Morgunblaðið - 16.06.1971, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. JÚNÍ 1971
Otgafandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Hsraldur Sveinsson.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfuiltrúi Þorbjðrn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstraeti 6, sími 10-100
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 196,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasðlu 12,00 kr. eintakið.
ÖVISSA Á STJÓRNMÁLASVIÐINU
1111111111111111111111111111111111
A, A II^nI II1 MHi 'AM ijp urmi
U 1 nli Ul\ ncilvll
Á leið til öryggisráð-
stefnu Evrópu
Eftir Denis Healey, fyrrverandi
varnarmálaráðherra Bretlands
T öngu og traustu stjórnar-
samstarfi Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðuflokksins
er nú lokið. Þetta tólf ára
tímabil hefur einnkennst af
festu í stjórnarathöfnum og
alhliða framförum. Þegar
þessu stjórnarsamstarfi er nú
lokið, eftir að þessir flokkar
hafa sameiginlega misst meiri
hlutann á Áíþingi, er eðlilegt,
að menn líti ttl framtíðarinn-
ar og hugleiði framvindu
mála. í viðtali við Morgun-
blaðið í gær svarar Jóhann
Hafstein, forsætisráðherra,
þeirri spurningu, hvað nú
taki við, á þessa leið: „Óvissa,
eins og við bentum á fyrir
kosningar að verða myndi, ef
stjórnin missti meirihlutann.
Stjórnarandstaðan hefur
fengið langþráðan þingmeiri-
hluta. Mundi nú ekki almenn-
ingur ætlast til að þeir sýndu
í verki, hvað þeim kemur vel
saman?“
Kjósendur hafa gefið stjórn
arandstöðuflokkunum þrem-
ur tækifæri til þess að
koma sér saman og fara með
stjórn þjóðfélagsmálefna
næstu árin. Öllum er þó ljóst,
einkanlega þó nú, þegar úr-
slitin liggja fyrir, að mikil
óvissa er ríkjandi um fram-
vindu stjórnarmyndunar og
stjórnarsamstarfs. Formaður
Framsóknarflokksins, Ólafur
Jóhannesson, hefur lýst því
yfir, að vinstri stjórn sé rök-
rétt afleiðing úrslitanna og
formaður Alþýðubandalags-
ins hefur einnig tekið undir
þá skoðun. Formaður Sam-
taka frjálslyndra og vinstri
manna segir hins vegar, að
hann vilji engri leið loka að
óathuguðu máli. Stjómarand-
stæðingar benda á, að land-
helgismálið geti hugsanlega
auðveldað samstarf þeirra.
Hitt er þó Ijóst, að þá grein-
ir á í afstöðu til fjölmargra
viðfangsefna, svo að búast
má við, að stjórnarmyndun
geti tekið nokkuð langan
tíma.
Hannibal Valdimarsson hef-
ur lýst því yfir, að kosninga-
úrslitin knýi á um samein-
ingu lýðræðissinnaðra jafn-
aðarmanna, en hann hefur
einnig lagt á það áherzlu, að
Alþýðubandalagið sé ekki
lýðræðisflokkur, enda séu for
ystumenn þess kommúnistar.
í sjónvarpsumræðum for-
manna stjómmálaflokkanna
sagði Hannibal Valdimarsson
ennfremur, að mynda yrði
lýðræðislega og þingræðis-
lega stjóm. Þetta bendir til
þess, að Samtök frjálslyndra
og vinstri manna vilji ógjam-
an fara í stjórnarsamstarf
með Alþýðubandalaginu, sem
þau telja fulltrúa einræðisafl-
anna.
Ólafur Jóhannesson hefur
sagt, að samstarf stjórnarand-
stöðuflokkanna sé rökrétt af-
leiðing af kosningaúrslitun-
um. En hann benti þó í sjón-
varpsumræðunum sérstak-
lega á, að margt bæri á milli
og nefndi sérstaklega afstöð-
una til Atlantshafsbandalags-
ins. Það er á hinn bóginn
ljóst, að Alþýðubandalagið
stefnir að úrsögn íslands úr
Atlantshafsbandalaginu og
Fríverzlunarsamtökumun og
er andvígt hvers konar efna-
hagssamstarfi við þjóðir Vest-
ur-Evrópu. Formaður Alþýðu
bandalagsins lýsir því hins
vegar yfir í viðtali við Morg-
unblaðið í gær, að sú gagn-
gera breyting, sem hann telur
nauðsynlegt að verði á utan-
ríkisstefnunni, fáist ekki
fram, nema í áföngum. Þetta
gefur e.t.v. til kynna, að
kommúnistar leggi nú mikið
kapp á að komast í ríkisstjórn
og séu því reiðubúnir að
leggja ýmis grundvallar-
stefnuatriði sín til hliðar við
upphaf stjómarsamstarfs, en
noti þau svo síðar til þess að
rjúfa samstarfið, ef það yrði
talið heppilegt af einhverjum
ástæðum.
Þannig er í mörg horn
að líta, og nú verður fylgzt
með því af gaumgæfni,
hvort stjórnarandstöðuflokk-
unum tekst að finna málefna-
gmndvöll fyrir stjórnarsam-'
starf. Þessir flokkar munu nú
freista þess að mynda nýja
ríkisstjórn. Engum dylst þó,
að málefnaágreiningur þeirra
í milli er það mikill, að tölu-
vert óvissuástand mun ríkja
á stjórnmálasviðinu á næst-
unni og raunar er ekki séð
fyrir endann á því enn. Eng-
inn af talsmönnum stjórnar-
andstöðunnar hefur útilokað
möguleika á samstarfi við
stjórnarflokkana, annan eða
báða. Þessi afstaða bendir
ótvírætt til þess, að þeir sjálf-
ir geri sér grein fyrir því, að
samstarfið yrði mjög erfitt í
framkvæmd.
Stjórnarflokkarnir bentu á
það þegar fyrir kosningar, að
óvissuástand myndi skapast,
ef stjórnin héldi ekki velli.
Yfirlýsingar talsmanna stjórn
arandstöðunnar nú eftir kosn-
ingarnar sýna fram á, að
þetta hefur verið réttmæt
fullyrðing. En fólkið í land-
inu hefur kosið að gefa þess-
um flokkum tækifæri til þess
að sýna hug sinn í verki, og
það verður tekið eftir þeim
málalokum.
Svo litur nú út sem NATO
og Varsjárbandalagið byrji
senn loks að fást við að leysa
grundvallarvandamálin varð-
andi öryggismál Evrópu eftir
að hafa hoppað hvort í kring-
um annað eins og páfuglar í
helgisiðakenndum tilhugadansi.
Færi svo, þá myndu hjúskapar-
miðlaramir hafa verið svo skrít
ið mannval sem Mao formaður
og Mansfield öldungadeildar-
maður.
Sagan hefst í rauninni á fundi
ráðherranefndar NATO í
Reykjajvík i júní 1968, er Var-
sjárbandalagsrikjunum var boð-
ið til viðræðna um gagnkvæma
minnkun herafla. Innrás Var-
sjárbandalagsríkjanna i Tékkó-
slóvakíu tveimur mánuðum síð-
ar var eina svardð og þegar
þau siðan buðu öllum ríkjum
Evrópu til ráðstefnu um sam-
vinnu og öryggismál Evrópu, þá
virtist þetta á Vesturlöndum að
eins vera áróðursbragð, sem
hefði það raunverulega að mark
miði að reka fleyg milli Norður-
Ameríku og Vestur-Evrópu og
ýta undir flutning banda-
risks herliðs til heimalands síns.
Samt var það ljóst á næstu
mánuðum, að enda þótt tillaga
Varsjárbandalagsríkjanna væri
í sumum skilningi í beinu sam-
hengi við fyrri tilraunir Sovét-
ríkjanna til þess að koma á ring
ulreið og sundurþykkju á milli
Vesturveldanna, þá lægi
einnig sambland af öðrum ástæð
um til grundvallar henni. Ann-
ars vegar vildu sumir Rússar
ekki aðeins fá viðurkenningu
Vesturveldanna á skiptingu Mið
Evrópu eftir stríð, heldur einn
ig fá þegjandi samþykki þeirra
við svonefndri Brezhnevkenn
ingu, en samkvæmt henni hefði
Rauði herinn heimild til þess að
hafa að geðþótta afskipti af
innanrikismálum ríkjanna i
Austur-Evrópu. á hinn bóginn
vildu sumir i Austur-Evrópu
skapa andrúmsloft, þar sem það
yrði erfiðara fyrir Sovétríkin
að endurtaka innrásina í Tékkó
slóvakíu annars staðar.
Ennfremur sáust vaxandi
merki þess að ekki bara i fylgi-
ríkjunum, heldur einnig í Sovét
ríkjunum, væri til stór hópur
manna, sem vonuðust til þess
að geta dregið úr óhóflegum
kröfum þungaiðnaðarins og hers
ins á efnahagslif landsins með
því að komast að samkomulagi
við Vesturveldin um ýmsar teg-
undir vopnaeftirlits. Viðræðurn
ar milli Bandaríkjanna og Sovét
ríkjanna um takmarkanir á fram
leiðslu gereyðingarvopna
(SALT) hafa haldið áfram í al-
vöru í tvö ár, þrátt fyrir meiri
háttar örðugleika varðandi önn-
ur deilumál eins og Víetnam og
löndin fyrir botni Miðjarðar-
hafsins.
Þannig hafa Varsjárbandalags
ríkin, að nokkru vegna rök-
semda, sem komið hafa upp inn
an herbúða kommúnista, smám
saman endurskoðað tillögur sin-
ar og tekið tillit til andmæla
Vesturveldanna. 1 júní í fyrra
samþykktu þau, að Bandaríkin
og Kanada skyldu sitja ráðstefn
una og að fastastofnun skyldi
komið á fót til þess að fylgjast
með framkvæmd þeirra stefnu-
marka, sem samþykkt yrðu á
ráðstefnunni og að þessi fasta-
stofnun skyldi taka til meðferð-
ar ekki aðeins efnahags-, fé-
lags- og menningarsamvinnu
þeirra heldur einnig gagn-
kvæma fækkun í herliðum
Evrópu.
EFASEMDIR
BANDARÍKJAMANNA
Á meðan þetta var að gerast,
hafði aðstaða Vesturveldanna
orðið flóknari vegna „Ostpoli-
tik“ WiMy Brandts. Hann hafði
varað Rússa við þvi, að hann
gæti ekki staðfest Moskvusátt-
málann, fyrr en viðunandi árang
ur næðist í fjórveldaviðræðun-
um um Berlín og NATO setti
sama skilyrði fyrir því, að byrj-
að yrði á marghliða undirbún-
ingi að öryggisráðstefnu
Evrópu, að nokkru vegna þess
að þátttaka austur-þýzku stjóm-
arinnar í þessari ráðstefnu hlyti
óhjákvæmilega að fela í sér
álitsauka i reynd fyrir hana á
milliríkjavettvangi. Þess sjást
nokkur merki, að Bandaríkja-
menn hafi alið með sér áhyggj-
ur vegna þess, að marghliða ör-
yggisráðstefna Evrópu gæti
takmarkað þá yfirstjórn, sem
þeir hafa til þessa haft á afstöðu
Vesturveldanna í öllum afvopn-
unarviðræðum og ennfremur
gæti slíkt haft þau áhrif á
SALT-viðræðumar, sem ekki
væri kleift að sjá fyrir. Því
settu Bandaríkjamenn fyrir-
fram skilyrði fyrir þvi, að slík
ráðstefna yrði haldin, sem á
sínum tíma náðu miklu lengra
en til deilumálanna í Evrópu,
svo sem landanna fyrir botni
Miðjarðarhafsins og jafnvel Viet
nams. Þá hafa ennfremur raun
verulégir tæknilegir örðugleik-
ar á því að finna leiðir til gagn-
kvæmrar fækkunar herliðs, án
þess að dregið verði úr öryggi
hvors aðilans um sig vakið ugg
hjá NATO um, að ekki mætti
ganga of hratt til verks á þessu
sviði.
Engu að síður hefðu Rússar
getað fengið þvi framgengt, að
ráðstefna yrði haldin fljótt með
því að koma fram með nokkr-
ar augljósar tilslakanir varð-
andi Berlín. Til allrar ógæfu
urðu atburðimir í Póllandi , lok
siðasta árs til þess að auka á
möguleika Ulbriohts til þess að
lama hvers konar breytingar
innan kommúnistaríkjanna og
sá timi kom að Rússar virt-
ust sjálfir vera að snúa bakinu
við allri viðleitni til þess að
komast að samkomulagi við
Vesturveldin.
Nú virðist samt sem áður sem
hreyfing sé aftur að færast i
hlutina og bæði sovézka og
bandaríska stjómin hafa sér-
stakar ástæður til þess að óska
eftir hraðari framgangi þessa
máls. Sá feiknarlegi skriður,
sem „ping-pong“-samskiptin
komu á tilraunir Pekingstjómar
innar til þess að bæta sambúð-
ina við Vesturveldin, olli sov-
ézkum leiðtogum greinilega
áhyggjum. Þeir hafa ekki efni
á þvi, að Kínverjar víki þeim til
hliðar. Krafa Mansfields öld-
ungadeildarþingmanns um ein-
hliða fækkun í herliði Banda-
ríkjamanna í Evrópu hefur hins
vegar neytt stjómina í Was-
hington til þess að láta í ljós
áhuga á gagnkvæmri íækkun
herliðs sem möguleika.
„ALEVRÓPSK RÁÐSTEFNA“
Óvíst er samt, hvort evrópsk
öryggisráðstefna er líkleg til
þess að verða vettvangur fyrir
hernaðarbandalögin til þess að
semja um gagnkvæma fækkuni
herliðum sínum. 1 ræðu sinni á
þingi kommúnistaflokksins 30.
marz sl. virtist Brezhnev gera
greinarmun á því annars vegar,
sem hann kallaði „alevrópska
ráðstefnu" —- og ekki „evrópska
öryggisráðstefnu" — sem hefði
það að aðalmarkmiði að stað-
festa núverandi stjómmálaskipt
ingu og hins vegar „fækkun í
herliði og herbúnaði . . . fram-
ar öllu í Mið-Evrópu“, en sú bil-
laga var borin fram í tengslum
við ýmsg-r hugsanlegar aðgerðir
til þess að stöðva vigbúnaðar-
kapphlaupið i heiminum. Með
svipuðum hætti sagði Rogers
utanríkisráðherra um ummæli
Brezhnevs í ræðu þess síðar-
nefnda fyrir skömmu í Tblisi, að
ef Rússum væri alvara, þá væri
hægt að byrja þegar í næsta
mánuði á samningaviðræðum um
gagnkvæma hlutfallslega fækk
un herliða í Evrópu. Hann minnt
ist hvorki á evrópska öryggis-
ráðstefnu né á fyrirfram skil-
yrði fyrir samkomulagi um Berl-
in. Það er ekki Ijóst, hvort
stjórnin í Washington hefur faM
izt á þetta við bandalagsríki sín
innan NATO eða þarna sé um
viðbrögð við tillögu Mans-
fields að ræða eða að hún haíi
áður átt viðræður við Rússa,
kannski í SALT-viðræðunum.
En úr þvi að Sir Alec Douglas-
Home sagði 17. mai, að Bretar
væru reiðubúnir, hvenær sem
væri til þess að hefja þátttöku i
slíkum viðræðum og taka til
athugunar fyrirkomulag á þeim
og úr þvi að Brandt kanslari
hefur fagnað yfirlýsingu Rog-
ers utanríkisráðherra, er leiðin
opin í átt til viðræðna um tak-
mörkun vígbúnaðar milili banda-
laganna.
Hvort viðræðumar sjálfar
leiða til árangurs, er vafasamt.
Núverandi yfirburðir Sovétrlkj-
anna í venjulegum vopnabúnaði
og nálægð þeirra við Mið-
Evrópu útiloka, að veruiegur ár
angur náist með sömu hlutfalls-
fækkun á báðar hliðar, enda
þótt samkomulag gæti orðið um
þess konar táknfækkun sem
merki um fyrsta skrefið.
En svo framarlega sem hvor-
ugur aðilinn byrjar með þvi að
krefjast ósveigjanlegrar ákvörð
unar um fækkun herliðs og báð
ir eru tilbúnir til þess að verja
Framhald á l>ls. 16.
Illlllllllllllllllllllllllllllllll