Morgunblaðið - 24.07.1971, Side 10

10
MQRGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JÚLÍ 1971
Má stjórna jöklum?
Bráðnun hraðað eða seinkað
JökuU í Sovétríkjunum.
Fyrir 5 áriun gekkst UNESCO
fyrir þvi, að næstu tíu árin yrði
fylgzt með vatnsjafnvægi lun all
an heim eftir einni áætlun.
Markmiðið með þessu starfi er
að kanna vatnsbirgðir jarðar.
Jöklafræðingar Sovétrikjanna
taka virkan þátt í þrem liðum
þessarar áætlunar: Að kanna is-
magn á jöklum, fylgjast með
samspili vatns, iss og hita á jök-
tilsvæðum, og svo að fylgjast
með breytingum á jöklum. í þess
ari grein úr „Fréttir frá Sovét-
rikjunum," gefið út af APN á
Islandi segir Évgení Singer, rit-
ari jöklaðeildar Landfræðistofn
unar Vísindaakademíunnar, frá
rannsókniun á þessu sviði. Hann
hafði forystu fyrir fyrsta sov-
éska jöklarannsóknarleiðangrin
um til Svalbarða 1965—‘67 og
var síðan formaður jökiarann-
sóknaleiðangurs í Pamir, en þar
eru stærstu háfjallajöklar Sov-
étrikjanna.
Með ári hverju fækkar þeim
svæðum á jörðunni sem maður-
inn hefur enn ekki numið, og
munu jökiar þar í fyrsta sætá.
Þessair köidu eyðimerkur hvíla
yfir meira en 16 milljómum fer-
kílómetra, eða næstum því 11%
alis þurrlendis. 1 jöMum eru
frystar fimamiklar birgðir af
fersikvatni: 24—27 miUjónár rúm
kilómetra, en það er mestur
hluti alls ferskvatns í jörðunni.
Sovétrlkin eru með mestu
jöklalöndum. 1 þeim eru margar
þúsundir jökla af öllum hugsan
legum gerðum, sem mótazt hafa
vlð margvlslegar aðsitæður. „Is
öldin" heldur á okkar dögum
enn áfram á sumum eyjum og
eyjaMösum Ishafsins og á him-
um háu fjallgörðum Mið-Asíu, í
Kákasus, í norðausturhluta Si
beríu og á fleird stöðum. JöM-
ar eru samtaLs 80 þúsumd fer-
kilómetrar I Sovétrikjunum. 1
þessum sérkennillegu birgða-
geymslum náttúrunnar eru firna
miklar birgðir af fersku vatnl,
eða um 14 þúsund rúmMlómetr-
ar.
Mestur er meglnlandsisinn á
eyjunum Novaja Zémlja, Sévem-
aja Zémlja og Zémlja Frantsa-
Josifa. Um fjórðumgur íssins er
í döium og hlíðum háfjallanma í
suðurtiluta landsins. Úr jöklum
Pamírs, Tjan-Sjans og Kákasus
koma meiriháttar ár, sem fflytja
vatn til frjósamra en þurrviðra
samra héraða.
Jöklarannsóknir hafa i landi
okkar öðlazt æ hagnýtari þýð-
ingu upp á síðkastið. Þetta er
fyrst og fremst tengt landnámi í
fjallahéruðum, þar sem eyðing
aröfl náttúrunmar eru oft að
verM: skriður, snjóflóð og jök-
ulhlaup. Á vLssu tímabili safn-
ast aukabirgðir af snjó og firn
ofarlega í jöklum, það er sem
þeir safni i sig aukaþrýstimgi.
Þegar vissu hámarki er náð er
umframbirgðum af snjó og ís
ýtt fram á jökultunguna og kast
að niður í dalinn. Fræðimenm
hafa sannfærzt um að unrnt er
að segja fyrir um skriðuihlaup
þessi. En ekki er unmt að ganga
frá öruggum spádómsaðferðum
fyrr en dregnar hafa verið sam-
am niðurstöður af þeim margvis
legu rannsóknum sem jöMaÆræð
ingar fást nú við.
Annað þýðingarmiksið verk-
efni fyrir þjóðarbúskapimn er
tengt rannsóknum á bráðnum
íssins. Náttúra MiðAsiu er hlað
in sterkum andstæðum: Við hlið
heitra og þurra sléttna hefjast
tindar skýjum otfar og skarta
með ishettur, en undir þeim eru
stór svæði af frjósömu landi,
sem ekM er nýtt vegma skorts á
vatni. Er þá ekM hægt að neyða
jöklana, þessa náttúrulegu
stjórnemdur fljótanma, til að láta
af hendi meira af vatni simu?
Við skuluim muma, að hreinn
snjór getur endurkastað af yfir-
borði slnu allt. að 90% af þeim
sólargeislum, sem á hanm falia.
En ef að hluti yfirborðs snævar
og íss er „litaður“ dökkur, þá
þiðnar hann ffljótar. Þetta hafa
menn reyndar vitað lemgi. Her-
menn Alexanders miMa bera
því vitni að íbúar Pamirs hafi
fflýtt fyrir þvi að snjór bráðn-
aði af ökrum simum með því að
strá yfir þá ösku og mold.
1 Sovétrikjunum hdefur í
fyrsta simn verið prófuð aðferð
til að flýta bráðnun íss á há-
fjaliajöklum Mið-Asíu. Hinm
þekkti jöMafræðimgur G. Asjúk
hefur gert tilraunir með hana á
Tjam-Sjan. Síðar hafa aðrir vís-
indamenn haldið áfram í Mið-
Asíu. Það hefur fengizt stað
fest, að það er hægt að fá jöM-
ana til að gefa af sér meira
vaitn með því að dreifa yfir þá
ryki, en verulegir erfiðleikar
eru á þvi að beita þessari að
ferð með viðtækum hættL Þeir
eru fyrst og fremst tengdir því,
hve erfitt er að flytja dökMeitt
efni upp í aiit að 4500 metra
hæð og dreifa því þar, sem og
erfiðu veðurfari. Auk þess er
nauiðsynlegt að gamga alveg úr
sfcugga um það, að slák gervi-
þíða í stórum stíl breyti ekki í
framtiðinni til hins verra vatms
bindandi hlutverki jöfclamna eða
Ieiði til þess, að þeir hverfi
smám saman, Þess vegna er ann
að vandamál rannsakað samtím-
is: Hvernig er hægt að auka
smjómaigm í fjöllum með gervi-
úrkomu að vetrarlagi?
Þær rannsóknir sem sovézkir
jöklafræðimgar gera nú sam-
kvæmt hinni alþjóðlegu tiu ára
áætlum munu- leggja fram góðan
skerf tii þess að alhæfa megi
það sem vísindamenn hafa þeg-
ar safnað og þær miunu einnig
bæta verulega við þekkingu
manna á jöklum. Samkvæmt áð-
umefndri áætlum er nú verið að
setja saman JöMaskrá Sovét-
rlkjamna, grundvallarrit í 100
hlutum. Þegar eru prentuð þau
bindi, ?em fjalla ítaxilega um
jökla á Zemlja Framtsa-Josifa, I
Úralfjöllum, Khibin, Kamt-
sjatkaskaga, Fedtsjenko-jökul-
inm og jöbla á ffleiri vatnasvœð
um.
EkM mun líða á löngu þar til
skýrt verður frá leyndarmálum
þróumar himna náttúrulegu ís-
skápa jarðarinmar. Þá verða og
leyst þau mál sem lúta að þvi,
hvemig hraða megi eða seinka
bráðnun ísa í stórum stíl eða
Ekið á kyrr-
stæðan bíl
EKIÐ var á kyrrstæðan bíl, R-
19183, sem er nýlegur Fíat, á
stæði að húsabaki við húsið nr.
8 við Kirkjustræti á timabilinu
frá M. 13.30 til 14 í fyrradag.
Beyglað var vinstra afturbretti.
Tjónvaldurinn er beðinn um
að gefa sig fram við rannsóknar-
lögregluna svo og sjónarvottar,
ef einhverjir voru.
jafnvel stækka jökla. Maðurinn
mun læra að gera sér jöklana
undirgefna og stjóma þeim,
Sovétskí Sojús. — APN.
Danir skipa í
skiptanefnd ísl.
handritanna
MENNTAMÁLARÁÐUNEYT-
INU hefur nú verið tilkynnt um
það hvaða tveir Danir hafi ver-
ið útnefndir í sfciptanefnd iis-
lenzku handritanna, en þeir eru
skipaðir af Kaupmannahafnar-
háskóla. Eru dönsku fulltxúam-
ir dr. Westergaard-Nielsen, pró-
fessor í Árósum og dr. Ole Widd
ing orðabókarritstjóri í Kaup-
mamnahöfn.
Háskóli Islands hefur enn eMd
skipað íslenzku fulltrúana í
skiptanefndina, en hennar hiut-
verk er að ábveða hvaða handrit
skuli koma í hlut Háíúcóla ís-
ilands og hver I hlut Ámasaifns
í Kaupmammahöfn.
Islandsbréfin
vöktu mesta
hrifningu
og urðu upphaf fslandskynn-
inga Pat Keough í Kanada
Ferðamannastraumurinn
stendur nú sem hæst og að
vemju ber allmikið á þeim
ferðamönmum, sem oft eru
nefndir „bakpokalýður". Marg
ir líta þessa bakpokaferða-
langa hornauga og finnst að
i þeim geti tæpast verið mik-
111 fenigur, enda 9lá þeir ekM
um sig á betri hótelium og
veitimigastöðum og gera lítið
af því að koma þvi á fram-
færi við íslendimga, hve hrifn-
ir þeir séu af íslandi og hve
miMir Islandsvinir þeir setli
að vera í framtiðinni. Þeir
eiga það flestiir sameiginlegt
að vilja ferðast ódýrt, sofa
gjaman í tjöldum eða á far-
fuglaheimilum og freista þess
stundum að ferðast „á puitt-
anium", sér til spamaðar og
skemmtunar.
Þegar þeasir ferðalangar
hafa verið teknir tali í ís-
lenztoum dagblöðum, hafa
ótrúlega margir ekki aðeins
reynzt kommir himgað af fróð-
leiksfýsm einni, heMur og af
löngum til að miðla öðrum
af fróðleik stnum gegnum
blaðagreinar, fyrirtestra o@
myndasýningar, kvikmyndir
og jafn-vel bækur. Yfirleitt
berast ekM fregnir himgað af
þessum Islandsfcynningum,
nema fyrir tilviljum — þamnig
fékk Morgunblaðið nýlega í
hendur greinar eftir ungsan
Kanadamann, Pat Keouigh,
sem himgað kom í vebur.
Hanm toom hér fyrst um mán-
aðamótin janúar-febrúar á
lieið simni til Svias, þar sem
hann ætlaði á úkíði, og leizt
svo vel á sig að hanm átovað
að hafa lengri viðdvöl hér á
leiðinni heim og fara á sMði
á Akureyri. Er hanm að lok-
inni dvöl í Hlíðarfjaillli bar
sMðalöndim þar i nágrennimu
saman við skíðalöndin í Sviss,
varð samanburðurimn HMðar-
fjaUi í hag, — hreinum og
ósnortnum snjónum, trjálaus-
um afcíðabrekkumum, tæra
Loftinu og fögru útsýni.
Pat Keouglh er frá Renfrew,
liitflum bæ nálægt Ottawa í
Kamada. Meðan á Evrópu-
ferðimni stóð akrifaði hann
löng og ftóðleg bréf heim til
foreldra sinna og vora 9
þeirra síðan biit í blaðinu
Mercuiry-Advanoe. Þar segir
hann fyrst frá dvöl sinni i
New York, þá á Islandi, Belg-
íu, Luxembourg, Hollandi,
Sviss, ItaHu, Paris og London.
Af þessum níu bréfum fjalla
þrjú um Islandi og lýsir
Keough þar léttt og skemmti-
Lega hinni óvæntu hrifnimigu
sínni af Islandi. I bréfi, sem
Keough sendi nýlaga fcunm-
ingja, sem hann eigniaðist hér
á Landi, segir hann Islands-
greinairmar hafa vaMð lamg-
mesta hrifningu og síðan þær
birbust hafi hann áitt íuMit i
fangi með að verða við öllum
þeim beiðnum, sem homum
hiafa borizt frá skólum og
ferðaklúbbum um að koma
og segja frá Islandi og sýna
þaðan mymdir.
I bréfum sínum segir
Keough frá þvi, sem hamn sér
og heyrir á Islandi og fléttar
inn í það ýmsum tödulegum
upplýsingum. Fyrstu áhrifxrm
sínum af Islandi, á leiðinni
frá Keflavík til Reykjavítour
lýsir hann svo: „Við erum öll
gripin sömu tilfinningunni
(ég talaði við hina farþegana
á eftir): tilfinningunni xrm að
þetta sé allt óraunveralegt —
þebta gebur efcM verið svona,
við erum ekki hér á jörðu.
Við getum ekM á nokfcurm
háibt sett það, sem við sjáum
og heyrum í samibamd við
noktouð, sem við höfum séð
fyrr. Undariegt land, með eld-
fjöM, grágræna mosavaxna
Metta og fjöll, engam gróður,
emgin tré, emga ramma — ekfc-
ert. Þetta er undariega heiM-
amdi og ógnandi í semm.“
Síðar í frásögnum sámum
fcemur Keough aftur og afbur
að þvi, hve honum fimnist allLt
óraunverulegt á Isflandi og
hve heillliaður hanm sé af
óspilltri náttúrummi. Núbíð og
fiortíð virðist renna saman i
eitt og hanrn segir sér ekM
miundi bregða, þótt hann sæi
vikingaskip með drekahöfuð
í stafni koma sigiandi inm
Faxafflóann.
Síðasta bréfi sínu lýkur
Keough þannig: „Skilnaðar-
stumdin kom alllt of fljótt og
á filugvellinum kvaddi ég vini
mlma og lofaði þeim að koma
ffljótt aftur. Þegar fflugvélin
hóf sig á loft og stefndi i átt
til hinnar tryllingslegu New
Yorfc borgar og sfcýin huldu
siðasta fjaLLstindinm óskaði ég
þess af nokkurri eigingimi,
að þessi sömu ský mundiu að
minnsta kosti um sinn slkýla
þessu hreina landi, hjarta-
hlýjum íbúum þess og stór-
kostlegu landsHagi fyrir inn-
rásarhjörðum erlendra ferða-
manna. En ferðamemnimir
munu koma og þegar þeir
koma breytist þebta allt.
Þannig fer það allls staðar.
— Sjáuimst bráðlega, beztu
kveðjur frá Pat.“