Morgunblaðið - 31.10.1976, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUD AGUR 31. OKTOBER 1976
15
Kjarval í kaffistofu
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
álíka starfsemi færi þar fram og
hér hjá okkur*
Victor Sparrer er þekktur
norskur málari, sem mikinn þátt
hefur tekið i mannúðar- og rétt-
lætisbaráttu, ekki aðeins í heima-
landi sínu, heldur hvar svo sem
hann hefur fundið rétt og frelsi
fótum troðið. Hann hefur gerst
vinur andófsmanna i Sovét, og nú
vill svo til, sjálfsagt í fyrsta sinn,
að andófsmaður austan úr
Moskvu skrifar formála að
sýningarskrá fyrir málara, er sýn-
ir verk sin i Reykjavík. Victor
Sparre hefur mikla trúarþörf, og
hann hefur skipað sér í fremstu
linu i baráttu fyrir litilmagnanum
og gegn því viðbjóðslega ofbeldi,
sem svo viða ræður rikjum. Hann
hefur unnið mikið að skreyting-
um í kirkjum í heimalandi sinu og
haft er eftir honum: „I kirkju-
verkum minum lifir trú min, en
efinn í málverkunum.'1
Þessi sýnirig Sparre i Norræna
húsinu er þvt að mörgu leyti sam-
an sett á öðrum forsendum en
flestar þær sýningar, sem við er-
um vön að sjá. Ég held, að segja
megi, að yfirleitt standi hugur
íslenskra listamanna til raunhæf-
ari hluta og pólitisk og umhverfis-
leg ádeila eigi ríkari ítök hérlend-
is en trúarbrögð og mannvinátta
af því tagi, er Sparre byggir verk
sin á. Þannig er þessi sýning, er
nú stendur i Norræna húsinu, ein-
stæð í þvi sýningaflóði, er verið
hefur á þessu hausti.
Á sýningu Sparre eru rúmlega
fimmtíu verk. Allt eru það olíu-
málverk, að undantekinni einni
litógrafíu. Þar ber sánnarlega
margt fyrir augu, þótt myndgerð-
in sé nokkuð einhæf. Listamaður-
inn er löngu búinn að skapa sér
stíl og litameðferð, sem falla eink-
ar vel að þeim hugmyndum, sem
hann vinnur verk sín úr. Þjáning-
in, einmanaleikinn, óttinn og von-
leysið eru þau mannlegu fyrir-
bæri, sem Sparre einkum lýsir i
verkum sínum. Hann er gagntek-
inn af synd heimsins og þjáning-
um samborgaranna. Sálræh
vandamál eru víða tekin til ihug-
unar, mannlegt eðli dregið fram
og krufið. Verk Sparre eru byggð
á reynslu og þeirri innsýn, sem
listamaðurinn hefur i angist með-
bræðra sinna og í eigið sálarlif,
áhrif af þjáningu vegna harð-
stjórnar og einræðisefasemdir á
tilveruna og manninn, tilgang
jarðlífsins og æðsta dóm. Ekki má
heldur gleyma einstæðingskennd
mannsins á öld, þar sem maður-
inn virðist iðulega framandi vera
i tilveru tækni og undirokaður af
vísindalegum áætlunum. Allt er
rigbundið i kennisetningar og
kerfið yfirbugar mannlegt eðli.
Sparre tekst stundum að skipa
þannig í myndflöt sinn, að jafnvel
dauðir hlutir tjá einveru og von-
leysi. Húsgögn, hljóðfæri og sjálf-
ur myndflöturinn tjá tilgangs-
leysi tilverunnar og fánýti verald-
argengis. Nefni ég sem dæmi mál-
verkið „Klarinettan“ nr. 39, sem
segir mér meiri sögu en margt
annað á sýningunni. Ég bendi
ennfremur á eftirtalin verk:
„Veronicas svededug", „Klovn
mod rödt“ og „To lys“, sem að
mínu áliti eru öll þess virði, að
þeim sé veitt athygli. Þá vil ég
Framhald á bls. 2.
Á VEGGJUM kaffistofunnar að
Kjarvarsstöðuin getur um
þessar mundir að líta nokkur
verk eftir Jóhannes Kjarval,
sem fengin hafa verið að láni úr
einkasafni þeirra hjóna,
Þorsteins B. Magnússonar og
Karitasar Bjargmundsdóttur,
bróðurdóttur listamannsins.
Hér er um verulegt framtak að
ræða af hálfu forstöðumanna
hússins — framtak, sem fyrr
hefði mátt vera komið að stað,
en meta verður að verðleikum.
Það vita allir, að aðeins litill
hluti þess, sem Jóhannes S.
Kjarval afrekaði á sviða mynd-
listar um ævana er í eigu opin-
berra aðila, þ.e. borgarinnar,
Listasafns íslands, og Lista-
safns Alþýðusambandsins.
Þessir aðilar koma verkum
sínum á framfæri við og við, en
allir eiga þeir við húsnæðis-
vanda að etja nema Reykja-
víkurborg, sem hefur sérstöðu,
siðan Kjarvalsstaðar komu til
sögunnar. Þannig hefur því til
æxlast, að margt af þvi hesta,
sem Kjarval vann, er lokað inni
á heimilum viðs vegar um
landið, og það er alkunna, að
Reykjavíkurborg á mikið safn
teikninga eftir Kjarval, en
aðeins litið eitt af olíumál-
verkum. Einnig hefur það sýnt
sig, að nokkur hætta er fyrir
Reykjavíkurborg að flagga
stöðugt með sömu verkin eftir
Kjarval, og jafnvel hefur það
hvarflað að ýmsum, að er áfram
héldi, sem horfði, yrði Kjarvals-
salur brátt orðinn einn af
þessum steindauðu stöðum,
sem stundum kallast einkasöfn.
Söfn þurfa nefnilega að vera
lifandi og bjóða fólki jafnan
upp á eitthvað nýtt með þvi,
sem fyrir er. Það er mikill
vandi að varðveita listaverk og
halda í þeim lifi, svo að þau
verði frjóvgandi sprotar i
menningu samtimans. Tæki-
færin til að virkja listaverk eru
þó óþrjótandi, ef hugkvæmni
og hugarflug eru fyrir hendi
hjá þeim, sem með málin fara.
Þessi litla upphenging á
verkum Jóhannesar Kjarvals er
vel þess virði að skoðast
vandlega. Þarna eru að vísu
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
ekki margar myndir: tvö oliu-
málverk lítil og nokkrar
tpikningar og krítarmyndir —
en þetta eru skemmtilegar
myndir og fara ágætlega á
veggjum kaffistofunnar. Sér-
lega mikla ánægju hafði ég af
teikningu i tússi, sem hangir
önnur mynd til vinstri frá
dyrum í eldhús. Að mínu mati
er þessi litla teikning eitt af
gullkornum Kjarvals og hefur
það, sem Goya kallaði „la
magica", en hér fer ég út á
hálan Is, þvi að engum hefur
enn tekist að skilgreina i
orðum, hvað Goya átti við. Við
skulum láta nægja ónákvæma
og viðtæka merkingu, sem yrði
á þessa leið. Dulmagnaður
seiður, sem orð fá ekki skil-
greint — eitthvað, sem aðeins
kemur stöku sinnum fyrir i
verkum mikalla meistara á
hvaða sviði listarinnar, sem er.
Hér er farin sú nýja leið að fá
lánuð verk úr einkasafni til
sýnis á Kjarvalsstöðum. Þetta
hefur að vísu verið gert áður,
og má í því sambandi nefna
sýningu á verkum Gunnlaugs
Schevings úr eigu dr. Gunn-
laugs Þórðarsonar og frú
Herdísar Þorvaldsdóttur.
Einkasafn Gunnars heitins
Sagurðssonar var einnig til sýn-
is í nokkra daga, en ég held, að
kaffistofuveggur sé nú í fyrsta
skipti notaður á þennan hátt. Á
ður héngu þar nokkrar myndir
í eigu Reykjavikurborgar eftir
ýmsa listamenn. Það væri sann-
kallað fagnaðarefni, ef haldið
yrði áfram að leita /,fanga í
Eitt af starfssviðum Norræna
hússins er að sýna okkur hér á
landi sitthvað af myndlist hinna
Norðurlandanna. Þetta hefur oft
tekist með miklum ágætum, og
við hér í höfuðstað íslands erum
nú í miklu nánara sambandi við
myndlist frænda okkar og
nágranna en áður var. Fyrr á ár-
um voru það aðeins landar okkar,
sem dvöldu erlendis, sem höfðu
nasasjón af myndlist annarra
þjóða. Þá voru ekki listaverka-
bækur og sú prenttækni, er við nú
þekkjum til. Hver veit nema það
hafi verið myndlistin i Familie-
Journalen, sem löngum réð
smekk manna og þroska, þar til
íslenskir myndlistarmenn fóru að
láta að sér kveða, þá þróun, sem
átt hefur sér stað fram á líðandi
stund, þekkja þeir, sem með hafa
fylgst. Ég held, að fullyrða megi,
einkasöfnum til að sýna á
þessum vegg, og þyrfti ekki
endilega að einskorða þau verk
við Kjarval. Að minum dómi
eru verkefnin á þessu sviði
mörg og heillandi, og ég held,
að almenningur í landinu hefði
mikla ánægju af að sjá hitt og
þetta, sem til er á einka-
heimilum og annars ekki að-
gengilegt. Þau eru mörg
Kjarvalssöfnin, sem hafa að
geyma dýrgripi, sem erindi eiga
til okkar allra.
Ég vona, að hér sé ekki um
einstakan atburð að ræða og
óska þess eindregið, að fram-
hald megi verða á þessari starf-
semi. Að mínu mati er það
mikill heiður að eiga verk, sem
sýnd eru á þessum vegg i
kaffistofu Kjarvalsstaða.
Nr. 24 „Celloen"
Victor Sparre
að Norræna húsið hafi orðið okk-
ur hér í borg til svo mikils gagns
og þroska, að ómetanlegt sé. Það
væri því ekki óeðlilegt, að við hér
óskuðum öllum þjóðum á Norður-
löndum, að Norrænt hús yrði að
veruleika í löndum þeirra og
ENNTIR...VALTÝR PÉTURSSON skrifar um sýningu Sparre í Norræna hús'mu og um Kjarvalsverk til sýnis í kaffistofu Kjarvalsstaða, í þættinum MYNDLIST

Sýning
Myndlist
Myndllst