Morgunblaðið - 03.07.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚLÍ1979
OLÍUSKORTUR og hækk-
andi verð á olíu voru mál
málanna á fundi leiðtoga
hins vestræna heims í Tokyo
í síðustu viku. Olían var
miðpunktur viðræðna
leiðtoganna sjö — Jimmy
Carters Bandaríkjaforseta,
Helmut Schmidts kanslara
V-Þýzkalands, Valery
Giscard d'Estaing Frakk-
landsforseta og forsætisráð-
herranna, Margaret Thatch-
er Bretlandi, Giulo Andreott-
is Ítalíu, Joe Clarks Kanada
og gestgjafans Masayoshi
Ohira. Þar viðurkenndu
leiðtogarnir þá staðreynd, að
sameiginlegar aðgerðir ríkj-
anna væru eina lausnin gegn
aðsteðjandi vanda — deilur
og sundurþykkja mundi
einungis gera ástandið
verra. Það var því til mikils
að vinna í Tokyo og greini-
legt að leiðtogarnir litu á
fundinn sem lykil að lausn
vandamála.
Leiðtogarnir sjö á fundinum í Tokyo. Frá vinstri, Helmut Schmidt, Masayoshi Ohira og Giulio
Andreotti. Hægra megin við borðið Margaret Thatcher, Giscard d'Estaing, Jimmy Carter og Joe
Clark.
Leiðtogafundurinn í Tokyo:
Samvinna iðnríkjanna
sjö gegn olíuvandanum
Leiðtogarnir vörðu hags-
muni eigin þjóðar en allir
viðurkenndu þeir að olíu-
vandinn væri alþjóðlegur og
bregðast yrði gegn honum
sem slíkum — með samvinnu.
Einn af öðrum lýstu leiðtog-
arnir í lok fundarins, að
ákvarðanir þeirra í Tokyo
væru „sögulegar“. Það má
líka til sanns vegar færa.
Sameiginlegar ákvarðanir
ríkjanna ráku þau áfram að
sameiginlegri niðurstöðu og
það að ekkert eitt ríki gæti
tekið sig út og leyst vanda-
málin eftir eigin höfði.
Árlegir fundir
síðan 1975
Það ber merki þess, hve
leiðtogar ríkjanna leggja
mikla áherzlu á samvinnu
ríkjanna, að síðan 1975 hafa
þeir komið saman árlega.
Erindi hefur að vísu ekki
alltaf verið sem erfiði. í kjöl-
far þess sem nú er kallað
„fyrsta olíukreppan", komu
leiðtogarnir saman í
Rambouillet, í nágrenni
Parísar árið 1975. Þar var
hvatt til alþjóðlegar sam-
vinnu í efnahagsmálum og
gjaldeyrismálum í kjölfar
hækkaðs olíuverðs. Ari síðar
funduðu þeir í Puerto Rico og
þar var verðbólgan mál mál-
anna. í Lundúnum 1977 var
stefnt að 5% hagvexti í kjöl-
far vaxandi samdráttar í ríkj-
unum. í fyrra komu leiðtogar
iðnríkjanna sjö saman í
Bonn. Þar voru Bandaríkin
hvött til að minnka olíunotk-
un sína en þrátt fyrir það
hélst olíunotkun áfram að
aukast í heiminum og olíu-
innflutningur ríkja hélt
áfram að aukast.
í kjölfar þess hefur olíu-
verð rokið upp úr öllu valdi.
OPEC-ríkin hafa hækkað
verð á olíu um 60% á skömm-
um tíma og í Rotterdam fór
olíufatið upp í 40 dollara.
Kapphlaupið um olíu óx — og
það var einmitt viðfangsefni
fundarins í Tokyo. Að koma á
jafnvægi, draga úr olíuinn-
flutningi þjóðanna. Að
mynda bandalag helstu inn-
flutningsríkja heims, þó að
hvergi hafi það verið orðað
beint.
Olían — lykill
að efnahagsleg-
um vandamálum
Þrátt fyrir ágreining voru
leiðtogarnir sammála um tvö
meginatriði: Olíuskorturinn
er varanlegur, hvert sem verð
á olíu kann að verða. Þrátt
fyrir gífurlegar hækkanir er
eftirspurn meiri eftir olíu á
20 dollara fatið en þegar
verðið var 2 dollarar á olíufat.
Og í öðru lagi — orkumálin
eru lykillinn að öllum efna-
hagslegum vandamálum, þar
með talin verðbólga, atvinnu-
leysi, verzlun og gjaldeyris-
mál. í samræmi við það var
lokasamþykkt fundarins í
Tokyo: „Orkuskortur og hátt
verð á olíu hafa valdið mikilli
tilfærslu fjármuna."
Leiðtogarnir lýstu einn af
öðrum yfir, að efnahagslegra
breytinga væri þörf. Að öðr-
um kosti ykist verðbólgan,
svo og atvinnuleysi — hætta
væri á efnahagskreppu.
James Schlesinger, orku-
málaráðherra Bandaríkjanna
benti á að engin trygging
væri fyrir nægum birgðum
fyrir alla en áframhaldandi
kapphlaup um olíu mundi
einungis hækka verðið enn og
verða öllum til skaða — þess
vegna væru sameiginlegar
aðgerðir svo mikilvægar.
Gagnrýndu
OPEC-ríkin
Leiðtogarnir gagnrýndu
OPEC-ríkin fyrir hækkandi
verð á olíu. Þeir voru því
sammála um, að einungis
takmarkanir á olíunotkun í
bráð og nýir orkugjafar sem
langtímamarkmið væru svar
ríkja við hækkandi verði á
olíu. Þess vegna var ákveðið
„þak“ á olíuinnflutning.
EBE-ríkin höfðu á EBE-fund-
inum í Strassbourg ákveðið
innflutningsþak. Bandaríkja-
menn samþykktu í Tokyo að
stefna að 8,5 millj. innflutn-
ingi sem ekki næmi meira en
8,5 nillj. fata á dag fram til
ársins 1985. Japanir sam-
þykktu að auka ekki innflutn-
ing sinn meir en upp í 6,9
milljónir fata á dag, úr 5
milljónum fata, fram til árs-
ins 1985. Þá var gerð sam-
þykkt um alþjóða markaði,
eftirlit með olíufélögum.
Einnig voru ákvæði í sam-
þykkt fundarins um að leggja
áherzlu á aðra orkugjafa, svo
sem kol, sólarorku, kjarnorku
og framleiðslu bensíns úr
olíusandsteini, kolum og fleiri
efnum.
Rauði þráðurinn var með
öðrum orðum, eins og James
Schlesinger sagði, „að draga
úr getu OPEC-ríkjanna til að
hækka olíuverð".
Samkomulag tókst um
veigamikil atriði í Tokyo og
þess vegna voru höfð orð um
„sögulegan" árangur fundar-
ins, þó ekki væru leiðtogarnir
sammála um allt. Til þess var
tekið að sambúð Carters og
d’Estaings bar merki nokkurs
kulda. Sér í lagi voru Banda-
ríkjamenn óánægðir með
yfirlýsingar d’Estaings í
tímaritinu Newsweek
skömmu fyrir fundinn, þar
sem hann gagnrýndi Banda-
ríkin og sagði að þau yrðu að
draga úr olíunotkun sinni.
Fyrir fundinn í Tokyo voru
uppi raddir, einkum í Evrópu,
um að Bandaríkjamenn vildu
ekki horfast í augu við olíu-
vandann og þeir voru sakaðir
um að taka allt of stóran bita
af kökunni. Eins voru
Evrópumenn óánægðir með
þá ákvörðun Bandaríkja-
manna að greiða niður olíuna
til Bandaríkjanna — að
greiða 5 dollara með hverju
olíufati fluttu inn til Banda-
ríkjanna. Jimmy Carter virð-
ist hafa tekist að sannfæra
leiðtogana um, að Banda-
ríkjamenn gerðu sér fulla
grein fyrir vandamálinu og að
Bandaríkin væru reiðubúin
til að gera sínar ráðstafanir.
Arangur fundarins felst í
sameiginlegum ákvörðunum,
þar sem allir urðu að gefa
eitthvað eftir. „Ákvarðanirn-
ar í Tokyo munu ekki fylla
bensíntanka í Bandaríkjun-
um strax á morgun. Þetta eru
langtímamarkmið, sem í raun
hefði átt að vera búið að taka
fyrir löngu," sagði bandarísk-
ur embættismaður. Hættan á
kreppu hefur minnkað veru-
lega, á meðan þjóðir heims
leita að öðrum leiðum í orku-
málum. Samvinna iðnríkj-
anna sjö hefur tryggt það.
(Byggt á New York Times).
CÖMECON-ríki standa og
andspænis olíuskorti
SAMTÍMIS því að sjö vest-
ræn iðnríki héldu fund í
Tókýó í sl. viku til þess að
ræða orkumál. voru leiðtog-
ar kommúnistaríkja á fundi í
Moskvu að stríða við sín mál
af sama toga.
Comecon er eins og alkunna
er efnahagsbandalag komm-
únistaríkja og við lok þriggja
daga fundar var haldið upp á
30 ára afmæli bandalagsins,
sem Sovétmenn hafa jafnan
verið í forsvari fyrir. A fund-
inum kom fram að olíufram-
leiðsla í Sovétríkjunum hefur
dregizt saman, en Sovétríkin
hafa verið aðalframleiðandi
og útflytjandi á eldsneyti til
bandalagsríkjanna. Þetta er
annað árið í röð sem sam-
dráttur verður í olíufram-
leiðslu Sovétríkjanna.
Pravda, málgagn sovézka
kommúnistaflokksins, upp-
lýsti að samdrátturinn hefði
numið þremur milljónum
tonna, eða sem svarar 435
þúsund tunnum á fyrstu
fimm mánuðum ársins, en á
áætlun hafði verið að auka
framleiðsluna um 21 milljón
tonn eða í 593 tonn fyrir
árslok. Fyrir tveimur vikum
skipaði nefnd á vegum mið-
stjórnar kommúnistaflokks-
ins fyrirsvarsmönnum í olíu-
iðnaði að bæta upp þennan
samdrátt með stórátaki í
framleiðslunni, þar sem þetta
hefur valdið því að dregið
hefur úr hagvexti síðustu tvö
ár.
Samdrátturinn
á síðasta ári
Eldsneytisframleiðsla í
Sovétríkjunum sl. ár var 3
milljónum tonna undir því
sem áætlað hafði verið. Meira
var því unnið af náttúrugasi
en áður samkvæmt frásögn
Pravda. Þegar þess er gætt að
bæði olíuleit og olíuvinnsla er
mjög miklum erfiðleikum háð
í Síberíu er mjög óvíst að
Sovétríkin geti á árinu eflt
framleiðsluna að því marki,
sem hefur verið sett fyrir
árslok 1980, en það er að
komast í 620—640 milljón
tonn á ári. Það samsvarar um
12.4—12.8 milljónum tunna á
dag.
Með öllu er óljóst hvernig
Sovétríkin greiða úr þessu og
um hríð voru á kreiki áleitnar
sögusagnir um það í Moskvu
að svo kynni að fara að
verðlag á olíuvörum yrði tvö-
faldað. Kom það og einnig til
vegna fregna um eldsneytis-
skort í Bandaríkjunum. Síð-
ast var hækkað um hundrað
prósent þann 1. marz 1978.
Fréttamaður TASS fjallaði
um það eftir Comecon fund-
inn að verðlag á gulli, skinna-
vörum, snyrtivörum, kavíar
og áfengum drykkjum hefði
hækkað, en hann vék ekki að
bensíni og getur það þýtt að
þessar sögusagnir eigi við
engin rök að styðjast.
Alexei Kosygin, forsætis-
ráðherra, hét fulltrúunum því
að Sovétríkin myndu standa
við skuldbindingar sínar: að
sjá þeim fyrir um 370 milljón-
um tonna af olíu, til loka
fimm ára áætlunarinnar sem
lýkur 1980.
Verðlagning
olíunnar
Sovétríkin flytja olíu til