Morgunblaðið - 29.05.1971, Qupperneq 4

MORGUNBLAÐIÐ,
um. Hann hafði sagt, að Kann
hefði engan þátt átt í sfcofmin
E f nahagsban dalagsins, og
hann hefði heldur enga sér-
staka trú á því. Það sem meira
var; hann væri viss um, að ef
við og önnur ríki, sem sótt
hefðu um aðild, fengju inn-
göngu, yrði það aldrei samt og
áður. Það þyrfti ekki endilega
að vera slæmt. Hann persónu-
lega sæi fram á, að það mundi
breytast í friverzlunarsvæði,
lauslega skipulagt, þar sem
hvert riki væri bundið samn-
ingi um skipti á landbúnaðar-
vörum. Hann væri reiðubúinn
að ræða við okkur um hvað
koma ætti í staðinn fyrir Efna-
hagsbandalagið, sem mundi
stækka og breytazt í nýtt efna-
hagsbandalag.
Hann stakk síðan upp á tví-
hliða viðræðum við Breta —
fyrst í stað með mikilli leynd
— um hin margvíslegustu mál
á sviðum efnahagsmála, gjald-
eyrismála, stjómmála og vam-
armála til að ganga mætti úr
skugga um, hvort við gætum
jafnað ágreining okkar. Hann
kvaðst gjarnan vilja, að Bret-
ar sýndu það vinarbragð að
stinga upp á slíkum viðræðum,
sem hann mundi síðan fallast
á.
Ég gat ekki séð — og ég
held sendiherra okkar í París
ekki heldur — að þetta væri
annað en endurtekning á orð-
unum, sem hann notaði í við-
ræðunum við mig i Elysée í
janúar 1967, þegar hann minnt
ist á „tvo valkosti", „eitthvað
algerlega nýtt“ eða „viðskipta-
samning" og „aukaaðild". Ég
hefði litið á tillögur hans um
tvihliða viðræður sem vinsam-
lega ráðsfcöfun, svo framarlega
sem okkur tækist að tryggja,
að þær væru ekki notaðar tiT
þess að stía okkur, annaðhvort
í varnarmálum eða efnahags-
málum, frá bandalagsþjóðum
okkar í EFTA og væntanlegum
bandalagsþjóðum okkar í EBE.
Það sem trúlegra var að mundi
valda erfiðleikum gagnvart
bandamönnum hans í EBE, var
skýlaus yfirlýsing hans um, að
Frakkland, Bretland og Þýzka
land mundu að mestöllu leyti
ráða hinu nýja og frjálslegra
efnahagsbandalagi, sem hann
stakk upp á.
En utanrikisráðuneytið tók
viðtalið miklu alvarlegra. í
fyrsta lagi óttuðust þeir — og
það var rétt hjá því að leggja
áherzlu á það — að hershöfð-
inginn gæti notað samþykki
okkar við tvíhliða tillögunum
sem röksemd gagnvart banda-
lagsþjóðunum í EBE, að í raun
inni væri okkur ekki al-
vara með inngöngu i EBE,
raunar ættum við í samningum
við hann á allt öðrum grund-
velli. Það hefði ekki ver-
ið ólíkt honum að gripa til
slíkra ráða og ef við tækjum
þátt í tvíhliða viðræðum, yrð-
um við vissulega að taka skýrt
fram gagnvart bandamönnum
Frakka í EBE, á hvaða grund-
velli við álitum, að viðræðum-
ar færu fram.
Mér virtist, að utanrí'kisráðu
neytið gerði meira en að sýna
eðlilega og réttlætanlega var-
kárni. Starfsmenn þess vildu,
að ég héldi svo á málunum í
Bonn, að litið gat út fyrir að
tilgangurinn væri að ófrægja
Frakka gagnvart bandamönn-
um þeirra i EBE og um leið að
Orsending frá
Sjómannadagsráði
Skipshafnir eða vinnuflokkar, sem ætla að taka þátt í kapp-
róðri, björgunar- og stakkasundi á Sjómannadaginn, tilkynni
þátttöku sína sem fyrst í síma 15150 eða 23476.
Róðraæfingar hefjast um helgina í Nauthólsvík, en þar fara
útihátíðarhöld dagsins fram.
varpa Ijóma á okkur sem litla,
sjálfumglaða fyrirmyndar-
drengi, sem hefðu staðizt til-
raunir hershöfðingjans til að
taka þátt í því að gera EBE
glennu.
Ég lét í Ijós andúð á þessum
bolabrögðum, en þar sem ég
var á förum eftir nokkrar mín-
útur, sagði ég Miehael Stewart,
að ég vildi ræða málið við hóp
háttsettra starfsmanna utanrík
isráðuneytisins, sem voru í
fylgd með mér til Bonn. Mín
skoðun var sú, að þetta yrði
að athuga miklu gaumgæfileg-
ar, áður en við flönuðum út í
nokkra slíka stefnu: mér var
það kappsmál að fá nánari álits
gerð frá Christopher Soames.
En brýnt var fyrir mér, að ef
ég færi til Bonn án þess að
minnast á þetta, gæti de Gaulle
hershöfðingi gert sér mat úr
öllu saman og tekizt að sann-
færa dr. Kiesinger um, að við
værum að gæla við hugmyndir
um að vinna gegn EBE í París
á sama tíma og við styddum
EBE í Bonn.
f samræðum okkar í sendi-
ráðinu í Bonn seint þetta
kvöld hélt ég áfram að láta í
ljós andúð mína á tillögunni.
Morguninn eftir streymdu
skeyti frá London, þar sem ég
var eindregið hvattur til þess
að minnast á viðræður de
Gaulles og Soames, svo að dr.
Kiesinger gæti ekki og mundi
ekki saka mig um að leyna fyr-
ir honum mikilvægum upplýs-
ingum. Á þetta félist ég að
gera í nokkrum auðskildum orð
um, án nokkurra duldra merk-
inga eins og lagt hafði verið
til.
Þegar ég kom til skrifstofu
Kiesingers kanslara að loknum
ýmsum skyldustörfum um dag-
inn, bað ég starfsmenn utan-
ríkisráðuneytisins um skýrsl-
una og orðsendinguna, sem
ég hafði átt von á um de
Gaulle-málið. Ég leit á það og
sá að þetta voru öll skjölin. Ég
varð æfur, en það var erfitt
að vera með látalæti frammi
fyrir Þjóðverjunum. Ég gaf þvi
dr. Kiesinger stutta skýrslu
um staðreyndir málsins, eins
skynsamlega og æsingaiaust og
hægt var.
En þegar ég kom til London,
komst ég að raun um, að utan-
ríkisráðuneytið hafði sent öll-
um helztu sendináðum skeyti
með fyrirmælum á svip-
aða lund og embættismennirn-
ir höfðu viljað í fyrstu, og var
þeim sem sbeytið fengið, sagt
að bíða eftir nánari fyrirmæl-
um. Sjálfar viðræður mínar
við dr. Kiesinger voru vinsam
legar og gagnlegar innan
þeirra marka, sem þeim voru
óhjákvæmilega settar. Gamall
draumur utanríkisráðuneytis-
ins rættist, þegar undirrituð
var fyrir frumkvæði Þjóðverja
sameiginleg yfirlýsing um
stefnuna í málefnum Evrópu,
sem hafði að geyma lof-
orð beggja ríkisstjórna um að
vinna að framgangi umsóknar
Breta um aðild að EBE. En að
engu hafði verið gerður hver
sá möguleiki, sem dr. Kiesing-
er kann að hafa haft tii þess
að hafa áhrif á de Gaulle hers-
höfðingja í þessa átt síðustu
vikurnar, sem hershöfðinginn
sat i embætti. Soames-málið,
sem dr. Kiesinger tók mjög al-
varlega, hafði séð fyrir því.
Rétt áður en Nixon kom
hingað tíu dögum síðar, varð
„L’affaire Soames" opinbert.
Eftir Þýzkalandsheimsókn
mína ollu Frakkar miklu fjaðra
foki á fundi Vestur-Evrópu-
bandalagsins, sennilega í reiði
vegna sameiginlegrar yfirlýs-
ingar okkar (Þýzkalandskansl-
ara) um Evrópu, en þó líklega
öllu fremur vegna þess, að þeir
höfðu frétt hvað Þjóðverjar og
aðrir samherjar þeirra höfðu
heyrt frá embættismönnum
okkar um fund Christopher
Soames með hershöfðingjanum.
Þeir sökuðu nokkur lönd um
að ganga erinda Breta með þvi
að setja á dagskrá mál, sem
vörðuðu einingu Evrópu, og til
kynntu, að þeir mundu fram-
vegis engan þátt taka í störf-
um samtakanna.
Þegar leið á vikuna fóru frá-
sagnir af málinu að birtast í
frönsku blöðunum, og var þar
veitzt harkalega að okkur fyr-
ir að dreifa út frásögn, sem
þau sögðu að væri ónákvæm,
um fund de Gaulles og Soames.
Utanríkisráðuneytið lét blöð-
unum í té ágripið, sem hafði
verið dreift til sendiráða er-
lendis daginn áður en ég ræddi
við Kiesinger, en með því skil-
yrði, að heimilda væri ekki get
ið.
Reiði Frakka var takmarka-
laus. Sambúð Breta og Frakfca
komst í sama öldudal og hún
hafði verið I eftir að de Gaulie
beitti neitunarvaldinu 1963.
Klögumálin gengu á víxl.
Sama dag og Nixon forseti
kom, 24. febrúar, afhenti
franska sendiráðið utanrifcis-
ráðuneytinu orðsendingu, þar
sem því var sérstaklega mót-
mælt, að við hefðum skýrt öðr
um ríkisstjórnum frá málinu.
Michael Stewart gaf yfirlýs-
ingu þennan dag í Neðri mál-
stofunni og varði gerðir okk-
ar, bæði i Bonn og annars stað-
ar. Hann sagði: „Ég tel, að það
hefði verið öldungis óviðeig-
andi að láta þessum samræðum
við dr. Kiesinger ljúka án þess
að dr. Kiesinger hefði verið
gerð grein fyrir því sem gerð-
ist.“
íhaldsmenn sáu strax að þeir
höfðu komizt í feitt og gerðu
sér eins mikinn mat úr öllu
saman og þeir framast gátu. Að
eins einni klukkustundu áður
en Nixon lenti á Lundúnaflug-
velli tókst þeim að fá fram-
gengt að boðað var til auka-
fundar daginn eftir. Hjá því gat
ekki farið, að forsetanum fynd
ist á þessari kynnisferð sinni
um Evrópu, að glundroði ríkti
í álfunni.
Þeir starfsmenn utanrik-
isráðuneytisins, sem báru
ábyrgðina, töldu vafalaust, að
þeir hefðu unnið frækilegan
sigur. Hitt verður að liggja
milli hluta, hvort nokkuð gott
hafi af þessu leitt. Christopher
Soames var beiskur og reiður,
og það er ekki hægt að lá
honum það. Hann kom til mín
til kvöldverðar að Chequers,
en hafi hann ætlað að segja af
sér, þá lagði hann slíkt áform
á hilluna. Okkur var hins veg-
ar báðum ljóst, að meðan de
Gaulle hershöfðingi væri kyrr
i Elysée, mundi reynast með
eindæmum erfitt að koma sam
skiptunum í eðlilegt horf á nýj-
an leik.