Morgunblaðið - 22.08.1975, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. ÁGÚST 1975
ðttiMftMfr
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 800.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
ð undanförnu hafa
spunnizt nokkrar um-
æóur vegna þeirra
'kvæða sem gilda um bif-
r<‘iðakaup ráðherra og
\ankastjóra ríkisbank-
nna. Þau ákvæði eru í
sluttu máli á þann veg, að
r iðherra á tveggja kosta
vól. Annar er sá, að ríkið
’ *ggi honum til bifreið til
inota í embættisþágu ein-
/örðungu og greiði að sjálf-
,Jgðu kostnað við rekstur
hennar, en hinn, sem flest-
i ráðherrar munu hafa
tekið, frá því að nýjar regl-
ur voru settar um þessi
efni, þ.e. að ráðherra kaupi
lollfrjálsa bifreið á þriggja
ára fresti, sem er í eigu
hans sjálfs en ríkið greiðir
rekstrarkostnað bifreiðar-
innar meðan hann gegnir
embætti. Til kaupa á slíkri
hifreið getur ráðherra við
íyrstu kaup fengið 350
þúsund að láni til tíu ára
með 5% vöxtum og fær
hann slíkt lán aðeins í það
eina sinn. Þá hefur einnig
komið fram, að maður sem
gegnt hefur ráðherra-
embætti, hefur heimild til
að kaupa tollfrjálsa bifreið
innan tólf mánaða eftir að
hann lætur af embætti,
hafi hann gegnt embætti í
3 ár eða lengur. Sömu regl-
ur munu gilda um bifreiða-
kaup bankastjóra ríkis-
bankanna að öðru leyti en
því, að í þeirra tilvikum
greiða bankarnir tollinn af
bifreiðunum.
Lagabreytingar, sem
þessar reglur byggjast á
voru gerðar á árinu 1970,
er viðamiklar breytingar
voru gerðar á bifreiðamál-
um ráðherra og forstöðu-
manna ríkisstofnana og
hefur því fengizt nokkur
reynsla af þessari skipan
mála í samanburði við hina
fyrri er ríkið lagði ráðherr-
um til bifreiðar meðan þeir
gegndu embætti, en þá
fengu þeir að kaupa toll-
frjálsa bifreið er þeir létu
af embætti. Þegar þessar
reglur voru settar, hafði
það sætt töluverðri gagn-
rýni um nokkurt skeið, að
bifreiðamál ríkisins væru
ekki í nægilega föstum
skorðum. Forstöðumenn
ýmissa ríkisfyrirtækja og
ríkisstofnana nutu þeirra
hlunninda, að þessar stofn-
anir eða fyrirtæki lögðu
þeim til bifreiðar, sem þeir
notuðu bæði í starfsins
þágu og til einkanota og
engin ákvæði voru til um
það þá, hversu dýrar bif-
reiðar þeir hefðu heimild
til að kaupa jafnframt því
sem augljóst mátti vera, að
það hlaut að sæta umtali,
ef slíkar bifreiðar væru
notaðar í einkaþágu.
Þannig leikur enginn
vafi á því, að þeim sem að
þessari breytingu stóðu,
gekk gott eitt til og ætlunin
var að koma fram breyting-
um á bifreiðamálum hins
opinbera til betri vegar.
Þau rök má að sjálfsögðu
færa fram fyrir þeim regl-
um sem gilda um bifreiða-
kaup ráðherra og banka-
stjóra, að eðlilegt geti tal-
izt, að menn sem gegna
slíkum embættum hafi yfir
að ráða sæmilega stæðileg-
um bifreiðum. Ennfremur
hefur vafalaust verið litið
svo á, að hér væri um ein-
hverskonar launauppbót
að ræða, þar eð föst laun
þeirra manna er gegna
þessum ábyrgðarmiklu
störfum væru ekki óhóf-
lega há.
En að fenginni reynslu
hlýtur niðurstaðan að
verða sú, að þrátt fyrir allt
hafi hin fyrri skipan mælzt
betur fyrir. Ástæðan er
fyrst og fremst sú, að það
er með öllu óeðlilegt, að
örfáir einstaklingar í þjóð-
félagi okkar, jafnvel þótt
um sé að ræða menn sem
gegna miklum ábyrgðar-
stöðum, njóti þessara for-
réttinda. Slík forréttindi
hafa ef til vill einhvern-
tíma þótt sjálfsögð eða ekki
ámælisverð, en tíðarand-
inn er breyttur og það
stríðir gegn réttlætisvit-
und almennings að örfáir
menn sitji við annað borð
en sauðsvartur almúginn í
sambandi við bifreiðakaup.
Jafnvel þótt hægt væri að
færa einhver rök fyrir
þessu fyrirkomulagi er
ómögulegt að koma auga á
þau, þegar um er að ræða
rétt fyrrverandi ráðherra í
tólf mánuði eftir að hann
lætur af embætti til þess að
kaupa tollfrjálsa bifreið.
Ef þessi ákvæði eru fyrst
og fremst hugsuð sem
kjarabót, mætti ef til vill
segja, að þessi réttur ætti
að gilda í sex mánuði eftir
að ráðherrastörfum lýkur,
en það tímabil fá fyrrver-
andi ráðherrar, sem kunn-
ugt er, greidd svonefnd
biðlaun.
Að fenginni reynslu væri
því æskilegt, að ríkisstjórn
og Alþingi taki þessi mál
upp til endurskoðunar og
að þau forréttindi fárra
sem nú eru við lýði í þess-
um efnum verði afnumin,
en að það fyrirkomulag
verði látið gilda, að ríkið
leggi ráðherrum til bif-
reiðar og bankarnir banka-
stjórum, enda þótt ljóst sé,
að því fylgi nokkuð aukinn
kostnaður fyrir ríkissjóð
og bankana.
Bifreiðakaup
ráðherra og bankastjóra
Þráinn Eggertsson:
Strik í reikninginn
Et ökonomiskt eventyr-
land.
Dagana 14. til 16, ágúst héldu
norrænir hagfræðingar 22. þing
sitt í Reykjavík, en þeir höfðu
Shingað til aldrei setið á rökstól-
um í þessu mikla ökonomiska
ævintýralandi. Á ráðstefnunni
var rætt um náttúruauðlindir
og málið skoðað af fjolmörgum
sjónarhólum hagfræðingsins.
Sem vænta mátti koma afskap-
lega margt athyglisvert fram í
erindum og umræðum. í þess-
um stutta pisli verður lagt út af
svari tveggja prófessora við
spurningunni miklu, hvort
þverrandi náttúruauðlindir
muni senn leiða til stöðnunar í
efnahagslifinu eða jafnvel til
versnandi lífskjara. Prófessor-
anrir voru þeir Mogens Boser-
up frá Danmörku, sem ræddi
um Udtömmelige naturresour-
cer og Karl G. Jungenfelt frá
Svíþjóð, sem nefndi erindi sitt
Substitutionsprocesserna. 1
þessum erindum var hins vegar
ekki fjallað um mengunar- og
umhverfisvandamál eða nýt-
ingu fiskimiða, þegar enginn
einn aðili hefur ráðstöfunarrétt
yfir miðunum. Þess skal getið,
að erindi, sem flutt voru á ráð-
stefnunni, ásamt athugasemd-
um, sem fram komu, verða síð-
ar birt í sérstöku hefti Fjár-
málatíðinda, tímariti Seðla-
banka íslands.
Hin dapurlegu vfsindi?
Feður hagfræðinnar hneigð-
usf flestir til óskaplegrar svart-
sýni, þegar þeir hugleiddu
framtíðarkjör mannkyns, en
mest hefur þéssi hugdepra
sennilega verið hjá séra Tómasi
Malthus (1766—1834). Malthus
áleit, að í allri framtíð mundi
Auðlindaþurrð?
mannfólkið lifa á mörkum
nauðþurfta og hungurdauða,
nema því tækist að hafa hemil á
mannfjölguninni, en það taldi
presturinn og prófessorinn ó-
líklegt. Á þessum tima varð til
aukaefnið endingargóða, þegar
rithöfundurinn Carlyle I einum
ritlinga sinna auknefndi hag-
fræðinga: hæstvirta prófessora
hinna dapurlegu vísinda. Og
skyldi engan undra. Niðurstöð-
ur vísindanna voru dapurlegar
vegna þess, að náttúruauðlindir
settu fólksfjölgun og hagvexti
strangar skorður, en talið var,
að senn yrði skortur á frjósömu
landbúnaðarlandi, og námur
munu tæmast.
Þessum blöðum hagfræðisög-
unnar er flett vegna þess, að nú
tæpum- 200 árum síðar hefur
mönnum aftur slegið fyrir
brjóst á líkan máta, og þeir
kvíða framtíðinni. Margir kann-
ast við heimsendaspána miklu,
Endimörk vaxtarins (Limits to
Growth), sem Menningarsjóður
gaf út, og árið 1972 sendu 33
náttúruvísindamenn og einn
hagfræðingur frá sér teikningu
af örkinni hans Nóa, Blueprint
for Survival. Hver hefur ekki
nýlega rekið augun í skrif af
þessu tagi? Hins vegar er öllum
etv. ekki ljóst, að ýmsir nátt-
úruvísindamenn, svo sem líf-
fræðingar og verkfræðingar
eru nú merkisberar hinna dap-
urlegu viðhorfa, en hagfræð-
ingar líta sennilega bjartari
augum til framtiðarinnar eh
nokkru sinni áður.
Heimsmynd heimsend-
anna.
Hugmyndum heimsenda-
manna okkar daga svipar um
margt til kenninga gömlu hag-
fræðinganna, en í stuttu máli
eru þær þessar. Á jörðu er að
finna ákveðinn forða af nátt-
úruauðæfum af ýmsu tagi, til
að mynda málmum, kolum og
olíu, sem endanlega munu
gagna til þurrðar. Við fram-
leiðslu neysluvara þarf ákveðið
magn af þessum hráefnum og
þess vegna stöðvast öll fram-
leiðsla þegar hráefnabirgðir
heims eru uppurnar. Sú skylda
hvílir þvi á okkur, ef við berum
hag komandi kynslóða fyrir
brjósti, að skerða lifskjörin og
draga úr neyslu. Á þann veg
einan getum við sparað nátt-
úruauðlindir, sem senn eru á
þrotum, og skilið nokkuð eftir
handa þeim, sem síðar koma.
Á þessá heimsmynd ráðast
hagfræðingar úr tveimur átt-
um. Annars vegar gera þeir lít-
ið úr hugtökunum auðlinda-
forði og auðlindaþurrð og halda
því fram, að stjórnendur efna-
hagsmála geti ekkert á þeim
byggt. Hins vegar vekja þeir
athygli á aðlögunarhæfni fram-
leiðslustarfseminnar. I rök-
semdafærslunni allri gegna
tækniframfarir ekki " minna
Þráinn Eggertsson
hlutverki en hjá nöktu kon-
unni, sem neyðin kenndi að
spinna.
Auðlindaþurrð
Hvers vegna álita margir hag-
fræðingar, að fánýtt sé að tala
t.d. um koparforða jarðar og
nota það hugtak við stefnu-
mörkun í efnahagsmálum?
Ástæðan er fyrst og fremst sú,
að hér er ekki um fast magn að
ræða, heldur er það sibreytilegt
og stærðargráðan nátengd
gangi efnahagsmála. Þessa
staðhæfingu má skýra betur
með því að rekja atburðarásina,
sem væntanlega mundi leiða af
stóraukinni eftirspurn eftir
kopari, svo að sama dæmið sé
notað. 1 fyrsta lagi mundi kop-
arverð hækka, en það yrði
mönnum hvatning til að hefja
kostnaðarsama leit að nýjum
koparbirgðum í jörðu. Yfirleitt
hefur slík leit borið árangur,
eins og sjá má af því, að undan-
farna áratugi virðist jafnan
hafa verið talið, að forði ýmissa
nytjaefna í jörðu mundi aðeins
nægja til að mæta þörfum
næstu 20—40 ára. Þessar áætl-
anir virðast lítið breýtast þótt
tímar líði og framleiðsla stór-
aukist, og er því svo að sjá sem
stjórnvöld og námustjórar hirði
ekki um að skyggnast lengra
fram i timann en 20—40 ár. En
jafnvel þó að nýjar birgðir
fyndust ekki, mundi mikil
hækkun koparverðs fljótlega
hafa þær afleiðingar, að nýtr.i-
Iegur koparforði yrði taiinn
meiri en áður. Á þessu eru tvær
skýringar. Annars vegar svarar
nú kostnaði að vinna kopar við
erfiðari aðstæður en áður, en
hins vegar er aukinn fram-
leiðslukostnaður og hærra verð
hvatning til að bæta tækni við
námagröft og vinnslu málms-