Morgunblaðið - 03.04.1976, Side 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3, APRlL 1976
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3, APRlL 1976
17
nregtmlilfoMfr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi.
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. sími 10100
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 50,00 kr. eintakið.
Atvinnuleysi
á Þórshöfn
Idesember og janúar höfðu
menn nokkrar áhyggjur af því,
að verulegs atvinnuleysis mundi
gæta nú í vetur, Þessi ótti hefur
reynzt ástæðulaus. Úr því sem
komið er, verður að telja, að at-
vinnuástand verði með eðlilegum
hætti fram eftir árinu, hvernig sem
málin svo skipast á næsta hausti og
vetri. Enn stendur því óhögguð sú
staðreynd, að núverandi ríkisstjórn
hefur tekizt það sem öðrum ríkis
stjórnum í nálægum löndum hefur
ekki auðnazt, að ná verðbólgu
hraðanum mjög mikið niður án þess
að atvinnuleysi skapaðist. Þannig er
sýnt, miðað við tímabilið maí 1975
til febrúar 1976, að verðbólgan á
ársgrundvelli nemur 26% Það er
mikill árangur, þegar haft er í huga
að á árinu 1974 komst verðbólgu
aukningin yfir 50%. í öðrum Evrópu
löndum hefur ekki tekizt að hægja á
verðbólgunni án þess að komið hafi
til verulegs atvinnuleysis og verður
þetta því að teljast meiriháttar afrek
hjá núverandi ríkisstjórn.
Þótt atvinnuleysi ríki ekki almennt
er þó um viss staðbundin vandamál
að ræða. Slíkur vandi steðjar nú að
Þórshöfn fyrst og fremst vegna fisk-
leysis. Frá áramótum hefur sáralítill
afli borizt á land á Þórshöfn og
atvinna því verið mjög lítil. í viðtali
við Morgunblaðið fyrir nokkrum dög-
um skýrði oddvitinn á Þórshöfn frá
því, að frá áramótum hefði aðeins
verið landað um 1 30 tonnum af fiski
á móti 500 tonnum á sama tíma í
fyrra og þótti það þó slæmt ár þar
sem ekki er talið óeðlilegt, að á þess-
um árstíma sé landað þar um 1000
tonnum. Þessi hráefnisskortur hefur
valdið því að aldrei hefur verið unn-
inn heill dagur í frystihúsinu á Þórs-
höfn á þessari vertíð og hefur oft
þurft að safna hráefni í tvo daga til
þess að fá vinnu í hálfan dag, en að
jafnaði hefur aðeins verið unnt að
vinna einn og hálfan dag i viku
hverri. Ekki þarf að hafa mörg orð
um þann vanda sem þetta 500 íbúa
byggðalag á i af þessum sökum og
hafa forsvarsmenn þess nú snúið sér
til ríkisstjórnarinnar með beiðni um
aðstoð
Ríkisstjórnin hefur tilmæli Þórs-
hafnarbúa nú til athugunar og með-
ferðar og er þess að vænta að hún
geri það sem í hennar valdi stendur
til þess að greiða fyrir aukinni hrá-
efnisöflun til byggðarlagsins en það
er bersýnilega lykillinn að lausn at-
vinnuleysisvandans þar.
Borgaryfirvöld og KR0N
Alyktanaflóðið um hin margvís-
legustu málefni er alþekkt fyrir-
brigði en óneitanlega er dálítið
kyndugt að fylgjast með ályktunum
sem streyma að úr ýmsum áttum
vegna þess, að borgaryfirvöld leyfðu
ekki reksturá svonefndum stórmark-
aði Kaupfélags Reykjavíkur og
nágrennis í vöruskemmu, sem Sam-
band islenzkra samvinnufélaga hefur
verið að byggja við Sundahöfn og
hefur þessi ákvörðun verið notuð til
pólitískra árása á meirihluta sjálf-
stæðismanna í borgarstjórn Reykja-
víkur og þvi haldið fram að pólitísk
sjónarmið liggi að baki.
í viðtali við Morgunblaðið fyrir
nokkru sagði Ólafur B. Thors. for-
maður hafnarstjórnar Reykjavikur,
m.a. um þetta mál: „Ég vísa þeirri
staðhæfingu, að hér sé um að ræða
pólitiska afstöðu, algjörlega heim til
förðuhúsanna því að af tali minni-
hlutamanna í borgarstjórn má ein-
mitt skilja, að afstaða þeirra sé um-
fram allt pólitísk. Sú afstaða, sem
hafnarstjórn og síðar borgarstjórn
tók í málinu stafar eingöngu af því,
að á hafnarsvæðinu er ekki gert ráð
fyrir annarri starfsemi en þeirri, sem
beinlínis tengist eðlilegum athöfnum
á hafnarsvæði. Höfnin hefur yfir tak-
mörkuðu landssvæði að ráða og
eftirspurn eftir aðstöðu vegna
hafnarstarfssemi er mjög mikil. Því
væri óhyggilegt að þrengja að slíkri
starfsemi með því að leyfa þar aðra
óskylda. Þegar SÍS fékk lóðina á
sínum tíma var það að sjálfsögðu
fullkomlega eðlileg og sjálfsögð ráð-
stöfun með tilliti til þeirrar starf-
semi, sem þar átti að fara fram, en
hins vegar gegnir allt öðru máli með
smásöluverzlun. Aðrir aðilar, Eim-
skip og fleiri, hafa fengið þarna lóðir
en væri SÍS leyft að framleigja
aðstöðu sína á þessum stað til
annarra nota en ráð var fyrir gert í
upphafi er líklegt að fleiri kæmu á
eftir. Slíkt mundi hafnarstjórn aldrei
fallastá.”
Þá upplýsir Ólafur B. Thors í
nefndu viðtali við Morgunblaðið, að
Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis
hafi fengið lóð í fyrsta áfanga nýja
miðbæjarins og segir í því sambandi:
,,Sá áfangi verður líklega byggingar-
hæfur, þegar á þessu ári, þess vegna
m.a. er athyglisvert hve mikla
áherzlu KRON virðist leggja á það
að fá leyfi til að reka stórmarkað á
hafnarsvæðinu. Því er haldið fram,
að með því að hafa stórmarkað i
beinum tengslum við vörugeymslur
og uppskipun megi takast að lækka
vöruverðið til almennings verulega.
Það er því ekki úr vegi að spyrja,
hvort KRON muni þá hækka vöru-
verð um það sem slakri verðlækkun
nemur, þegar það flytur verzlunina
en aðeins hefur verið sótt um, að'
verzlunarrekstur þessi verði á
hafnarsvæðinu til bráðabirgða. Því
er líka borið við, að SÍS þurfi ekki á
öllu þvi húsnæði, sem nú er i
byggingu, að halda i einu og þurfi
því að nýta það með einhverjum
öðrum hætti. En eins og ég sagði
áðan, er ásókn í aðstöðuna á þessum
stað svo mikil af þeim aðilum, sem
eru með atvinnurekstur beinlinis
tengdar höfninni, að SÍS ætti ekki
að verða skotaskuld úr því að fá
leigjanda sem uppfyllir sett
skilyrði"
Eins og af þessum rökum Ólafs B.
Thors má ráða, er hér um algerlga
málefnalega ákvörðun að ræða og
formaður hafnarstjórnar hefur jafn-
framt lýst þvi yfir, að hér sé um
stefnumarkandi ákvörðun að ræða,
önnur starfsemi en sú, sem beinlínis
tengist höfninni, verður ekki leyfð á
hafnarsvæðinu hver sem i hlut eigi.
En ef marka má ályktanaflóðið frá
aðilum tengdum Kaupfélagi Reykja-
víkur og nágrennis og samvinnu-
hreyfingunni, mætti ætla, að þessir
aðilar teldu sig eiga rétt á forréttind-
um fram yfir aðra.
Einar Sigurðsson, háskólabókavörður:
Grein þessi er upphaf-
lega erindi, sem höfund-
ur flutti fyrir skömmu á
fundi Kótarvklúbbs
Revkjavíkur, en birtist
hér lítillega brevtt.
Þegar talaö er um íslensk
rannsóknarbókasöfn, er annars
vegar átt víö hin stærri visinda-
legu bókasöfn, Landsbókasafn og
Háskólabókasafn, en hins vegar
svokölluð sérfræðibókasöfn, sem
starfrækt eru í hinum ýmsu
stofnunum. Þau spanna yfirleitt
fremur þröngt svið og sérhæft, en
leggja jafnframt kapp á að veita
upplýsingaþjónustu á því
afmarkaða sviði. Eitt einkenni
flestra þessara safna er það, að
bækur eru ekki meginhluti safn-
kostsins, heldur ýmislegt annað
efni, fyrst og fremst timarit, en
líka rannsóknaskýrslur, sérprent,
stjórnarprent, staðiar, verðlistar,
vöruskrár o.fl. Söfn af þessu tagi
eru t.d. í Hafrannsóknastofnun,
Iðnþróunarstofnun, Orkustofnun
og helstu sjúkrahúsum. Ef allt er
talið nema slík söfn fáeinum tug-
um að fjölda til, en einungis örfá
hafa bókavörð í fullu starfi.
Húsnæðisskortur er sá vandi,
sem er sameigínlegur nálega öll-
um sérfræðibókasöfnum. Þess
vegna hefur verið mikið um það
rætt að koma upp sameiginlegu
gevmslubókasafni, sem kallað er,
fyrir bæði þessi og önnur
rannsóknarbókasöfn. Slíkt safn
mætti vera í mjög einföldu
húsnæði, þar sem saman yrði
skipað hinum eldra bóka- og tíma-
rítakosti frá mörgum söfnum og
veitt þjónusta í formi lána eða
ljósrita. Til starfsemi af þessu
tagi gæti hentað vel gamalt
iðnaðarhúsnæði, verksmiðju- eða
verslunarhúsnæði eða eitthvað
slíkt, sem falt væri til kaups eða
leigu.
Landsbókasafn Islands er lang-
elst íslenskra rannsóknarbóka-
safna, stofnað 1818. Það var um
langa tíð nánast eina fræðibóka-
safn landsins. Samkvæmt lögum
ber Landsbókasafni ,,að annast
söfnun og varðveizlu íslenzkra
rita og rita, er varða Island eða
íslenzk efni, fornra og nýrra,
prentaðra og óprentaðra". Þetta
er aðalhlutverk Landsbókasafns,
en samkvæmt næstu grein lag-
anna ber því enn fremur ,,að afla
erlendra rita í öllum greinum vís-
inda, bókmennta, lista tækni og
samtíðarmálef na“.
Þetta má virðast býsna rúmt
hlutverk, enda hagar Landsbóka-
safn ekki bókaöflun sinni sam-
kvæmt þessari lagagrein nema að
nokkru leyti. Með tilkomu
annarra rannsóknarbókasaf na
hefur ritaöflun í einstökum fræði-
greinum í æ ríkara mæli færst
yfir á þau, einkum Háskólabóka-
safn. Landsbókasafn kaupir þó
stöðugt verulegt magn erlendra
rita, einkum í ýmsum greinum
hugvísinda og félagsvísinda. Bæði
sakir þess og eins hins, að hin
erlenda deild safnsins stendur á
gömlum merg, er Landsbókasafn
mjög til styrktar kennslu og
rannsóknum í Háskólanum, svo
og hvers konar fræðastarfsemi
annarri.
HÁSKÓLABÓKASAFN
Háskólabókasafn á rætur að
rekja til safna í eigu embættis-
mannaskólanna gömlu, sem lögð
voru að mestu til Háskólans og
síðan við þau aukið smám saman.
Safnið var hins vegar ekki form-
lega stofnað fyrr en við flutning i
hina nýju aðalbyggingu Háskól-
ans árið 1940.
Við opnun bókasafnsins var
bókaeign þess um 30 þús. bindi,
en er nú talin um 180 þús. bindi.
Meðalaukning bókakosts síðustu
árin hefur verið um 6000 bindi á
ári. Erlend tímarit og ritraðir,
sem safnið fær nú reglulega, eru
um 1200.
Háskólinn hefur fyrr og síðar
þegið að gjöf mörg mjög verðmæt
einkabókasöfn. Meðal hinna
helstu má nefna söfn Finns Jóns-
sonar prófessors, Benedikts S.
Þórarinssonar kaupmanns,
Einars Benediktssonar skálds,
Sigfúsar Blöndals bókavarðar og
orðabókarhöfundar og Stefáns
Einarssonar prófessors.
Varðandi starfslið er það að
segja, að háskólabókavörðurinn
var lengi framan af eini fastráðni
starfsmaður safnsins, árið 1964
urðum við tveir bókaverðirnir, en
siðan hefur starfsliði fjölgað jafnt
og þétt samfara hinni miklu
þenslu, sem orðið hefur i öllu
háskólastarfi. Fastráðnir starfs-
menn eru nú 9—10, en að starfi
lausráðins fólks meðtöldu svarar
vinnuaflið á þessu ári til um 12
heils dags starfsmanna.
Um húsnæðismál safnsins er
fátt gott að segja. Aðalsafnið
hefur frá öndverðu verið í aðal-
byggingu háskólans og hefur nú
til umráða mestalla bakálmu
hennar, og til viðbótar hefur
verið um nokkra landvinninga að
ræða í kjallara byggingarinnar.
Talsvert af hinum minna notaða
tJr handbóka- og spjaldskrársal Háskólabókasafnsins.
Islenzk rann-
sóknarbókasöfn
Staða þeirra og framtíðarhorfur
bókakosti hefur verið flutt í
kjallara og á háaloft annarra
bygginga Háskólans, og getur
sumt af því efni vart talist
aðgengilegt. Hefur þetta sumpart
verið gert til að búa starfsliðinu
aukið vinnurými. Þá er þess ekki
hvað síst að geta, að með tilkomu
nýbygginga eða leigu á húsnæði
fyrir hinar ýmsu háskólagreinar
hefur verið komið upp safnúti-
búum á mörgum þessara staða. Ég
nefni sem dæmi útibú í Arna-
garði, Raunvísindastofnun
Háskólans, Lögbergi og Jarð-
fræðahúsi, auk allmargra smærri
handbókasafna i lesstofum stúd-
enta. Og nú á þessu ári liggur
fyrir að koma upp safndeild í
nýbyggingu Verkfræði- og
raunvísindadeildar.
HNITUÐÞJÖNUSTA
EÐA DREIFÐ
Þessi mikla dreifing safnkosts-
ins er að nokkru sprottinn af því,
að i aðalsafninu eru ekki nema
örfá lessæti handa stúdentum.
Lesstofum hefur því verið dreift
á ekki færri en ellefu byggingar,
og eru lessæti alls á áttunda
hundrað. Því miður verður að
segja, að nýting á þessum sætum
ér ekki svo góð sem skyldi, og
stafar það af því, hve samnýting
er lítil, hver grein fær úthlutað
sætum fyrir sig, stúdentar helga
sér þar viss sæti, en skiptast litið
á um not þeirra. Þetta hlyti að
breytast mjög til batnaðar með
nýrri safnbyggingu og riflegum
sætafjölda, þar sem skilyrði til að
hafa stjórn á nýtingunni yrðu allt
önnur. Þó yrði eflaust eftir sem
áður talsvert um lesstofur fyrir
einstakar greinar, svo og safnúti-
bú í föstum rekstrarlegum tengsl-
um við aðalsafn. Er ég þar með
kominn að allmiklu álitamáli,
jafnvel deilumáli, í skipulagningu
bókasafnsþjónustu fyrir háskóla
almennt, þ.e. í hve rikum mæli
safnþjónustan skuli vera
sentraliseruð, hnituð, eins og við
höfum kallað það, eða desentralis-
eruð, þ.e. dreifð. Sumir háskóla-
menn telja gjarnan, að vandinn
verði best leystur með því, að
hver grein dragi'sinn bókakost i
námunda við sig, „hafi hann við
höndina", eins og það er kallað.
En málið er ekki svo einfalt.
Greinar skarast á margvíslegan
hátt og í sívaxandi mæli, mikill
fjöldi dýrra handbóka og
uppsláttarrita er jöfnum höndum
tíl notkunar fyrir margar, jafnvel
allar greinar, rekstur allur verður
dýr, og óhægt er um vik að koma
við ýmsum nýjungum í bókasafns-
þjónustu. Eigi að síður er rétt-
lætanlegt í sumum tilvikum að
hafa nokkurn bókakost í
námunda við vinnustofur
Einar Sigurðsson.
kennara og kennsluhúsnæði
einstakra greina.
SAMSKRÁR
Með tilliti til þeirrar ákvörð-
unar að sameina Landsbókasafn
og Háskólabókasafn hafa þau
söfn leitast við að efla samstarf
sin á milli og standa sameiginlega
að verkefnum. Má þar til nefna
útgáfu Samskrár um erlendan rit-
auka íslenzkra rannsóknarbóka-
safna, þar sem birt er tvisvar á ári
í fjölrituðum heftum skrá um
allar þær erlendu bækur, sem
bætast í þessi tvö söfn, svo og
sérfræðibókasöfn. Og nú vinna
söfnin sameiginlega að undirbún-
ingi Samskrár um erlend timarit í
íslcnskum bókasiifnum. Mun hún
veita upplýsingar um tímarita-
eign 70—80 bókasafna og stofn-
ana, og vænti ég þess, að skrá
þessi komi út fjölrituð á þessu ári.
FRÆÐSLÁ UM
SAFNNOTKUN
Það er skylda safnmanna að
leitast við að gera sér grein fyrir
því, í hvaða mæli menn notfæri
sér þá þjónustu, sem söfnin bjóða
upp á. Að því er Háskólabókasafn
varðar, benda útlánstölur til þess,
að bæði kennarar og stúdentar
noti safnið í vaxandi mæli. Þó er
ljóst, að of margir stúdentar nota
safnið lítið sem ekkert, og má
telja vist, að sumir þeirra hafi alls
ekki komist upp á lag með að nota
bókasöfn yfirleitt. Þessu veldur,
að ég hygg, einkum tvennt: I
fyrsta lagi vöntun á bókasöfnum í
þá skóla, sem stúdentarnir hafa
stundað nám í fram að stúdents-
prófi. Þeir hafa því ekki vanist
umgengni við bókasafn í námi
sínu og vantar allt frumkvæði til
að notfæra sér slíka stofnun,
þegar í háskóla er komið, eru ráð-
litlir um heimildaleit og jafnvel
ráðvilltir frammi fyrir bókanna
röðum. Nokkurrar breytingar í
þessu efni ætti að mega vænta
með fjölgun og eflingu skólabóka-
safna. — I öðru lagi eru kennslu-
hættir í Háskólanum ekki ævin-
lega með þeim hætti, að þeir
hvetji til sjálfsnáms og um leið
meiri safnnotkunar. Einkum á
þetta við i þeim tilvikum sem
kennararnir eru litlir safnnotend-
ur sjálfir. Breyting til batnaðar er
þó mjög vel greinanleg í þessu
efni hin síðari ár. En ég held
raunar, að við fjárveitingar til
Háskólans hafi lengst af verið
lögð of einhliða áhersla á
kennslu, en aðstaðatil sjálfstæðra
athafna stúdentanna verið van-
rækt að sama skapi. Á ég þá ekki
síst við það, að með góðu bóka-
safni og virkri bókasafnsþjónustu
má halda stúdentunum þangað til
beitar, ef svo má að orði komast,
meira að segja láta þá ganga
meira og minna sjálfala.
Til þess að notkunarhættir
megi færast í slikt horf, er mikils-
vert, að upp sé tekin fræðsla um
safnnotkun. Nægra fyrirmynda
má leita um slíka fræðslu erlend-
is, þar sem henni er skipulega
sinnt í æ fleiri háskólabókasöfn-
um.
Við f Háskólabókasafni höfum
ekki til þessa haft aðstöðu til
frumkvæðis um að veita stúdent-
um fræðslu sem þessa, einungis
tekið á móti hópum til stuttrar
kynningar, þegar um er beðið. En
nú höfum við uppi áætlanir um að
sinna þessum þætti skipulega og
hyggjumst leita um það samvinnu
við kennara hinna ýmsu greina.
SAMEININU
LANDSBÓKASAFNS OG
HÁSKÓLABÓKASAFNS
Ég mun nú vikja nokkrum
orðum að þeirri ákvörðun að sam-
eina Landsbókasafn og Háskóla-
bókasafn og byggja yfir slíkt sam-
einað safn í nágrenni Háskólans.
Aðdragandi þeirrar ákvörðunar
er býsna langur og verður ekki
rakinn hér. En árið 1968 var
komið þar sögu, að stofnaður var
Byggingarsjóður þjóðarbókhlöðu
með litlu byrjunarframlagi. Sama
ár var húsinu ákveðin lóð í næsta
nágrenni Háskólans, nánar
tiltekið sunnan Hringbrautar og
austan Birkimels, þ.e. við norð-
austurhorn íþróttavallarins á
Melunum, en eins og kunnugt er,
er gert ráð fyrir, að hann víki í
framtíóinni. Hófu forstöðumenn
Landsbókasafns og Háskólabóka-
safns og aðstoðarmenn þeirra
undirbúning málsins, og síðla árs
1969 voru fengnir hingað tveir
erlendir sérfræðingar fyrir til-
styrk Menningarmálastofnunar
Sameinuðu þjóðanna (Unesco).
30. apríl 1970 samþykkti Alþingi
nær einróma eftirfarandi þings-
ályktun: „Alþingi ályktar, að í
tilefni af 1100 ára afmæli Islands-
byggðar 1974 skuli reist þjóðar-
bókhlaða, er rúmi Landsbókasafn
Islands og Háskólabókasafn." 15.
júli sama ár var skipuð bygg-
ingarnefnd. Arkitektarnir Man-
freð Vilhjálmsson og Þor-
valdur S. Þorvaldsson voru ráðnir
til að teikna bókhlöðuna, en þeim
til ráðuneytis var ráðinn breskur
arkitekt, sem mikla reynslu hefur
á sviði bókasafnsbygginga. Hófust
arkitektarnir handa um undir-
búningsvinnu að gerð teikninga
1972, en áður höfðu bókaverðir
samið allítarlega forsögn um gerð
hússins. Þann tíma, sem síðan er
liðinn, hefur Alþingi árlega veitt
nokkra fjárhæð til undirbúnings-
vinnu við bygginguna, og hefur
teiknivinnu og öðrum undirbún-
ingi verið haldið áfram með
nokkrum hléum. Eru nú teikn-
ingar komnar það vel á veg, að
þeim mætti ljúka á tiltölulega
skömmum tima, ef séð yrði fram
á, að byggingarframkvæmdir
gætu hafist. En þótt illa ári nú um
sinn, verður að fulltreysta því, að
þjóðin standi við það að gefa
sjálfri sér þessa byggingu í
afmælisgjöf, ekki vegna fordildar
eða til að reisa margrómaðri
íslenskri bókhneigð veglegan
minnisvarða, heldur af menn-
ingarlegri nauðsyn, og kemur þá
hvort tveggja til: efling bóka-
safnsþjónustu i þágu Háskólans
og þörfin á góðu þjóðbókasafni.
Skal nú fyrirhugaðri byggingu
og skipulagi þeirrar starfsemi,
sem þar á að fara fram, lýst í
meginatriðum.
SKIPULAU
ÞJÓÐARBÓKHLÖÐU
Byggingin verður 11—12
þúsund fm, á 5 hæðum, þar af ein
algjörlega neðanjarðar, sem
verður mestmegnis geymslur.
Alls á byggingin að rúma 800 þús-
und til 1 milljón binda, eftir því
hvernig rýmið er nýtt, og lessæti
verða fyrir am.k. 800 manns. Fátt
verður þó um stóra lestrarsali af
hefðbundinni gerð, heldur verður
lesrými dreift sem mest um húsið,
þannig að á skiptist bókasvæði og
spildur með lessætum. I þessu
felst það jafnframt, að meginhluti
bókakostsins verður á opnum
svæðum. Siík tilhögun er á ensku
kölluð „open access“, við höfum
kallað það sjálfbeina.
Gera má ráð fyrir því, að aðal-
notkunarþunginn komi frá
Háskólanum, að því er lesenda-
fjölda varðar, háskólamönnum
gefist þannig kostur á yfir 500
sætum.
Það hlýtur að hafa þann kost í för
með sér, að Háskólinn geti
fækkað hinum dreifðu lesstofum
stúdenta, sem áður var um getið
og sumar hverjar eru í leiguhús-
næði viðs vegar um borgina.
Af hálfu þeirra, sem undirbúið
hafa þessa byggingu og sam-
einingu safnanna, hefur verið
lögð megináhersla á, að hér verði
ekki einungis um það að ræða, að
tvær stofnanir verði færðar undir
sama þak, heldur verði um raun-
verulega sameiningu að ræða með
sem fæstum fyrirvörum. Hins
vegar mun hið nýja þjóðbókasafn
skiptast í nokkrar allumfangs-
miklar deildir, og verður svo-
kölluð þjóðdeild eða Islandsdeild
ein þeirra. Hún mun rækja þær
meginskyldur sem Landsbóka-
safn hefur nú varðandi söfnun og
varðveislu íslensks efnis, útgáfu
þjóðbókaskrár o.s.frv. Þá verður i
safninu handritadeild, líkt og nú
er í Landsbókasafni. Helstu deild-
ir aðrar verða aðfangadeild,
skráningardeild og deild lesenda-
þjónustu. Undir þá deild mun
falla afgreiðsla, upplýsingaþjón-
usta, umsjón með útibúum í há-
skóladeildum, svo og fræðsla við
stúdenta i safnnotkun.
1 byggingunni er gert ráð fyrir
fundar- eða fyrirlestrarsal,
svæðum til sýningarhalds, einnig
svokallaðri hljóðdeild, þar sem
fullkomin aðstaða yrði til flutn-
ings tónlistar og talaðs orðs af
hljómplötum og böndum; einnig
yrði aðstaða fyrir notendur til
upptöku á efni.
Þess var áður getið, að við hefð-
um við undirbúning allan notið
ráðgjafar kunnáttumanna
erlendra, en auk þess hafa arki-
tektar og bókaverðir kynnt sér
fjölda safna, einkum i Bretlandi,
Bandaríkjunum og á Norður-
löndum. Mikill stuðningur hefur
einnig verið hafður af ritum, sem
fjalla gagngert um gerð bygginga
fyrir rannsóknarbókasöfn. Allt
hefur þetta hjálpað okkur til að
móta væntanlega byggingu, en
vitanlega með innlendár
aðstæður og þarfir í huga.
Bókasafnsbyggingar, a.m.k.
hinar stærri, eru nú á dögum
gjarnan byggðar upp af föstum
stærðareiningum, módúlum, eða
mátum, eins og það hefur verið
nefnt á íslensku. Miðar sú til-
högun að því að ná sem allra
mestum sveigjanleika, þannig að
hvert einstakt rými byggingar-
innar megi hafa til fjölþættra
nota, ef þvi er að skipta, t.d. hvort
heldur fyrir bækur, lesendur,
sem vinnurými starfsliðs o.s.frv.
Reynsia annarra þjóða siðustu
áratugi hefur sýnt, að þessa er
þörf, enda breytingar verið
griðarlega örar í safnrekstri og
safnnotkun. Ætlað er, að okkar
safn verði því í öllum megin-
atriðum miðað við þetta bygg-
ingarlag.
NEFNDARSTARF
TIL EFLINGAR
UPPLÝSINUA-
ÞJÓNUSTU
Mér þykir rétt að geta þess hér,
að undanfarna mánuði hefur
starfað á vegum Rannsóknaráðs
rikisins nefnd til að athuga,
hvernig efla megi upplýsinga-
þjónustu í þágu atvinnuvega,
tækni og rannsóknastarfsemi á
sviði raunvísinda. Auk aðildar
Rannsóknaráðs er nefndin skipuð
starfsmönnum nokkurra
rannsóknastofnanæ en af hálfu
bókasafna á Háskólabökasafn
aðild að nefndinni. Kannar nefnd-
in m.a„ hvort hagkvæmt sé að
koma upp hér á landi upplýsinga-
miðstöð, væntanlega í tengslum
eða a.m.k. í nábýli við bókasafn.
Væri þá kominn aðili, er sérfræð-
ingar á sviði rannsókna og fram-
leiðslustarfsemi gætu snúið sér
til, og hann hlutaðist siðan til um
útvegun umbeðinna upplýsinga.
Hér yrði í rauninni sumpart um
nokkurs konar varnaðarstarfsemi
að ræða, þar eð komið yrði i ýms-
um tilvikum í veg fyrir, að
rannsóknarmenn eyddu tíma og
fjármunum í könnun og tilraunir,
sem þegar væri búið að gera
annars staðar í veröldinni.
Raunar hefur einn meginvandi
þeirra, sem fást við bókasafns-
rekstur og upplýsingasöfnun og
-miðlun, orðið sá að hemja og gera
aðgengilegt það mikla magn
upplýsinga, sem á síðustu áratug-
um hefur birst í formi bóka, tíma-
ritsgreina og hvers kyns gagna
annarra. 1 þvi skyni að ná tökum
á upplýsingastreyminu hefur
verið komið upp margvíslegum
kerfum, sem hér er ekki kostur að
gera grein fyrir. En vitneskjunni
er síðan komið á framfæri í formi
lykla eða indexa, útdrátta og
bókaskráa, og birtist slikt efni
venjulega í bókarformi, oft
dýrum og umfangsmiklum verk-
um, en oft er það jafnframt — og
stundum einungis — geymt í vél-
tæku formi. upplýsingagrunnum
(databases), sem upplýsinga-
stöðvar eru í beinu sambandi við.
Og með þvi að beina fyrirspurn-
um til upplýsingagrunnanna má
t.d. á skömmum tíma fá fram
tölvuskrifaðan lista um það, sem
ritað hefur verið um tiltekið efni.
Má í þessu sambandi nefna, að á
Norðurlöndum vinnur Nordforsk
(Nordiska samarbetsorgan-
isationen för teknisk och natur-
vetenskaplig forskning) að því að
koma upp eins konar neti til
slikrar upplýsingamiðlunar.
Mörgum — einkum þeim sem
lítið þekkja til — hættir við því að
ofmeta slíka háþróaða tækni og
álykta sem svo, að með þess
háttar vélabrögðum verði allur
okkar vandi leystur á tiltölulega
auðveldan hátt. Það er þó mikill
misskilningur. Athuganir hafa
sýnt, að vegna fjarlægðar yrði
beint samband við slíkar upplýs-
ingastöðvar ytra afskaplega dýrt
miðað við umfang notkunar okkar
litla þjóðfélags. Hins vegar getum
við notið mikils góðs af slikum
upplýsingagrunnum með því að
beina til þeirra fyrirspurnum á
ódýrari hátt, t.d. bréflega.
Og hinu má ekki gleyma, að
hvað sem allri véltækni í upplýs-
ingamiðlun líður, má ekki láta
undan síga um eflingu hinna
hefðbundnu bókasafna, því að
þau geyma efnið sjálft, sem menn
sækja þekkingu sina til, hvernig
svo sem þeir hafa fengið tilvísun-
ina til efnisins.
SAMSTARF VIÐ
AÐRAR ÞJÓÐIR
Eg vil að lokum víkja stuttlega
að fjölþjóðlegu samstarfi um mál-
efni bókasafna og upplýsinga-
þjónustu.
Islenskir bókaverðir hafa sið-
asta áratuginn haft nokkurt
félagslegt samstarf við aðrar
Norðurlandaþjóðir. En hin siðari
ár hafa Norðurlandaþjóðirnar
leitast við að efla með sér samtök
á umræddum sviðum, er starfi
með tilstyrk stjórnvalda og séu
kostuð af opinberu fé. A sviði
upplýsingaþjónustu hafa um ára-
bil starfað norræn samtök, sem
gengið hafa undir nafninu
Norddok (Nordisk koordiner-
ingsorgan för teknisk och natur-
vetenskaplig information och
dokumentation), en jafnframt
hafa bókasöfnin haft með sér sér-
staka samstarfsnefnd. Að hvor-
ugtím þessum samtökum hafa Is-
lendingar átt aðild. En nú hefur
verið ákveðið, að frá næstu ára-
mótum sameinist þessir aðilar i
heildarsamtök, er nefnast munu
Nordinfo (Nordiskt samarbets-
organ inom omrádet forskn-
ingsbiblioteksvásende, veten-
skaplig information och
dokumentation). Jafnframt hefur
verið ákveðið, að Islendingar fái
nokkra aðild að þeim samtökum.
Þá vil ég geta þess, að sérstök
deild innan Unesco starfar að
málefnum bókasafna, skjaiasafna
og upplýsingaþjónustu. Haustið
1974 sótti ég alþjóðlega ráðstefnu
sem Unesco gekkst fyrir um þessi
málefni í París. I skýrslu til
menntamálaráðuneytisins um
fundinn rifjaði ég upp nokkra
þætti, sem umrædd deild Unesco
hefur beitt sér fyrir og okkur
gæti verið gagnlegt að taka mið
af. Meðal þeirra eru eftirfarandi
atriði:
1) Gefinn sé gaumur að því,
hver fjárfesting þjóðinni er i
greiðum aðgangi að þeirri þekk-
ingu, sem þegar hefur verið aflað
í heiminum með rannsóknum og
hvers konar vísindastarfsemi.
2) Tryggt skal, að þeir þættir,
sem lúta að safnrekstri og upplýs-
ingaþjónustu, sitji ekki eftir,
þegar gerðar eru áætlanir um
þróun atvinnuvega, rannsókna,
menningarmála og félagsmála.
3) Tryggja ber fyllsta samstarf
þeirra aðila innanlands, sem
starfa að öflun, varðveislu og
miðlun upplýsinga, svo að full
nýting verði á þeirri aðstöðu, sem
fyrir er í landinu. ,
4) Séð verði til þess, að tilteknir
aðilar hérlendis fylgist vel með
alþjóðlegri þróun á sviði upplýs-
ingaþjónustu, svo að hér verði
ekkert það aðhafst, sem beinlínis
bryti í bága við hina alþjóðlegu
viðleitni til samstarfs og samræm-
ingar eða kæmi i veg fyrir
hugsanlega þátttöku af okkar
hálfu.
Þórshöfn:
Vilja fá
nýjan togara
MALEFNI Þórshafnarbúa og
atvinnuleysið þar um slóðir er
nú til athugunar hjá stjórn-
völdum syðra, en Þórshafnar-
húum hafa enn ekki borizt
svör við orðsendingu þeirra til
rfkisstjórnarinnar um að-
gerðir þeim til aðstoðar. Pálmi
Ólafsson, oddviti á Þórshöfn,
tjáði Morgunblaðinu i gær, að
vænzt væri svara f byrjun
næstu viku.
Að sögn Pálma setti hrepps-
nefnd Þórshafnar fram tillög-
ur í nokkrum liðum til lausnar
á vandkvæðum þorpsbúa I orð-
sendingu sinni, og er helzta
inntak þeirra, að Þórshafnar-
búar þurfi að eignast togara til
að sækja fisk á fjarlægari mið
og að það verði gert með ný-
smíði hér innaniands. Hins
vegar geri hreppsnefndin til-
lögur um hvernig atvinnu-
málefni staðarins verði leyst
til að brúa það bil sem verður
meðan togarinn er í smíðum.
Pálmi sagði ennfremur, að
ástandið nú hefði komið nán-
ast sem reiðarslag fyrir íbú-
ana. Menn hefðu talið að
staðurinn væri að rísa upp úr
öldudal, því að sæmilega hefði
aflazt þaðan með minni bátum
á sl. 5—6 árum en nú hefði svo
brugðið við að svo virtist sem
fiskurinn væri gersamlega
horfinn af nálægum miðum.
Hefðu þó gæftir verið ágætar
og bátarnir sótt sjóinn stíft.
Rauðmagi
í tonnavís
á suðurleið
Siglufirði 30. marz.
DAGNÝ var að landa 65 tonn-
um í dag og Sigluvík 40 tonn-
um eftir stutta útivist, en
frétzt hefur af góðum afla á
Selvogsbanka og ætla skipin að
sækja þangað næsta túr. Nóg
veiðist hér af rauðmaga um
þessar mundir og hér var á
ferðinni fiskkaupmaður úr
Kópavogi sem keypti 3 tonn af
rauðmaga, setti i kælibil og ók
suður. Hann var að koma úr
Húnavatnssýslu þar sem hann
dreifði fiskmeti.
—m.j.
Sæmdir
fálkaorðum
FORSETI tslands hefir sæmt
eftirtalda islenzka ríkis-
borgara heiðursmerki hinnar
fslenzku fálkaorðu:
Alfreð Eliasson, forstjóra
Flugleiða h.f„ stórriddara-
krossi fyrir störf í þágu
íslenzkra flugmála.
Finn Jónsson, listmálara,
stórriddarakrossi fyrir mynd-
listarstörf.
Val Gíslason, leikara, stór-
riddarakrossi fyrir leiklistar-
störf.
Örn O. Johnson, forstjóra
Flugleiða h.f., stórriddara-
krossi fyrir störf í þágu
islenzkra flugmála.
Egil Hallgrímsson, fyrrv.
kennara, riddarakrossi fyrir
hlut hans að stofnun Vísinda-
sjóðs og stuðning við hann.
Frú Guðrúnu Vigfúsdóttur,
vefnaóarkennara, Isafirði,
riddarakrossi fyrir störf í þágu
íslenzks ullariðnaðar.
Hjört Hjartarson, fyrrv. for-
mann Verzlunarráðs Islands,
riddarakrossi fyrir störf að
félagsmálum verzlunarmanna.