Morgunblaðið - 25.06.1969, Page 17

MORGUN'BLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. JÚNÍ 19©9
17
Börje Lindberg, SvíþjóS.
er hart að horfast í augu við þá
sibaðtneyn/d, að Noirðuirlönd eru
um mairgit álitiin eftárbááair á
sviði heimislista, og að einungis
örfáir úr þetrra hópi eru þak'ktir
utan mar’ka þeirra. Þetta kom
glöggt fram á heknsisýningunni
í Montreal 1967, þar sem sett var
upp mi'kil og mer'kileg listisýning
og Norðurlönd áttu aðeins einn
fulltrúa sem var Norðmaðurinn
Edvard Munoh, en þau áttu eng-
an fulltrúa í deild nútímalistar
og eiga Norðurlönd þó vel fram-
bærilega menn eiinnig á því
sviði. Orsökina má rðkja til
ókunnugleika sem stafar af van-
rælkslu á nauðsynlegri kynningu
norrænnar myndlistar með veg-
legri útgáfustarfsemi. Norrsen
rit um myndlist hafa annað
tveggja verið ófrjó eða markast
af næsta uimihveirfi höfundanna
(lokalpatrioisma). Þá hefur sam-
starfið ein'kennzt af hinu sama
ása.mt innbyrðis sundurlyndi og
afbrýðisemi svo og vanmati á
'getm 'hlutiaðeiigainida. Hér ræður
eklki viljinn til að kryfja og meta
Líjlt hveinnar þióiðar í hiinum norr-
æna hópi, heldur miklu frekar
þrönig sérhyggja. Sllík láigkúra á
sízt hekna í norrænu samstarfi,
eða erum við einhverjir eftirbát-
ar annarra þjóðarheilda sakir fá-
mennis. Höfum við dottið í þá
gryfju að álíta aðrar þjóðir o'kk-
ur frernri, vegna þesis að þær
falla inn í hugtakið, sem höfða-
tailain hefuir mótað? Ég viil á'l'íta,
að sú minnknáttarkennd, sem
'hér kemur fram hjá Norður-
landaþjóðum sé óraunhæf og
þeim fjötur um fót. Á ölluim tím
um hafa norrænar þjóðir átt ris-
mi'kla menn í ým®uim listgrein-
um, og sem heild geta þeir örugg
lega orðið sterlkir á sviði sikap-
amdi mynidliiisitar. Norræ'nn aindi
verður að nema ný lönd og eign
ast sálufélag meðal þeirra sem
fremstir standa á sviði myndlista
og verða þar veitendur ekíki síð-
ur en þiggjendur. Þó er það gef-
ið máil, a'ð þessar 'þjóðir hlijóta að
halda ein'hverjum sénkennum,
sem eniuinigis sityrfcj'a stöðu
þeirra á vettvaragii heimsiliistar, en
þargað ber að stefna undir full-
um seglum að fornuim hætti norr
ænna þjóða unz marfcinu er náð.
Án þess að staða okkar sé efld
náurn við aldrei út fyrir þrösfc-
uld próvinsíalisimans, hins mikla
dragbíts allra framifara á öllum
tímum.
Ein ástæðan til þess, að Norð-
urlöndum hefur enn ekki tekizt
að hasla sér völl á sviði lista
m'eðial þjóða hieiims er sú, að ekki
hefur komið fram það aithygiis-
verðasta í list hverrar þjóðar í
hópi þeirra á þesisum norrænu
sýningum. Þá hafa þessar sýn-
ingar e'klki verið nægilega kynnt-
ar utan Norðurlanda og hvergi
getið í mikilvægujn listtímarit-
um, jafnvel dklki innan Norður-
landanna sjálfra! Er því mikil-
vægt að kanna hér nýjar leiðir
og duga þá einungis sterk um-
svif. Lítum til Japana, sem hafa
sett upp hverja sýninguna á fæt-
ur annarri á undanförnum ár-
um, þar sem listaimenn og list-
unnendur þyrpast að frá öllurn
heimehornum. Þeir veita gnægð
verðlauna í samráði við fyrir-
tæfci og opinberar stofnanir.
Þeir tryggja fyrirfram nokfcra
söLu iistaveirka sem svo leiðir
til enn meiri sölu. — Þeir aug-
lýsa sýningarnar um allan heim
cig bjóða til þeirir'a frægium og
hugmyndaríkum listamönnum
ýmisisa þjóiða.,— Þeir hiafa sfcap-
að sér sérstakan stíl, sem síðan
heifur haft áhrif á þarlendan iðn-
að, er farið hefur sigurför um
heim allan á síðustu tímum. Hér
er sfcipulag og fra-msýni á ferð-
inni. Lítum einnig til Dokumenta
í Kassel, sýningu, sem er undir-
búin og slkipulögð mörg ár fyrir-
fram. Hverfum svo til Norður-
landa, þar sem sýningarnefndir
halda fundi' nöklkrum mánuðum
fyrir hverja sýningu og velja
ákveðna listamenn, — fyrir kem
ur að lundirbúningi er efcki lokið
fyrr en á síðustu stundu. Ár-
angurinn verður í réttu hlutfalli
við undirbúninginn og er því
fyllilega verðsfculdaður. En
þetta fcostar þó verulegt fé og
væri hyggilegra að nota það til
gagnlegri starfa ef svo heldur
fram. En lengra verður naum-
ast farið afskeiði-s er það land
sem er gestgjafi hundsar sýning-
una, — jafnvel var mér tjáð, að
prótfessorar við listaháskólann,
sem er í sömu byggingunnd, hafi
ekiki verið búnir að sjá sýning-
una í lofc hennar! Hví var eklki
hægt að sikapa svipað andrúms-
loft umlhverfis þessa samsýn-
ingu og t.d. félagsisýningar á
sama stað eins og „Grönningen”,
svo dæmi sé nefnt? Eru dagar
sýningarfyrirtækisins taldir? —
Eða eru möguleifcar á því að
reisa hana úr þessari lægð og
gera hana öflugri en nokfcriu
sinni fyrr? Ég verð að álíta, að
ekkd verið miöiguiLegt að hadda
þessard sýninigastainfsiemi áfram
neima í breyttri mynd. Mjög er
óvíst, að hinir Aramagjarnari
myndlistarmenn landanna vilji
ljá henni lið sitt og verk, ef svo
heldur fram sem hér hefur verið
greint, og mun hún því enn geta
sett oifan. En hví getum við ekki
breytt þessari sýningu í Norræn-
an Biennal eða listahátíð (Festi-
val) með þátttöfcu fleiri list-
greina, svo sem arfcitektúrs og
tómilistar, haft jafnan eina eða
fleiri sénsýningar á verlkum nafn
togaðra myndlistarmanna Norð-
urlanda og janfvel fleiri þjóða.
Hver þjóð gæti sfkuldbundið sig
til að fcaupa að minnsta fcosti 2
verfc, sem gætu orðið vísir að
nonrænni deild listasafna á Norð
urlöndum og átt aufcinn þátt í
því að kynna almieininiinigi nior-
ræma list, gera harnia að sam-eiign
þjóðanna. Norræna ráðið gæti
lagt hér stóran s.kerf til eflingar
mynidildstiar'iinniar mieð því að
veita myndlistaverðlaun, líkt og
bctomenntaverðlaun, og væru
sénsýningar á venkum verðlauna
hafa látnar ganga um Norður-
löndin. Stór fyrirtæki gætu aug-
lýst starflsemi sína með verðlaun
um og inn'kaupum listaverka og
hafa raunar ýmis fyrirtæki auk-
ið auð sinn og orðsitJír með slikiri
starfsemi. Þá mætti verða aukin
samvinna um það, að norrænir
mynidiisitarmenin sbreyttu bygg-
ingar í hinum löndunum. Það
sem fyrst er um að ræða er að
slkapa líf og vaxtanmátt gegn-
um myndlistarsamvinmu Norð-
urlanda, ef hún á að þróast úr
lágfcúru og „próvinsíalisma“ í
það að vera starfsemi, seim hvar- w
vetna er tefcið tillit til, og það er
verlkefni, sem við vorðum sjálfir
að framikvæma. — Hætta að
vera einungis þiggjendur á sýn-
ingum í hinum stóra heimi
myndlistanna. Ég er á engan
hátt að mæla með formi nokk-
urrar tegundar fcaupstefmu, en
án pemiiragia emgin múslfc, var og
er orðtæfci Vínarbúa, og við get-
um vissulega heimfært það á
myndlistina. Eitt er víst, að pen-
ingur sem veittur er til mynd-
listar kemur til baka með vöxt-
um í óbeinum og handföstum
verðmætum, því að myndlist hef
ur rík áhrif á alla menningar-
mótun þjóðfélaganna og hlut-
verk hennar er stærra en marg-
ur hyggur.
Eftlr tvö ár er röðin aftur
komin að íslendingum að sjá
um 'hina norrænu sýningu, og
hefur þegar fcomið fram sú bug-
mynd að leggja höfuðáherzlu á
að rökræða um framtíð stofnun-
arinnar og ganga þar vel að
venki, en slikt yfði umfangs-
mikið þing, ef margar ólíkar
dkoðanir koma fram, en minni
áherzla yrði þá lögð á sjálfa sýn-
inguna en reynt eigi að síður að
sýna henni allan tiltæfcan stuðn-
ing og sóma. Mér lézt vel á þá
hugmynd og veit, að hún hefur
fengið hljómgrunn meðal áhrifa
manna í norrænni myndlist. —
Nú er að fylgja þessari hugmynd
fast eftir, og því var það að ég
reit þessa grein, með því að ég
tel mál þetta stórt í broti og vil
vona, að fleiri verði til þess að
reifa slkoðanir sínar á því í blöð-
um hér og annatrra Norðurlanda.
Per Ung, Noregi.
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
„Simone, varstu kannski háttuö?"
Gu3bergur Befgsson:
ANNA, 249 bls.
Helgafell. Reykjavík 1969.
,HVÍ ER ég aldrei gerð jákvæð
perisóna“, spyr Katrín í Önnu
Guðbergs Bergssonar.
„Völlu hefur vaxið afl frá í
síðasta kafla. ' Meiri ósfcöp er.
slikt hafa gerzt á styttri tima“.
En „þú sem neytandi sögunn-
ar stendur ráðþrota andspænis
eyðunum. Atburðarásin. er rofin
án samþýk'kis þíns, örlög stoöpuð
að tjaldabaki, og þér kastað inn
í fjandsamlegan heim, sikipulagð
an án þinnar vitundar. Þú ert
flestuim stunduim aðeins viðtak-
andi, efcki sikapandi. Slkipuleggj
arinn sér um allt fyrir þig, hátt
hafinn yfir sögusviðið og brosir
að vanmætti þínu. En hvers
vegna er manni afhent smiði ein
'hvers, án þees að þeklkja eðlis-
gerð hennar eða vanda, gætir
þú spurt“.
Ekiki er Anna eins og hús, þar
sem ein hliðin hefur verið num-
in brott, svo neytandi sögunnar
geti látið sig dreyma, að allt sé
satt og hann sjálfur standi á
gægjum og hleri og komist að
leyndarimálum.

Kynningar eru sþaraðar, og
fáum hlutum er komið fyrir á
sviðinu til að miða við afstöðu
söguhetjanna, hverrar til ann-
arrar. Efnið loðir saman í stað-
hæfingum og tilsvörum, þver-
sögnum, spakmælum og gervi-
spakimælum, sem fcrydduð eru
með hversdagslegum athuga-
semdum. Persónurnar eru eklki
hluti af náttúru; þær takast ekfci
á í félagslegum skilningi; þaer
eru hvorki einstáklingar né hluti
af heild, heldur flruimpartar í
sögu; nöfn til að deila efninu.
Og hefði eikki alls staðar breytt
stcrmi'klu, þó nöfnum og inn-
gangsorðum hefði verið með öllu
sleppt.
Ef hægt er að segja, að Anna
gerist einhvers staðar og ein-
hvern tíma, þá gerist hún í
„súlnagöngum hugarrs“ og hvergi
annars staðar. Mörg og margræð
humyndasambönd spinnast eins
og onmavefuir um bóikina og bjóða
upp á allar tegundir útlistana og
ótakimar'kaða oftúlkun og eru
því kjörið umræðuefni fyrir
hugkvæma spjallara, kjósi þéir
„merfcingu fram yfir leyndar-
málið, sem er hið eina sanna
mál alls“, eins og segir í Önnu.
Kjósi maður söguþráð, þá örl-
ar hér á slí'ku. Krefjist maður
persónulýsinga í heflðbundnum
slkilningi, þá er slííkt einnig að
finna í Önnu. Vilji maður búta
söguna niður í frumparta og
Framhald á bls. 21