Morgunblaðið - 15.06.1969, Qupperneq 17

MOBGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JÚNf 1969
17
.Aelheppnuð
vorhátíð;4
Undir þessari fyrirsögn birtir
Vestmanflaeyjablaðið Fylkir ný-
lega frásögn frá hvítasunnuhá-
tíð Eyverja. í frásögn blaðsins
segir m.a.:
„Að venju "héldu Eyverjar vor
hátíð sírea um hvítasunnuna.
Klukkan 4 á hvítasunnudag
hófst bamaskemmtun og dans-
leikur. Um 200 börn sóttu
skemmtunina. Tóku börnin virk-
an þátt í skemmtunmnd með
söng og síðan dansi.
Miðnæturskemmtun hófst síð-
an klukkan 10.45----
Rúmlega tólf hófst svo dans-
leikur og sáu Logarnir um fjör-
ið til kl. 4.
Alls sóttu um 600 manns þessa
vorhátíð Eyverja."
Á þessa frásögn er drepið hér
vegna þess að hún staðfestir það,
sem sagt var í Reykjavíkurbréfi
á dögunum, að Vestmannaeyj-
ingar hafa «ð verulegu leyti
horfið frá hinum löngu úreltu
reglum um bann skemmtanahalds
á hvítasunniunni. Ekki hefur
heyrst, að neinn hafi látið sér
til hugar koma, að Vestmanna-
eyingar væru fyrir þær sakir
ver kristnir en aðrir íslending-
ar. Þeir hafa þvert á móti vísað
þann veg, sem sjálfsagt er að
farinn sé um land allt. Fjarri
fer, að skynsamlegar reglur um
skemmtanahald á stórhátíðum
naegi einar til þess að koma í
veg fyrir slíkt vandræðaástand
sem nú hefur æ ofan í æ skapast
um hvítasunnuhelgina úti í vor-
gróamdanum. En breytinigair á
þessum reglum eru einfaldasta
og sjálfsagðasta ráðstöfunin til
bóta. Þá ráðstöfun ber að gera
hið allra fyrsta, þó að aðrar og
fleiri komi á eftir, að betur at-
huguðu máli.
Agæt lögreglu-

stjórn
Þeir, sem fylgdust með á Þing-
völlum að þessu sinini, hlutu að
dást að framkomu og störfum
lögreglunnar við mjög erfið skil
yrði. Þetta er og ekki í eina
skiptið, sem lögreglan hefur á
síðari árum komið þannig fram,
að hún á almenningslof skilið.
Segja má, að henni hafi yfirleitt
mjög vel tekist og oft bezt þegar
vandinn var mestur. Hún hef-
ur í senn verið ákveðin og hóf-
söm, enda hvað eftir annað
heppnast að afstýra vandiræðum,
sem bersýnilega var að stefnt
að yfirlögðu ráði. Hitt er fjar-
stæða að saka lögregluna um, að
hún ræður efcki við stöðvun svo
vel undirbúinnar hópdrykkju
eins og þessarar, og þó enn þá
síðuir drýklkjufýsn og drykJkj'U-
læti eimstakra ógæfumanna. Hér
er um að ræða miklu margþætt-
ara þjóðfélagsmein en svo, að
löggjöf eða löggæzla, hversu
ströng sem er, megni úr því að
bæta. Það kemur þess vegna úr
hörðustu átt, að þeir, sem þó
þykjast vilja umbætur í þessum
efniuim, skuli salka lögreglu*na utn
það, sem henni er alger ofætl-
un að ráða við. Svo eir þó gert
á óviðurkvæmilegan hátt í síð-
asta Sunnudagsblaði Tímans, í
pistli, sem þar birtist undirnafn
iniu „Bréf til Bjargar“. Svipuðu
máli gegnir um það, sem ein-
Ihversstaðar var að fuindið, að lög
regluþjónn lét hafa það eftir sér
í útvarpi á hvítasunnudag, að
foreldrar ættu að bregða sér
austur til Þingvalla til að svip-
ast um eftir börnum sínum. Á
þeirri aðvörun var saninarlega
þörf. Þingvellir voru að þessu
sinni því miður ekki staður, þar
sem börn og ósjálfráða ungling-
ar hefðu gott af að dveljast án
eftirlits lögráðamanna sinna. Lög
reglan vann gott starf og lög-
gæzla er nauðsynleg, en for-
eldrar verða eimnig hver um sig
að skilja hver vandi er hér fyr-
ir hendi. Afskiptaleysi er oft
hollast, en það á ekki við nema
stundum. Hér þarf hver og einn
að líta í eigin barm og hugleiða,

Þotan yfir Reykjavík. (Ljósm.: Sv. Þorm.
uðu að gegna herþjónustu í Ví-
etnam. Óruggt er, að í þessari
fregn var mjög málum blandað
það, sem sagt var tekið upp úr
skýrslunmi um ástandið í Sovét-
Rússlandi. Skýrslan sjálf mun
tala um þúsundir slíkra fanga
þar en ekki hundruð, þó að sagt
sé, að þeir séu yfir 150, serni
stofinunin sjálf hefur tekið
að sér. Hvað sem um það er,
þá er vist, að fáir eða engir
nema æðsfcu menn í Sovétríkjun-
um vita með vissu, hversu marg-
ir menn sitja í fangelsi þar sök-
um skoðana sinna.
Mikil viðbrigði
ADt annað mál er, að öllum
kemur saman um, að í þessum
efnum sé nú orðin mikil breyt-
ing frá því, sem var á dögum
Stalíms. Sú breyting er mikils
virði, enda hafa Sovétmenn sjálf
ir að maklegleikum miklast yf-
ir því, að úr sögunni væri sú al-
gera ógnarstjórn, sem þá ríkti.
Að fróðra manna mati voru á
þeim dögum að staðaldri margar
milljónir hafðar í haldi, ekki
eingöngu vegna eigin skoðana,
heldiur vegna skoðana skyld-
menina sinna eða af því, að þeir
tilheyrðu ákveðnum þjóðfélags-
hópi eða jafinvel þjóðerni. Að
vonum þykja mönnum fangatöl-
urnar frá þeim tímum svo háar
að við í okkar fámenna þjóðfé-
lagi eigum erfitt með að gera
okkur grein fyrir þeim mikla
REYKJAVÍKURBRÉF
hvað hann geti gert án öfga og
æsinga til að koma betri skip-
an á.
Varhugaverð
kenning
I tilvitnaðri Tím'agrein segir
ennfremiur:
„Hér skiptir mjög í tvö horn.
Helzt er að sjá, að þá sé hörku
beitt, er haft eir í frammi eitt-
hvað, sem í felst boðun eða túlk-
un skoðana, sér í lagi ef þær
skoðanir snerta vissa þætti ut-
anríkismála. (Fyrir árveikni í um
ferðarmálium á þó lögreglan lof
skilið). f sömu átt gæti nýlegt
atvik bent. Þegair tilraun var
gerð til að kveikja í yfirgefnum
herskála á Miðsandsgrundum,
var hópur manna tafarlaust úr-
skurðaður í gæsluvarðhald, enda
kom þá líka fljótt á daginn, hverj
ir þarna höfðu verið að verki.
En fjarri fer, að svipaðri hörku
sé beitt, þegar unnin eru
skemmdarverk á eignum fslend-
inga, jafnvel þótt íkveikjur
séu.“
Sem betur fer, er það nokk-
urn veginn eða algert einsdæmi,
að tilræði, eins og það, sem gert
var „á Miðsandsgrundum", sé
framið hér á landi. Þannia var um
annað og verra að ræða
en venjuleg „skemmdarverk á
eignum fslendinga, jafnvel þótt
íkveikjur séu“. Með þeirri full-
yrðingu er sízt ætlunin að af-
saka hina ósæmilegu skemmdar-
fýsn, sem sumir virðast heltekn-
ir af, og ennþá síður íkveikjur.
En hver eru dæmi þess, að ekki
sé reynt að komast fyrir hverj-
ir séu valdir að íkveikjum, sem
bersýnilega eru framdar af yfir-
lögðu ráði? Almeirant orðuð full-
yrðing um slíkt tjáir ekki, þar
verður að nefna ákveðin dæmi,
ef ásökunina á að taka alvar-
leg.a
\ anþroska verra
Tilræðið „á Miðsandsgrund-
um“ var sem sagt allt annars
eðlis. Þar var um vel undirbúna
og vandlega æfða sprengjutil-
raum að ræða. Það athæfi var
því miður til þess lagað
'^kki einiumigiis að valda sfkemimdusn
! á eignum, heldur og að skapa
I beina lííshættu, ef svo vildi
Laugardagur 14. júní
verikaist. TiLræðiismöinimuiniuim sjálf
tim til afsökunar má færa þroska
leysi og barnaskap. „Skoðanir,
er snerta vissa þætti utanríkis-
mála“ koma þessu máli harla lít-
ið við. Sem betur fer eru menn
frjálsir að skoðunum sínum í okk-
ar frjálsa þjóðfélagi. Þær eru
þess vegna hvorki til áfellis né
afsökunar þeim unglingum, er
hór áttu hlut að máli. Atferli
þeirra er og ekki hið varhuga-
verðasta í þessu sambandi, held-
ur hitt, sem nú er fullsannað,
að fullorðndr menn lögðu ráðin á
með unglingumum, og stuðluðu í
verki að framkvæmd tilræðisins.
Þar sker sig þó úr frammistaða
ríkisstarfsmannsins, sem tók frá
þeirri ríkisstofnun, er honum
hefur verið sýndur sá trúnaður
að vinna við, tæki, sem viðbúið
var að mikilli hættu mundu
valda. Þvílíkt framferði er sem
betur fer svo einstakt, að það er
sannarlega í firásögur færandi.
Villandi frétta-
flutningur
Því furðulegra er, að þegar
ríkisútvarpið sagði hinn 9. júní
frá þessum atburðum og vitnaði
til fréttatilkynningar sakadóms
Kópavogs, þá var þætti þessa
dánumaimns alveg sleppt úr firétt-
inni. Einhvem tíma hefði þó at-
ferli hans þótt saga til næsta
bæjar. Nú skal enigain vegimn
sagt, að hér hafi verið vísvitandi
hlutdrægni á ferðum í frétta-
flutningi. Hugsanlegt er, að ó-
sanmgjarnar ásakanir vinstri
öfgamanna um fréttaflutning út-
varps og sjónvarps hafi gert
fréttamenn svo varfærna, að þeir
vilji forðast að segja nokkuð,
sem móðgi þann öfgalýð. Eins
má vera, að mismat á fréttagildi
komi hér til. Svipuðu máli gegn-
ir um það, þegar í útvarpimu var
hiinm 1. júní haft eftir brezkri
stofnun, sem vinnur að því að
pólitískir fangar verði látnir
lausir, að í „ Sovétríkj'umium
sitji mörg hundruð manns í fang
elsi vegna skoðana sinmia, þeirra
á meðal margir Baptistar, sem
neita að sætta sig við takmark-
að trúfrelsi.“ Jafnframt var tek-
ið berum orðum firam að í Banda
ríkjuimum sætu um 1200 manns í
fangelsi vegna þess að þeir neit-
manngrúa, sem þannig var svipt-
ur frelsi á allra saka. Þá voru
eiginlegir glæpamemn oft eins-
konar forréttimdastétt í sjálfum
fangabúðunum. Um þetta liggja
nú fyrir óyggjandi sannanir, svo
að ekki tjáir í móti að mæla.
Það er Krjúseff til ódauðlegs
lofs, að hann skyldi fyrstur
valdamanna austur þar kveða
upp úr um þessar hörmungar.
Rciður ritstjóri
Ritstjóri Þjóðviljans hefur ber
sýnillega reiðst illilega út af því,
sem um þessi efni var sagt í síð-
asta Reykjavíkurbréfi. Reiðin
leikur hamn svo illa, að hann
jafnvel gleymir hinni „ísmeygi-
legu illkvittni*1, sem er þó hans
uppáhald. Einkanlega gremst rit
stjóranum firásögnin af hungurs-
neyðinni miklu, sem var uindan-
fari réttarmorðamma og hreins-
ananna á dögum Stalíns. Af því
tilefni segir hann:
„Sagnfræðiskýringar af þessu
tagi segja að sjálfsögðu ekki
neitt um það vandamál sem um
er fjallað."
f umgetnu Reykjavíkurbréfi
var rauinar ekki nema að sára-
litlu leitast við að skýra orsak-
ir þessara óskapa, heldur fyrst
og fremst rifjaðar upp stað-
reyndir. Þær voru hafðar eftir
himni stórmedku bóik brezlka rit-
höfundairi'ns Roberts Conquest
„The great terror", eða „Ógnin
mikla“, en fá rit hafa vakið
meiri athygli á seimni árum en
hún. Reiði kommúnista út af
henni er eðlilega mikil, en Con-
quest getuir hvanvetma uim heim-
ildir fyrir frásögn sinni, svo að
þar getur hver haft það, er hon-
um sennilegast þykir samkvæmt
þeim gögnum, sem firam eru
færð. Um einstök minniháttar
atriði má efalaust deila í þessu
verki eiras og öðrum, en megin
staðreyndirnar eru viðurkennd-
ar af svo mörgum, sem glöggt
mega vita og úr svo ólíkum átt-
um, að ekki verður um villst.
Það er eins og einn af þeim, sem
í þessuimr auiraum lenti, sagði í
riti, sem út kom strax 1951:
„Sagan gefiur sanmleilkaraum
eitt vopn, sem hún synjar lyg-
irani um. Lygin birtist í mörgum
útgáfium, sararaleikiU'riran eiraungis
einni.“ Svo mörg sjónarvitni
hafa nú lýst skelfingum Stalins-
tímanna í aðalatriðum á sama
hátt, að þýðingarlaust er að
þræta gegn staðreynduraum.
„Við iinnum
stríðið44
Conquest veltir því fyrir séc,
af hverju Sovétmenra hafi á sín-
m tíma þagað um þessar miikki
hörmiunigar. Hann sogir:
„Sovétstjónnivöldin gerðu, að
því er séð verður, eiraungis eiraa
játninigu og meira af tilviljun,
— með ákænu gegn stjórraend-
um landbúnaðarmiála, sem dregin-
ir voru fyrir dóm vegraa
Skemmdanver'ka þess eðlis, að
þeir hefðu notað stöður síraair
„til þess að Skapa huragunsraeyð
í landinu.“ PetrovSky fonseti
Ukraníu sagði vestnæraum blaða-
marani, að milljónir marana
bryndu niður. Þrjátíu árum síð-
ar var tjaldirau snöggvast lyft
frá í sovézíkum blöðum, — svo
sem þegar Ivan Stadyuk sagði í
greinurflokkniuim, „Meran enu
ekki englar“: „Karlmeraninnir
dóu fynst, þá bönnin og að lok-
um koniurraar."
Einis og ætíð fer, þegar stjóinn
völd vilja ekki láta í té upplýs-
inigar né leyfa rararasóíkn á þeirn
gögnium er Skipta máli, þá er
ekki auðvelt að meta hvensu
margir fórust. Vandleg raranisóton
á öllum mötum og frásögraum
virðast sýna að h.u.b. 51/2 millj-
ón hafi dáið af huragri og sjúk-
dómum, sem leiddu af huragri.
Af þeim hungunsraeyðum, sem
getið er um í Encyclopaedia
Britanraica er eiraunigis ein (sú
í Kíraa 1877—78) sögð hafia ver-
ið maniraSkæðari."
Nokknu síðar segir Conquest:
„Lítill vafi virðist vera á, að
aðalatriðið hafi einfaldlega ver-
ið það, að bæla bændunna nið-
ur, hvað sem það kostaði. Hátt-
settur embættismaður sagði
Ukraírauibúa, sem síðar flúði land,
að uppskeran 1933 „hafi verið
þolraun á styrkleika okkar og
úthald þeinra. Það þurfti að
halda á huragunsneyð til þess að
sýna þeim, hver er húsbóndi
hér. Hún kostaði milljónir
manina lífið, en samyrkj'ubúakerf
ið mun verða 'hér til frambúðar
Við unmum stríðið."
Söguskýring?
Engiran efi er á því, að Sovét-
Rússland varð stórveldi undir
stjórn Stalíns. Eiras og oft hefiuir
verið sagt, þá hafa möng stór-
virki verið unmin í Sovét-Rúss-
landi. Spunniragin er, hvort á-
viraninguriran svari til kostnaðar
iras. Var ékki hægt að ná hinu
sama með minmi fónmum? Þetta
verður hver að meta frá sínuim
sjómarhól. Við íslendiragar hljót-
uim að hafa í huga, að í Okkar
litla lamdi hafa við erfiðar að-
stæður orðið hlutfallslega meiri
framfarir á sarraa tírna og komm-
úmistar hafa stjónmað í Sovét-
Rússlamdi, en þar hafa orðið.
Jafmvel íslenzikir kommúnist-
ar viðufikenma þetta öðnu hvonu.
Fynst verða memm að átta sig á
staðreynduraum og síðam leita á
þeim skýriragia. Staðreyndinraar
liggja nú nokkurm veginn ljóst fyr
ir, ef menm fást til þess að við-
urkemma þær, og láta ekki gamla
kreddufestu blinda sig. Spurm-
iragin er í raun og venu e'kki lerag-
ur um staðreyndir, heldur hvort
ógnanstjónnin á Stalímisdöigum
hafi verið að kemina hairas per-
sómulegu ágöllum eða ágöllum
sjálfis skipulagsins. Vafalaust er
að eftirmömraum Stalíms hefiur
tékist að stjórina landi sírau með
miklu minma harðræði em hon-
'Um. E.t.v. lifa þeir eran í skjóli
hams ógnarstjórnar, sem hefiur
kemnt fólkirau að 'hlýða í blindmi
boði og barani yfirboðara sinirai*
En vomandi þarf skipulagið ék'ki
til lenigdar á að halda þvílík-
um ógnium. Bezt af öllu væri,
ef það gæti sjálft vaxið upp til
meira frelsis og sjálfstæðis borg
aramna. Eiramitt þess vegna hafa
aðfarirmar gegn Ték'kós ló vak iu
vakið eran meiri ugg nú á dög-
um, heldur en þeir hefðu gert
fyrir 15—20 ánum.