Morgunblaðið - 03.09.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. SEPTEMBER 1977
__ÁLYtAMÍX
„Vegna rökþrots síns reyna „ herstöSvaandstæðingar" að notfæra sér raunir
Tékkóslóvaka, en margt er til marks um óheilindi þeirra. "
eftir HANNES GISSURARSON
NÍÐZTÁ
TÉKKÓSLOVÖKUM
Staðreyndir alþjóðastjórnmála hafa
verið óþægar samtökum þeirra manna
ó íslandi, sem kalla sig „herstöðvaand-
stæðinga‘‘.'Til marks um rökþrot þeirra
er það, að á þessu ári hafa þeir tvisvar
helgað aðgerðir sinar öðru málefni en
þeirri gömlu kreddu að íslendingar
eigi ekki að tryggja varnir sínar með
samvinnu við aðrar vestrænar þjóðir.
Önnur aðgerðin var ganga „herstöðva-
andstæðinga" frá Straumsvik til
Reykjavikur 23. marz sl. — sem mis-
tókst þrátt fyrir margar auglýsingar í
Þjóðviljanum um, að „áherzla væri
lögð á skemmtilegheitin" — en hún var
gengin gegn mengun, iðnvæðingu og
auðhringum, auðvaldi og hervaldi. En
Tékki fyrirframan byssukjafta kommúnista óri5 1968
starfsmaður Kremlverja á íslandi og
skrifar i fleiri blöð en Þjóðviljann, því
að hún er ritstjóri og ábyrgðarmaður
Frétta frá Sovétríkjunum. En „MFÍK“
eru Menningar- og friðarsamtök
íslenzkra kvenna, og Maria Þorsteins-
dóttir, sem var formaður þessara
kommúnistasamtaka 1968, studdi
innrásina i Tékkóslóvakiu, taldi hana í
þágu „friðarins“. Þessi trúnaðarmaður
„herstöðvaandstæðinga“ er einn af
fáum Islendingum, sem hafa tekið
slika afstöðu opinberlega.
Einn ræðumaðurinn i mótmælastöðu
„herstöðvaandstæðinga" 21. ágúst var
Vésteinn Ölason, lektor i bókmenntum
við Háskóla Islands. Frá honum er það
að segja, að hann er fylgismaður
„marxiskrar bókmenntagagnrýni“.
Hvað merkir það? Hafnar Vé-
steinn verkum Kafka, Prousts og
Joyces vegna þess að höfundarnir
hafi verið „úrkynjaðir afturhalds-
seggir“ eins og George Lukács gerði?
OVIÐFELLDINH AROÐUR
afstaða „herstöðvaandstæðinga" til
varna Islands kemur ekki við mengun-
arvanda nútimaríkja, iðnvæðingu og
auðhringum, þó að gild rök megi
reyndar fæfa fyrir því, að i markaðs-
kerfi Vesturlanda sé auðveldara að
leysa þennan vanda allra iðnríkja en í
miðstjórnarkerfi sósialista — bæði
vegna sveigjanleika markaðskerfisins
og dreifingar efnahagslegs valds.
Reynslan er sú, að minna er hirt um
mengunarvandann í miðstjórnarkerf-
um Ráðstjórnarríkjanna og Kína en á
Vesturlöndum. Og hvar er „auðvaldið“
og „einokunin" meiri en í ríkjum
sósíalista, þar sem allt efnahagsvald er
í höndum einnar miðstjórnar?
Hin aðgerð „herstöðvaandstæðinga"
á árinu — sem einnig mistókst — var
mótmælastaða við sendiráð Ráð-
stjórnarrikjanna i Reykjavík 21. ágúst
sl. vegna innrásar Varsjárbandalags-
ríkjanna í Tékkóslóvakíu árið 1968. Ég
get ekki orða bundizt vegna þessarar
aðgerðar, þvi að „herstöðvaand-
stæðingar" leyfa sér í áróðri sinum að
likja kúgun Kremlverja og leppa
þeirra á Tékkóslóvökum við samskipti
Islendinga og Bandaríkjamanna. Þessi
málflutningur „herstöðvaandstæð-
inga“ er móðgun við Tékkó-
slóvaka, á þeim er níðzt vegna rök-
þrotsins. Er í alvöru unnt að bera
almenning í Tékkóslóvakfu saman við
íslenzka „herstöðvaandstæðinga", sem
gera það sér til dægrastyttingar að
ganga um nágrenni Reykjavíkur og
gefa út blöð? Eiga örlög Jans Masa-
ryks, utanrikisráðherra Tékkósló-
vakíu, sem framdi sjálfsmorð eða var
myrtur af kommúnistum árið 1948,
og stúdentsins Jans Palachs, sem
lagði sig eldi vegna kommúnistakúgun-
arinnar árið 1968, eitthvað sameigin-
legt með óbyggðagöngum islenzkra
„herstöðvaandstæðinga"? Tugþúsund-
ir manna voru handteknar að loknu
valdaráni kommúnista í Tékkóslóvakíu
árið 1948 og ófáir teknir af lífi, næstu
túttugu árin var menning Tékka og
Slóvaka hneppt i fjötra, sjálfs-
ákvörðunarréttur borgaranna í efna-
hagsmálum og stjórnmálum hafður að
engu, sýndarréttarhöld haldin, ógnar-
stjórn var eins og í öðrum kommúnista-
ríkjum. Og þegar stjórnarfar varð
lýðræðislegra árið 1968, skriðu vig-
drekar Varsjárbandalagsins inn i Iand-
ið og komu enn á alræði kommúnista.
Hvernig geta „herstöðvaandstæðingar"
á Islandi leyft sér að bera aðstöðu
Tékkóslóvaka i Varsjárbandalaginu
saman við aðstöðu Islendinga í Atlanz-
hafsbandalaginu? Hafa þeir enga
sómatilfinninu?
REYNSLAN
Fræðimenn hafa talið það einkenna
menn í sértrúarsöfnuðum, að þeir eru
njörvaðir niður við einhverja kreddu,
taka fráleita afstöðu til staðreynda.
Kreddur sértrúarmanna eru stundum
meinlausar og skemmtilegar og koma
öðrum ekki við. En kredda íslenzkra
„herstöðvaandstæðinga" er siður en
svo meinlaus, því að varnir íslendinga
varða lif eða dauða. Reynsla Tékkó-
slóvaka þrjú örlagaár þeirra 1938, 1948
og 1968, getur einungis orðið að rökum
fyrir máli þeirra Islendinga, sem vilja
varnarsamvinnu við aðrar vestrænar
þjóðir. Arið 1938 áttu Tékkóslóvakar
enga bandamenn, með þvi að Bretar og
Frakkar brugðust þeim, gerðu
Miinchenarsamkomulagið við Hitler,
og Tékkar urðu þess vegna að láta
undan öllum kröfum Hitlers um lönd.
Aðstaða þeirra i samningum við nazista
var svipuð þeirri aðstöðu, sem Is-
lendingar væru i samningum við
Kremlverja, ef Islendingar hefðu enga
sterka bandamenn. Árið 1948 gátu
kommúnistar rænt völdunum í Tékkó-
slóvakiu, þótt í minni hluta væru með
þjóðinni, með þvi að þeir höfðu komið
flugumönnum sínum til valda í lög-
reglu og her. Af því má draga þann
lærdóm, að kommúnistum er ekki
treystandi til að fara með varnarmál
eða dómsmál i rikisstjórnum á Vestur-
löndum. Og árið 1968 gerði Varsjár-
bandalagið innrás í Tékkóslóvakíu, af
þvi að tekið var að virða borgaraleg
réttindi, stefnt var að frjálsara stjórn-
kerfi og hagkerfi en Kremlverjar og
leppar þeirra gátu þolað. Það minnir
tslendinga á það, að máli skiptir fyrir
smáríkið, hvert stórveldið er, sem það
er i bandalagi við — hvort það er
Ráðstjórnarrikin eða Bandarikin.
Ein ástæðan til þess, að „herstöðva-
andstæðingar" reyna að gera sér mat
úr máium Tékkóslóvaka, er að þeir
telja innrásina i Tékkóslóvakíu 1968
hafa verið árás á umbótasinnaða
sóslalista. (Við getum velt þvi fyrir
okkur, hvort árás á umbótasinnaða
borgara hefði verið réttlætanleg með
þessum ,,rökum“.) En þessi söguskoð-
un islenzkra sósialista er röng að minu
viti. I Tékkóslóvakíu hefur lifað sterk
hefð borgaralegrar menningar og
mannréttindahugsjóna, en fremstu
fulltrúa hennar má telja heimspeking-
inn Tómas Masaryk, fyrsta forseta lýð-
veldisins (sem samdi ágæta bók þar
sem hann gagnrýnir kenningar
Marxs), og rithöfundinn Franz Kafka,
sem lýsti sálarlausu alræðisríkinu í
skáldverkum sinum, einkum i Mála-
ferlunum. Og það var þessi hefð, sem
blómgaðist vordagana 1968 i Prag, áður
en vetraði af mannavöldum. Það rennir
stoðum undir þessa skoðun mína, að
samfara auknu frelsi í menningarleg-
um efnum ætlaði Pragstjórnin 1968
undir forystu hagfræðingsins dr. Ota
Siks að hleypa nýju lífi í atvinnuvegi
landsins með auknu atvinnufrelsi og
minna miðstjórnarvaldi. En hvað er
það annað en aukinn „kapítalismi"?
Það skiptir minna máli, að umbóta-
mennirnir kusu að kalla stefnu sína
„sósíaliska", en auðvitað var hún það
ekki, ef orðið „sósialismi" er notað um
miðstjórnarkerfi og altækan áætlunar-
búskap. En með þvi að sameignarsinn-
ar á Vesturlöndum trúa orðum, en ekki
staðreyndum, hafa þeir talið hana
sósialíska.
,JIerstöðvaandstæðingar“ leggja Atlanz-
hafsbandalagið og Varsjárbandalagið að
jöfnu og halda, að öll hernaðarbanda-
lög séu af hinu vonda og að málefna-
legt mat á þeim sé óhugandi, tsland sé
á áhrifasvæði Bandarikjamanna eins
og Tékkóslóvakía sé á áhrifasvæði
Kremlverja. En innrásin í Tékkóslóva-
kiu árið 1968 er til vitnis um það, að
þessi bandalög eru ekki sambærileg og
Bandaríkjamenn leggja annan skilning
í orðið „áhrifasvæði" en Kremlverja.
Greinarmunur lýðræðisríkja og ein-
ræðisríkja varðar miklu, en hann gera
„herstöðvaandstæðingar“ ekki. Á alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna er
fulltrúi Ráðstjórnarríkjanna til dæmis
ekki fulltrúi íbúa landa sinna, heldur
einungis stigamannaforingjanna í
Kremlkastala. En fulltrúar lýðræðis-
ríkjanna eru fulltrúar íbúa landa
sinna, Islendinga, Norðmanna, Banda-
ríkjamanna, Frakka, Portúgala, Spán-
verjá og annarra núverandi eða tilvon-
andi ríkja Atlanzhafsbandalagsins.
SAMUÐ með
TÉKKÓSLÓVÖKUM?
Kommúnistar i Chile og Víetnam,
sem fréttamenn Þjóðviljans og hljóð-
varpsins kalla „þjóðfrelsissinna",
studdu innrás Ráðstjórnarríkjanna i
Tékkóslóvakíu árið 1968, en Alþýðu-
bandalagið íslenzka lýsti yfir andstöðu
sinni við hana, þó að Magnús Kjartans-
son fagnaði þvi á innrásardaginn að
Tékkóslóvakar ættu hvorki „Morgun-
blað“ né „Sjálfstæðisflokk". En ástæða
er til að.efast um heilindi sumra „her-
stöðvaandstæðinga1' í þessari síðustu
aðgerð þeirra. í Þjóðviljanum 18. maí
sl. gat að lita tilkynningu vegna áður-
nefndrar göngu þeirra 23. maí:
Þessi trúnaðarmaður „herstöðvaand-
stæðinga", Maria Þorsteinsdóttir, er
Ég veit það ekki, en Lukács var
upphafsmaður „marxískrar bókmennta-
gagnrýni" og hinn eini fylgismaður
hennar sem hefur getið sér alþjóðlegt
orð. Og að minnsta kosti hafa
valdhafar i Tékkóslóvakíu stundum
bannað verk Kafka. En Vésteinn
ritar ekki einímgis og ræðir um
bókmenntir með „marxískum“ hætti,
hann skapar þær einnig. Hann var
í ritstjórn Frjálsrar þjóðar árið
1968, en 16. ágúst það ár birti blaðið
(nafnlausa) skopstælingu — vafalaust
„marxiska" — á skrifum Matthiasar
Johannessens. Þar sagði m.a. svo:
„Skyldu Rússar vera komnir inn i
Tékkóslóvakiu? Áreiðanlega. Þessir
níðingar djöflar. Ég veit, að þeir ráðast
inn i Tékkóslóvakiu, eins og ég finn
blóðið streyma eftir æðum mér. Évtú-
sénkó, Évtúsénkó, Tarsis. Ég verð að
muna að hlusta á fréttirnar." Við skul-
um vona, að hlátrasköllum Vésteins og
samherja hans vegna þessarar fyndni
hafi linnt fimm dögum siðar, þegar
Rauði herinn réðst inn í Tékkó-
slóvakíu.
NAUÐSYN VARNA
Margir „herstöðvaandstæðingar" á
tslandi eru ekki sameignarsinnar,
heldur nytsamlegir sakleysingjar, sem
skilja það ekki, sem Jón Sigurðsson
kom skýrlegum orðum að árið 1843:
„Það er að vísu enginn kostur á mann-
kyninu, að hver þjóð skuli verða að
vera viðbúin til varnar á móti annarri
eins og á móti villidýrum, og að þvi
leyti betur sem mennirnir eru slægari
en dýrin. En svo verður að búa sem á
bæ er titt.“ Herstöðin á Miðnesheiði
verður að vera hlekkur i hinni sterku
varnarkeðju Atlanzhafsbandalagsins,
sem ein sýnir Kremlverjum fram á það,
að þeir geta ekki farið að dæmi Hitlers
eftir Miinchenarsamkomulagið 1938.
Allir frjálslyndir menn eru herstöðva-
andstæðingar i þeim skilningi, að þeir
kjósa frið — samvinnu stétta og þjóða
— og hafna ófrið. Herstöðin á Islandi
er ill nauðsyn, En hún er nauðsyn. Það
má ráða af reynslu Tékkóslóvaka og
annarra þjóða, sem eru eða hafa verið
undir oki kommúnista og fasista. Inn-
rásin í Tékkóslóvakfu árið 1968 kom
mörgum þessara sakleysingja mjög á
óvart. En hvers vegna kom það þeim á
óvart, að kommúnistar virtu einskis
sjálfsákvörðunarrétt manna? Höfðu
þeir gleymt Finnum, Eystrasalts-
þjóðunum, Pólverjum, Ungverjum,
Austur-Þjóðverjum...? Að ihlutun
kommúnista I Tékkóslóvakiu hlaut að
koma, þvi að veldi þeirra i austanverðri
Norðurálfu hefði hrunið, ef Tékkó-
slóvakar hefðu fengið frelsi og orðið
nágrannaþjóðum sinum fyrirmynd.
Kerfi Kremlverja stendur og fellur
með kúguninni. Þeir geta þolað
kommúnistum nágrannarikjanna
eitthvert sjálfstæði (t.d. rúmenskum
kommúnistum), en ekki frelsi.