Morgunblaðið - 15.02.1981, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 1981
25
fræðandi. Hann bjó yfir kyngi-
magnaðri frásagnargáfu og hug-
arflug hans spannaði yfir öll svið
mannlegs lífs. Hugsun hans var æ
skapandi og sköpunargáfu sína
notaði hann til dáða á sviði
athafna og framkvæmda. Hugsun
hans og afstaða til manna og
málefna var jafnan jákvæð, og
mótuð jafnvægi hugans, sem var
sterkur þáttur í manngerð hans.
Af hans hálfu heyrðist aldrei
hnjóðsyrði um nokkurn mann.
Að leiðarlokum er mér efst í
huga þakklæti til einlægs vinar
míns og frænda fyrir þær fjöl-
mörgu ánægjustundir, er ég hef
átt með honum á heimili hans, í
ótal ferðalögum víðs vegar um
heim, og þá ekki sízt í ógleyman-
legum veiðiferðum og skoðunar-
ferðum um byggðir og óbyggðir
Íslands.
Ég og fjölmargir aðrir vinir,
frændur og samstarfsmenn stönd-
um í óbættri þakkarskuld við
Svein B. Valfells, fyrir drengskap
hans, félagsskap hans og góð ráð.
Að honum er mikill sjónarsviptir
og verður skarð hans vandfyllt.
Það hefir verið hamingja ís-
lands að hafa alið á fyrri hluta
tuttugustu aldar allmarga syni og
dætur, sem unnu að velferð þjóð-
arinnar með líkum hætti og
Sveinn B. Valfells gerði. Að mínu
mati stendur hann þar framarlega
í flokki. Fyrir það hefir Sveinn
ekki aðeins áunnið sér þakkir
vina, frænda og samstarfsmanna,
heldur á hann skilið þakkir al-
þjóðar.
Að lokum votta ég börnum
Sveins, tengdabörnum og barna-
börnum mína innilegustu samúð.
Gunnar Ilelgason
Sveinn B. Valfells varð bráð-
kvaddur í Reykjavík, aðfaranótt 6.
febrúar sl., 78 ára að aldri.
Hann var fæddur hinn 26.
september 1902 að Grenjum á
Mýrum, sonur hjónanna Bjarn-
þórs Bjarnasonar frá Knarrar-
nesi, Benediktssonar prests í
Fagranesi, Björnssonar prests í
Hítardal, Benediktssonar, og konu
hans Sesselíu Soffíu Níelsdóttur,
frá Helgastöðum í Reyðarfirði,
Eyjólfssonar. Kona Níelsar Eyj-
ólfssonar var Sigríður Sveinsdótt-
ir, prófasts á Staðastað, Níelsson-
ar, Sveinssonar, frá Kleifum í
Gilsfirði. Kona Níelsar Sveinsson-
ar var Sesselía Jónsdóttir að
Barmi á Skarðsströnd, Guð-
mundssonar á Vöðlum.
Hjónin á Grenjum eignuðust 7
börn, þau voru: Þórdís, f. 1886,
Sigríður f. 1888, Hildur f. 1889,
Marta María f. 1891, Jón Valfells
f. 1892, Ásgeir f. 1899 og Sveinn.
Eftir á lífi er nú aðeins Ásgeir,
hinn landskunni listmálari.
Sveinn B. Valfells var löngu
þjóðkunnur maður og í hópi um-
svifamestu athafnamanna lands-
ins. Verður hér aðeins stiklað á
stóru um hina löngu og viðburða-
ríku starfsævi hans.
Sveinn vandist snemma öllum
algengum sveitaverkum, smalaði
kindum og sat yfir kvíaám með
systkinum sínum, eins og tíðkaðist
á íslenskum sveitabæjum uppúr
aldamótunum. Faðir hans varð
íshússtjóri í Borgarnesi, er hann
brá búi 1909, og vann Sveinn hjá
honum þar. Daginn eftir ferming-
una fór Sveinn til vinnu í verzlun
Jóns Björnssonar, frá Bæ, í Borg-
arnesi. Meðfram þeim störfum
stundaði hann nám í Verzlunar-
skóla íslands, þaðan sem hann
lauk prófi 1921, efstur í sínum
árgangi.
Hugur Sveins stóð til að læra
endurskoðun, en komst hvergi að
til náms. Sveinn réðst þá til
heildverzlunar Garðars Gíslason-
ar, sem þá var hvað stærsta
fyrirtæki í sinni grein á landinu
og starfaði bæði að út- og inn-
flutningi. Var Sveinn fljótlega
settur í hin mestu trúnaðarstörf
hjá Garðari og annaðist fyrir
hann mikil innkaup og sölu á
meginlandi Evrópu og í Bretlandi.
Dvaldist Sveinn af þessum sökum
langdvölum erlendis á vetrum, t.d.
var hann 8 jól í Hamborg á vegum
Garðars næstu 11 árin. Einnig fór
hann langar söluferðir fyrir Garð-
ar á sumrin innanlands og kom þá
á alla verzlunarstaði landsins og
hitti alla kaupmenn. Kynntist
hann á þessum árum þvílíkum
aragrúa af fólki, að hreint ótrú-
legt gat verið hversu þekking hans
á mönnum og staðháttum var
mikil. Varð ég oftar en einu sinni
vitni að því, að ókunnugt fólk rak í
rogastanz, þegar það hafði sagt
nokkur deili á sér og Sveinn tók
síðan við að fræða það um ættir
þess sjálfs. Og ekki voru þessi
tilvik einskorðuð við Island og
íslendinga, því svipuð atvik komu
fyrir utanlands og erlendir menn
áttu í hlut. Sveinn hafði þá
kannski þekkt feður þeirra eða afa
í Hamborg eða annars staðar.
Stálminni og óþrjótandi, jákvæð
fróðleiksfýsn voru áberandi þættir
í fari Sveins alla þá tíð, sem ég
hafði af honum kynni. Þó hann
væri af léttasta skeiði, þegar ég
réðst til starfa á útvegi hans, varð
ég aldrei var við það, að neinn
þyrfti að leiðrétta misminni hjá
honum. Bar hann sig þó stundum
upp undan því, að ekki væri nú
minnið eins gott og það hefði verið
í gamla daga.
24.3. 1932 stofnaði Sveinn með
fulltingi mágs síns, Friðriks
Jónssonar, bróður hans, Sturlu
kaupmanns, og fleiri manna fyrir-
tækið Vinnufatagerð íslands hf.
Það fyrirtæki hefur starfað með
miklum blóma alla tíð síðan og
fært þjóðinni ýmsar nýjungar,
sem í dag þykja sjálfsagðar, svo
sem íslandsúlpur, vinnuvettlinga,
ketilgalla og rauða tóbaksklúta,
þessi aðalsmerki íslenzkra neftób-
aksmanna. Varð Sveinn fljótlega
aðaleigandi fyrirtækisins. Kom nú
vöruþekking hans og reynsla frá
Garðarsárunum betur að notum
en endurskoðunarfræðin sem ekki
fengust, og dugði til þess að lyfta
fyrirtækinu yfir keppinautana.
Hann ferðaðist um víða vegu,
keypti inn efni og vélar og aflaði
nýjunga af hagsýni og harðfylgi.
Þannig skaut hann keppinautum
sínum aftur fyrir sig, meðan jafnt
var að tafli staðið. En það er
hinsvegar hvað Ijótastur kafli í
íslenzkri viðskiptasögu seinni
tíma, þegar pólitíkin var notuð til
þess að hygla sumum en bana
öðrum eins og varð t.d. um Gísla J.
Johnsen í Eyjum, Sæmund í
Hólminum, Stefán Th. og
Wathne-bræður fyrir austan.
Mátti Sveinn þola, að margur
steinn væri í götu hans lagður af
pólitískum stigamönnum þeirra
tíma. Gerði þetta baráttuna enn
erfiðari og jafnvel tvísýna stund-
um. En Sveinn lét ekki erfiðleik-
ana buga sig, heldur brauzt áfram
af alefli, sistarfandi og árvakur.
Maður kom ekki heim án kvíaánna
þótt þokan væri dimm.
Hann dróst með tímanum inn í,
eða stofnaði beint, tugi annarra
fyrirtækja. Enda fóru menn fljótt
að leita til hans með ráð, þegar
þeir sjálfir ei fleiri kunnu. Er mér
kunnugt um, að fyrir ráð hans og
atbeina risu ýmis, nú þjóðkunn,
fyrirtæki úr öskustó, sem ella
hefði ekki orðið af lengri saga.
Rek ég það ekki lengra, en fullyrði,
að hundruðir manna og kvenna í
íslenzku þjóðfélagi myndu i dag
stunda aðra atvinnu, hefði hans
atbeina ekki notið við.
Hann lét félagsmál iðnrekenda
til sín taka og var formaður
samtaka þeirra um árabil. í gegn-
um þau störf, auk setu í Stóriðju-
nefnd, átti hann mikinn upphafs-
þátt í, að fenginn var áliðnaður
inn í landið. Hann var einn helzti
hvatamaður að stofnun Iðnaðar-
banka íslands hf. og formaður
bankaráðs hans var hann á annan
áratug. Bar hann hag samtakanna
og málefni iðnaðarins og bankans
mjög fyrir brjósti aila tíð. Hann
var stofnfélagi í Rotaryklúbbi
Austurbæjar. Áhugasamur veiði-
maður á lax og silung og ferða-
glaður í besta lagi. Hann hafði
dálæti á trjágróðri og ræktun,
eins og sjá má við sumarbústað
hans í Grafningi, þar sem fjöl-
skyldan dvaldist oftlega og fagn-
aði gestum. Siðasta vor gerði hann
enn stórátak í plöntun þar og gekk
sjálfur fremstur að verki, því
hann var hraustur og heilsugóður
fram á síðustu ár. Meðalmaður
var hann á hæð, þéttvaxinn og
svipmikill, en glaðlegur og jafnan
stutt í brosið.
Sveinn kvæntist 1932 Helgu
Ágústsdóttur, H. Bjarnasonar
prófessors og k.h. Sigríðar Jóns-
dóttur, ritstjóra ólafssonar. Var
Sveini mjög hlýtt til tengdafor-
eldra sinna og vitnaði oftlega i
verk dr. Ágústs í mín eyru.
Hjónaband þeirra Helgu var hið
ágætasta meðan bæði lifðu, en
Helga lést í nóvember 1974.
Harmaði Sveinn hana mjög, þótt
segði fátt, því kært var með þeim.
Þeim varð 3 barna auðið: Dr.
Ágúst, efna- og kjarnorkuverk-
fræðingur, kvæntur Matthildi
Ólafsdóttur frá Suður-Vík, eiga
þau 3 börn, dr. Sigríður, málvís-
indamaður, ógift, og Sveinn, verk-
fræðingur og rekstrarhagfræðing-
ur, kvæntur Svövu Jónsdóttur úr
Reykjavík. Eiga þau 2 börn.
Þau Sveinn og Helga dvöldust
með börnum sinum í Ameríku
1943—1946, er Sveinn tók að sér
innkaupastjórastarf við sameigin-
lega innkaupaskrifstofu tslend-
inga í New York, sem stofnuð var
þar vegna stríðsins. Stóð hugur
Sveins til áframhaldandi veru þar
í landi, því honum fannst líklega
bándariskt þjóðfélag, með tæki-
færum sinum fyrir alla og mark-
aðsstærð, henta sér betur en
kotríkið ísland og sá landlægi
klíkuháttur og viðskiptaþröng-
sýni, sem þar hefur lengst af ráðið
ríkjum. En hugur Helgu stóð til
heimalandsins og samvista við
foreldra, ættingja og vini þar og
varð svó, að þau fluttust heim til
íslands. Heimkomin reistu þau sér
veglegt hús í Blönduhlíð 15 í
Reykjavík, þar sem gott var að
koma, þiggja hollráð og njóta
rausnar og viðmóts húsráðenda.
Stóð heimilið þar með rausn alla
tíð síðan, til þessa dags, að nú eru
bæði í brottu.
Miklir erfiðleikar voru í íslenzk-
um atvinnurekstri eftir stríðið,
mikið fyrir vanhugsaðar efna-
hagsaðgerðir íslenzkra stjórn-
málamanna, sem beittu pólitísku
valdi í bönkum og nefndum, til
þess að knésetja andstæðinga.
Stóð svo fram til valdatöku við-
reisnarstjórnarinnar, að nokkuð
jafnrétti var tekið upp og verzlun-
arfrelsi innleitt í fyrsta sinn frá
því í kreppunni miklu. Gerbreytti
þetta þjóðfélaginu i einni svipan,
svo að unglingum núna þykir
ótrúlegt, að fyrir rúmum tveimur
áratugum fengust ekki epli í
búðum nema á jólunum. Nú hefur
þetta frelsi ríkt svo lengi, að unga
kynslóðin fer að hætta að skilja
gildi þess og hvers konar hafta-
postulum vex ásmegin með þjóð-
inni, sem boða henni leiðina til
ánauðar á ný. En það er önnur
saga.
Þau verkefni, sem Sveinn hafði
við að glíma í atvinnurekstri urðu
allstórvaxin. Það, sem hann hafði
umleikis, varð fyrirferðarmikið í
hlutfalli við það, sem hann hleypti
heimdraganum með fyrir 65 árum.
En það var aðallega eins og hann
lýsti því sjálfur, tvær hendur, eitt
höfuð, og tveir sterkir smalafæt-
ur. Og sé minnst á fætur, þá get ég
sagt frá því, að það var mér erfið
fótaraun að ganga með honum
heilu dagana milli fyrirtækja á
Manhattan, sem hann var að
heimsækja í viðskiptaerindum,
svo skrefdrjúgur var hann þó
kominn væri á áttræðisaldurinn.
Og hvarvetna biðu hans vinir í
varpa þarna í skýjakljúfunúm.
Suma hafði hann skipt við í yfir 30
ár og þeir fögnuðu honum á löngu
færi, eins og menn gera til sveita
hér. Og svona gekk þetta dag eftir
dag. Hann var óþreytandi að reka
erindi sín og annarra og maður sá
glöggt hversu vel honum leið
þarna í hringiðu viðskiptalifsins.
Og þá var margt skrafað sér til
ánægju og fróðleiks.
Hvern mann geymdu höfuð
hans og hjarta? Ekki er ég fær um
að gefa tæmandi lýsingu á þvi. Til
þess þekkti ég of lítinn kafla úr
æfi hans og sögu. En það sem ég
sá var mikið undur. Ekki hefur
einstakur maður annar lagt sig
eins í líma við að kenna mér
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Erþérsama
tnver/uþú stturr
CHRYSLER
YMOUTH
árgerð 1979 með ölllu. Verð ca. 128.000.-
Pað er fljótlegast að telja upp þá aukahluti,
sem eru ekki í þessum bílum.
Hill fullkomni bíll.
DODGE
árgerð 1980. 4. d. Verð ca. 105.000.-
3. d. - 024 HATfLHBACK. Verð ca.
119.500.- Framhjóladrifjnn,
sjálfskiutmwd^og kraftmikill en eyðir
samt eQerfíema 8,5 lítrum í bcejarakstri.
TALBOT
llOOLET^ð 19Si
Þennan þrai
kynna íslenc
vagn, ser
örfáuja^^fíiútur
Atb^þoenginn fólJ
sn^fog SIMCA 11C
_ *oþarft að
xer með undir-
fcekka eða hcekka á
'eemst jafnlangt í
BýÖur nokkur betur ?
PREMIER
STATION
árgerð 1980. Verð ca. 138.000.-
Þessir lúxusbílar eru með öllum fáanlegum
aukahlutum, og meira að segja Stereo-
útvarpi m. kassettutceki og DOLBY-
SYSTEM.
TALBOT
HORIZON
árgerð 1980. Verðca. 79.500.-
Framhjóladrifinn kraftmikill verðlauna-
bíll margfaldur sisgmegari, vegna
hönnunar ofcrfO Wijrg/r hafa reynt að
líkja eftÍTéhMjwon en enginn þeirra hefur
hlotið vimrkenningu á heimsmarkaðinum
VARIST EFTIRLÍKINGAR.
KAUPIÐ HORIZON.
TALBOT
SIMCAtröiuð
1100 VF2 Sendibíll árgerð 1980. Verð ca.
59.500.- Húsbóndaholla TRÖLLIÐ sem
hefur þjónað fjöUntrirtcekja af mikilli
prýði í
StillanlegMryfdðrabúnaður, mjög spar-
neytinn. HANN ER DUGLEGRI í
SNJÓ EN AÐRIR SENDIBÍLAR.
ö Vfökull hf.
Armúla 36 Simi: 84366