fyrstu snertingu við vandamál
stjórnmálanna. Það er ekki und
arlegt þó það hafi meðal annars
sett mörk sín á hugarfar þeirra.
Ótal vandræði, sem heimurinn
hefur síðan, fengið að reyna,
sýna fram á að engu er
að treysta. Þessvegna var um
tvennt að velja. Að fela sig
vernd einhvers stórveldis eða að
lýsa við hvert tækifæiri yfir sér-
stöðu sinni og sjálfstæði. Eins og
áður er ádrepið, er valdð milli
þessara tveggja viðhorfa, eða
kannski er jafnvægið milli þess-
ara tveggja þátta stóra vanda-
málið í íslenzkum stjórnmálum.
Þannig hefur það verið í 27 ár
og maður gæti spunt sjálfan sig,
hvernig stjórnmá'laþróun hefði
orðið á íslandi án bandarísku
herstöðvarinnar í Keflavík. Þó
hefur margt breytzt í heiminum
síðan 1941.
Hvað ógnar sjálfstæði íslands?
Hver ógnar því? Hvað er ná-
kvæmlega sjálfstæði á árinu
1970? Slíkum spurningum velta
stjórnmálaáhugamenn aldrei fyr
ir sér í alvöru.
Pétur Thórsteinsson og Hall-
dór Killjan Laxness gera hik-
laust ráð fyrir því í tilvitnun-
unum hér að framan, að aðrir
hafi áhuga á landi þeirra. Það
er rétt að „útlendingar skilja
ekki“ ísland og íslendinga, en
stafar það ekki einfaldlega af
því að þeir kryfja ekki sjálfir
málin til mergjar.
íslenzk þjóðernisstefna á vissu-
lega erfitt með að viðurkenna
það, sem þó er vafalaust rétt:
umheimurinn þekkir ekki fs-
land.
Þess vegna ógmar því
beinlínis enginn. Maður hefur
engar fregnir af smáu löndun-
um, nema þegar þar eru einhver
vandræði, og því má ve'l líta á
þessa fáfræði um ísland sem ó-
beint hrós.
Nú á atómöld, þegar flug-
skeyti, staðsett á meginlöndum,
draga að mestu úr hernaðarmik
ilvægi Keflavíkurstöðvarinnar,
þá er ekki það stórveldi til, sem
sækist eftir því að koma sínum
fána í sæti þríiita íslenzka fán-
ans.
Hættan liggur annars staðar.
Um það getur enginn verið í
vafa. Hættan á að ísiand missi
sjálfstæði siitit er ekki bein, held
ur óbein, og er í því fólgin að
það verði of háð efnahagslega.
íslenzkir stjórnmálamenn virð
ast eiga erfitt með að gera sér í
hugarlund stefnu, er ekki er inn
blásin af hinum gamla anda, sem
enn er svo lifandi í landi þeirra.
Eina úrlausnin, sem stungið er
upp á, er sú að loka landamær-
unum, einangra sig frá hinum
stóru efnahagslegu heildum, sem
nú eru að myndast í Evrópu,
hafna erlendu fjármagni, senda
burt „hernámsliðið" o.s.frv.
Þegar þeir skilja, þrátt fyrir
allt, að slík stefna er einhver sú
óheppilegasta sem hugsasit get-
ar, þegar til lengdar 'lætur, þá
eiga þeir í mesta basli með að
fá að halda landinu opnu. Þrem
ur mánuðum eftir gengisfelling-
una í nóvember 1967 voru menn
enn að ræða um formið á niður-
fellingu tolla, sem vonast var til
að kæmi í veg fyrir verðhækk-
anirnar.
Ekki skyldi maður ímynda sér
að ísilendingar geri sér ekki
grein fyrir þeim breytingum,
sem eru að gerast í kringúm þá.
Samt sem áður taka þeir upp
baráttu gegn horfinni hættu, en
loka augunum fyrir annarri, sem
ekki er síður raunhæf, svo ekki
sé meira sagt.
Á þann hátt að opna út til
umheimsins, mundi Island geta
vísað hættunni á bug, með því
að beita varfærinni pólitík, en
fyrsta ski'lyrðið til þess er gamla
viturlega máltækið:
„Þekktu sjálfan þig“.
Erlendur Jónsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
DJARFUR 0G ÓTRAUÐUR
Hinn 1. desember 1968, 50 ár-
um eftir að íslendingar lýstu yf-
ir fullveldi, líta þeir yfir farinn
veg og beina sjónum sínum til
framtíðarinnar. Undanfarandi
fimm áratugir hafa þó ómótmæl-
anlega verið einstakur framfara-
tími í sögu Isilands.
Þessar framfarir eru fyrst og
fremst í því fólgnar að fu'll-
komnu sjálfstæði er náð. Einnig
í stórkostlegri efnahagslegri og
þjóðfélagslegri umbyltingu, svo
að íslendingar eru nú meðal efn-
aðasta fólks í Evrópu. Samfara
þessum bætta efnahag, hefur orð
ið róttæk bylting á öllum lifn-
aðarháttum. Á 30 árum hafa fs-
lendingar tekið stökkið frá smá-
hestunum til þotanna frá torf-
bæjum til steinsteyptra íbúða
eða einbý'lishúsa. Eins og í
Frakklandi á hver íbúi á íálandi
af hverjum fimm bíl og eins og
í Danmörku hefur einn íbúi af
hver jum þremur síma .. .
Annað athyglisvert er það, að
jafnvægi hefur haldizt gegnum
þessa umbyltingu. Hún hefur
ekki lagt hömlur á stjórnmála-
stofnanir eða starfsemi þeirra.
Aldrei hafa ríkisafskipti á ís-
landi gripið fram í fyrir rök-
réttum og skjóitum framförum á
sviði efnahags og þjóðfélags-
mála.
Frjálslyndi, umburðarlyndi og
virðing fyrir öðrum hafa verið
aðalþættirnir í þeirri byltingu,
sem landið hefur gengið í gegn-
um og gengur enn í gegnum. Þar
má bæta við, að vítt er til veggja.
Hvergi annars staðar í Evrópu
hefur maðurinn á tilfinningunni
slíkt frjálsræði.
Flestir fslendingar vita, að
þeir tala með fullum rétti um
mikinn árangur og eru með réttu
Stoltir af því.
Pétur Thorsteinsson, sendi-
herra fslands í Bandaríkjunum,
útskýrir fyrir Vestur-fslending-
um: „Útlendingar eiga erfitt
með að skilja hvernig þessi litla
þjóð getur lifað svo nálægt
heimskautsbaug, á mörkum hins
byggilega heims, eins og stund-
um er sagt.“
Og Halldór Kiljan Laxness
gengur enn lengra: „Sem betur
fer skilja útlendingar ekki ís-
lenzkt sálarlíf, þó þeir hafi það
fyrir augunum og sjái það að
verki“.
Satt að segja ligigur við
að maður spyrji hvort fslending
ar sjálfir „skilji“. Oft kom það
fyrir, meðan unnið var að þessu
verki, að fram í dagsiljósið var
dreginn skortur á þekkingu fs-
lendinga á sjá'lfum sér. Þekking
arskortur, sem enginn útlendingur
getur bætt úr.
Ég leyfi mér að segja, að fs-
lendingar hafa yfirleitt ekki á-
huga á annarri mynd af sjálf-
um sér en þeirri sem þeir vilja
geta sýnt útlendingum, eins og
þeir sýna þeim heitu uppsprétt-
urnar sínar. Enginn íslending-
ur spyr hvernig ísland og
íslendingar verði næsta ár. Ef til
vill er þetta hugsunarleysi, og
vissulega forsjálni. Svefngöngu-
maður forðast að horfa í djúp-
ið fyrir fótum sér.
Útlendingar eins og ég, hefð-
um vi'ljað „skilja“. Mörgum
spurningum, sem hafa verið
bormar fram, annað hvort opin-
skátt eða óbeint, er enn ósvar-
að.
Þó þetta land sé lítt þekkt,
þá skipar það á sinn hátt sitt
ákveðna sæti: „land andstæðn-
anna“, „land elds og ísa“. Þó
undarlegt sé, þá er svo mikið til
í þessu: ísland er „land and-
stæðnanna", bæði hvað snertir
náttúruna og þjóðfélagið.
Land andstæðna, jafnvel mót-
sagna: milli hinna háþróuðu lifn
aðarhátta íbúanna og óstöð-
ugleika í þróun kerfisins, sem
þeir hvíla á, miili dirfsku og
hæfni þeirra sem framkvæma
verkin og þröngsýni og kjark-
'leysis í forustu félagsmála oig
stjórnmála, þar með talin stjórn-
arandstaðan, jafnvel þó allir séu
af sömu rót runnir, milli þessara
hálf-samhljóða skoðana og djúp
stæðs klofnings, sem stjórnmála-
flokkarnir virðast spegla.
Andstæðurnar eru fleiri, og
sú sem síðasit er talin, virðist
mér mest: að fornri hefð er ís-
land opið land út á við, fslend-
ingar opnir fyrir ö'llu því sem
er að gerast. Samhliða þessari
hefð, sem var nauðsynlegt svar
við landfræðilegri einangrun, er
viðhorf, sem ber blæ af útlend-
ingahatri eða jafnvel kynþátta-
hatri (neðanmáls vitnar höfund-
ur í það, að svertingjar eru
aldrei í liðinu á Keflavíkurflug-
Þorsteinn Thorarensen:
GRÓANDI ÞJÓÐLÍF,
520 bls.
Bókaútg. Fjölvi. Rvík 1968.
ÞORSTEINN Thorarensen á
sem söguritari fáa sína líka. Af-
kastameiri er hann en aðrir sögu
ritarar íslenzkir, lífs og liðnir,
ef einna helzt er undam skilinn
Páll Eggert Ólason. Að öðru
leyti tjóir ekki að bera Þorsteinn
saman við Pál Eggert né aðra
sagnaritara.
Söguritun Þorsteins ber t. d.
litinn svip þeirra varfærnislegu,i
en Jafnframt deyfðarlegu vinnu-
bragða, sem kenna mætti hér
við akademíska söguritun. Ekki
teijast verk Þorsteins heidur til
albýðlegrar fræðimennsku, þó
þau líkist henni fremur, eins og
hún gerist bezt, heldur en hinni
akademísku.
Margt má finna sameiginlegt
með ritum Þorsteins og ýmsurn
sagnfræðilegum skáldverkum,
margt nema auðvitað það, að rit
Þnrsteins eru ekki skáldiskapur,
heidur sagnfræði.
Þorsteinn er ekki bundinn af
virðulegum prófgráðum sem sagn
fræðingur, því hann er lögfræð-
ingur að menntun. Páll Eggert
var raunar einnig lögfræðingur,
þó hann yrði seinna doktor í
sögufræðum. Ef þessir tveir
menn hefðu haldið að sér hönd-
um — hefðu þá eimhverjir aðrir
og „lærðari" menn unnið verk
þeirra og unnið þau betur? Vafa
samt verður það nú að teljast.
Ef allt væri með felldu, ættu
háar prófgráður í fræðigrein að
vera mönnum hvatning til afreka.
En sú hefur ekki ávallt orðið
raunin hérlendis. Þvert á móti
hefur virzf sem menm væru því
tregari til að skrifa saman rit um
fræði sín, því hærri prófgráður
og titla sem þeir bera framan við
nöfn sín. Og til eru lærðir menn,
sem eru sennilega ritfærir, en
sýnast þó hvergi þora sig að
hræra af ótta við, að álit það,
sem þeir hafa áunnið sér með
prófunum muni glatast, jafn-
skjótt sem þeir afhjúpi hæfiLeika
sína svo berlega sem að skrifa
bækur handa almenningi. Að
vísu kann þetta nú að horfa til
batnaðau*.
Allt um það má segja bæði í
gamni og alvöru, að Þorsteinn sé
— eins og líklega raun ber vitni
— frjáls að segja það, sem hon-
um sýnist, af því hann hafi engu
löghelguðu sagnfræðingsáliti að
tapa. Hann liggur ekki heldur á
því, sem honum dettur í hug.
Vitanlega má ýmislegt út á
sögurit Þorsteins setja. Til eru
rit með færri prentvillum, í Gró-
andi þjóðlífi rakst ég á örnefni,
sem nefnt er í fleirtölu í stað
eintölu. Bæjarnafn, sem nokkr-
um sinnum kemur fyrir, er á ein-
um stað lítið eitt brenglað. Nafn
konu nokkurrar, sem nefnd er fá-
einum sinnum á sömu opnunni,
hefur í eitt skiptið skekkzt svo,
að konan heitir þar allt öðru
nafni.
Villur af þessu tagi prýða enga
bók, og sumir vilja heldur skrifa
ekki par en eiga á hættu, að
islíkt og þvílíkt hendi þá; lata
ekki prenta neitt eftir sig, fyrr
en þeir eru búnir að þaulprófa
hvert nafn og hvert ártal í upp-
kasti, handriti og próförkum. En
rit, sem samin eru með svo mik-
illi varúð, þurfa ekla að hafa
neitt annað til síns ágætis, hvað
mörg dæmi líka sanna.
Það, sem fundið verður að
þessu mikla riti Þorsteins, má
flest rekja til mistaka varðandi
frágang þess og útgáfu; telst víst
flest til pennavillna eða prent-
villna, ef grannt er skoðað.
Ég vík ekki að þessu hér vegna
þess, að mér þyki villurnar svo
margar og miklar, að til stórlýta
sé í ritinu, ef það er skoðað, eins
og það kemur fyrir, heldur sök-
um hins, að ég hef orðið þess
var, að menn hafa hengt hatt
sinn á þassar smávillur í þeim
sýnilega tilgangi að gera lítið úr
ritinu, einkum fyrst eftir að það
fór af stað. Vera má, að sú til-
hneiging hafi í og með sprottið
af því, að mönnum þyki Þor-
steinn vera grunsamlega dug-
legur höfundur, telji, að hann
gefi sér ekki tíma til að vanda
sig. En séu hlutirnir skoðaðir
þannig, tel ég, að verk Þorsteins
sé rangmetið, ef ég skil ætlun
hans rétt. Þorsteinn er fyrst og
fremst rithöfundur þó hann sé
líka sögumaður, og sem rithöf-
undur er hanm óragur og alger-
lega óþvingaður.
Ekki fer á milli mála, að Þor-
steinn hefur viðað að sér ógrynn
um h'eimilda. í því liggur mikil
vinna, æm heyrir þó hvorki til
fræðistörfum né ritstörfum bein-
línis.
Ekki hefði verið á allra færi
Framhald á bls. 15