Morgunblaðið - 09.11.1983, Qupperneq 18

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1983
fyrir trú, samkvæmt þeim var
maðurinn eitt visnandi strá gagn-
vart Guði. Þessi kenning leiddi til
þess, að hann neitaði nauðsyn
meðalgöngu presta og kirkju.
Átökin við kaþólsku kirkjuna hóf-
ust með prédikunum og ferðum
Tetzels og aflátssölu í sóknum
Lúthers. Hinar 95 greinar, sem
Lúther festi upp á hallarkirkju-
dyrnar í Wittenberg 31. okt. 1517,
eru taldar vera upphaf siðbylt-
ingarinnar, en Lúther brýtur alls
ekki allar brýr að baki sér með
þeim. í 9. grein segir: Heilagur
andi veitir oss náð um munn páf-
ans .. . 38. Menn skyldu ekki fyrir-
líta þá náð, sem páfinn ræður yfir,
hún er yfirlýsing um fyrirgefn-
ingu Guðs. 78. Þessi páfi og allir
páfar hafa yfir að ráða meiri náð-
armeðulum (heldur en aflátinu),
svo sem fagnaðarerindinu, krafta-
verkum, lækningamætti, sbr. I.
Korintubréf 12:28.
Greinarnar fóru sem eldur í
sinu um Þýskaland á rúmri viku,
þær voru lofaðar af húmanistum
og öllum þeim sem kröfðust sið-
bótar kirkjunnar. Reynt var að fá
Lúther til samkomulags, kapp-
ræður fóru fram milli hans og
fulltrúa páfastóls. Hann hlaut
dóm í Róm fyrir villukenningar og
eftir því sem lengra leið, hertist
Lúther þýðir Biblíuna

... - - |,|,
1 ' —OOM. **
l iBf Æía

Martin Lúther
Lúther í andstöðu sinni og fylgi
við kenningar hans stórjókst.
1520 komu út þrjú grundvallar-
rit siðbótarkenninga Lúthers: Það
fyrsta var „An den christlichen
Adel deutscher Nation", sem var
stílað til þýskra landstjórnar-
manna. I þessu riti réðst Lúther
harkalega gegn páfaveldinu, for-
dildinni og hrokanum, græðgi
kardinálanna og annarra þjóna
páfans, fjárplógsstarfsemi kirkj-
unnar i sambandi við aflátssöluna,
versluninni með helga dóma og því
hvernig þetta gjörspillta vald not-
ar sér einfeldni almennings á við-
urstyggilegan hátt til fjáröflunar.
Hann hafði dæmið fyrir sér í hin-
um 5005 helgu dómum í Witten-
berg.
Hann dró upp mynd af lifnað-
arháttum þessara manna, sem
töldu sig arftaka postulanna og
þess sem taldi sig staðgengil
Krists hér á jörðu. Hann hvatti
furstana til þess að afnema und-
anþágu klerkdómsins frá því að
hlita veraldlegum lögum, einnig
skyldu þeir hætta greiðslum af
embættisveitingum til Rómar og
stofna þjóðkirkjur. Einlífi klerka
skyldi afnumið og nunnur og
munkar skyldu leyst frá heitum
sínum og klaustrum breytt í skóla.
Hann fjallaði um biblíuna, sem
hann taldi óþarfa að útlista fyrir
fólki. Orðið skildist hreint og
ómengað. í lokaköflunum ræðir
hann um samfélagsefni, ræðst á
óhóf og sýndarmennsku, telur að
beisla þurfi Fuggerana og for-
dæmir okurvexti. Hann telur að
flytja skuli fólk úr þrengslum
þýskra borga út um sveitir og
hvetur til þess að sem flestir geti
haft aðstöðu til þess að lifa á
landsins gæðum.
Þetta rit var sprengja, hólm-
gönguáskorun á páfavaldið og alla
þá sem studdu það. En hann lét
ekki við það sitja, sama ár birtust
tvö rit: „De Captivitate Babylon-
ica Ecclesiae" og „Von der Frei-
heit eines Christenmenchen". Trú-
aratriði og siðalærdómar voru
inntak þeirra rita og gagnrýni á
kenningar kaþólsku kirkjunnar. í
því síðara var aðaláherslan lögð á
„réttlætingu fyrir trú“. Kristinn
maður er herra jarðarinnar og
frjáls fyrir sakir trúarinnar, en
hann er jafnframt þjónn allra og
öllum háður fyrir sakir kærleik-
ans. Líf kristins manns er reist á
trú og kærleika, trú á Guð og
kærleika til allra manna. Maður-
inn er frjáls fyrir trú sem er hans
réttlæting og trúin birtist í kær-
leika til náungans og góðri
breytni. Kristur á að vera okkur
Kristur, frá honum er allt vort
frelsi, hann gerir okkur að kon-
ungum."
Svar páfa kom, bannfæringar-
hótun og rit Lúthers dæmd til að
brennast. Hann fékk sextíu daga
frest til þess að afneita kenning-
um sínum. Lúther brenndi páfa-
bréfið opinberlega. Fréttin af að-
gerðum Lúthers flaug um Evrópu,
ókunnur og valdalaus munkur
brenndi páfabréf, þetta var mörg-
um merki um lausn undan valdi
sem mörgum var mara. Einstakl-
ingurinn hafði fundið gildi sitt og
það frelsi sem býr í náð Guðs.
Þetta gerðist að morgni hins 10.
desember 1520. 3. janúar 1521 var
hann bannfærður.
Lúther hafði sett saman um
þrjátíu rit á árunum 1517—20.
Það er talið að þau hafi selst í um
300.000 eintökum og af því má
marka hinn almenna áhuga á
trúmálum og þá einkum á hinum
nýju kenningum. Rit Lúthers voru
ýmist rituð á latínu eða þýsku, og
á þeirri þýsku sem féll að smekk
þjóðarinnar, gróskumiklu máli,
eins og það var talað af bændum
og iðnaðarmönnum, samlíkingar
hnyttnar og oft grófar og þegar á
leið voru skammirnar ekki sparað-
ar. Það eru sögur um upplestur úr
ritum Lúthers meðal námumanna
undir yfirborði jarðar, á verk-
stæðum og úti á ökrum. Hrifning-
in á þessum orðsnjalla munki var
almenn. Og hann var ekki aðeins
maður orðsins, hann hikaði ekki
við að fylgja eftir orðum sínum
með verkunum, hann bauð voldug-
ustu stofnun Evrópu birginn. Slík-
ur maður var stórhættulegur og
nú var gripið til þess ráðs að
stefna honum fyrir æðstu verald-
legu og andlegu yfirvöld álfunnar
til þess að fá hann til að afneita
ritum sínum og gjörðum. Lúther f
Worms var sigurhrós hins frjálsa
einstaklings sem mælti af innstu
sannfæringu. Honum „ægði ei
allra djöfla upphlaup að sjá“.
Maður sem hafði skolfið fyrir
Guði, skalf ekki fyrir veraldlegum
pótintátum þótt margir væru.
Lúther var skipað að afturkalla
skoðanir þær sem birst höfðu í rit-
um hans. Hann svaraði með ræðu,
sem lauk með hinum fleygu orð-
um: „Hér stend ég og get ekki ann-
að. Hjálpi mér Guð, Amen.“
Síðan hófst dvölin í Wartburg-
kastala, þar sem Lúther dvaldi
undir nafninu Georg júnkari
næstu átta mánuði af öryggis-
ástæðum. Þar hóf hann þýðingu
Biblíunnar á þýsku, sem var slíkt
afrek, að það hefði verið nóg til
þess að halda nafni hans á ioft.
Meðan Lúther dvaldi í Wart-
burg, breiddust kenningar hans út
og sú eiginlega siðbreyting hefst
vítt um lönd keisaradæmisins.
Ýmsir hópar komu fram, sem
töldu sig fara að kenningum Lúth-
ers, en gengu mun lengra en hann
ætlaðist til. Sértrúarsöfnuðir
mynduðust og ýmis atriði í kenn-
ingum hans voru misskilin. Hann
leitaðist við að forma kenningar
sínar ákveðnar eftir að hann kom
aftur til Wittenberg þar sem hann
hóf aftur kennslustörf og skriftir.
Hann kvæntist Katharinu frá
Bora, fyrrverandi nunnu, 1525. Á
sama ári hófst bændauppreisnin
fræga, en Lúther átti vissan þátt í
ókyrrleika meðal bænda með rit-
um sínum, sem þeir skildu sínum
skilningi. Afstaða Lúthers til upp-
reisnarmanna var skýr, hann
gerði tilraun til málamiðlunar, en
þegar það tókst ekki, hvatti hann
landstjórnarmenn til þess að
kveða niður uppreisnina með öll-
um tiltækum ráðum og sparaði
ekki hvatningarorðin. Þessi at-
burður varð til þess að bændur
vítt um Þýskaland sáu ekki lengur
bjargvætt sína í Lúther og gerðust
honum andsnúnir.
1521 hafði Lúther vakið þá
hreyfingu, sem hreif hann með sér
síðari hluta ævinnar. Hin drama-
tísku átök og hrikalegu sviptingar
á árunum 1517 til 1521 og reyndar
lengra aftur, leiddu til þess að
Lúther varð sáttur við sjálfan sig,
var heill og óskiptur í kenningu
sinni og innlifun. Hann lifði Krist
og þess vegna gat hann sagt að
hrein trú væri þess eðlis að fyrir
hana gætu menn dáið þúsund
sinnum. Innsti kjarni kenninga
Lúthers kemur hvergi betur fram
en í sálmum hans og þeir áttu
mikinn þátt í að breiða út kenn-
ingar hans.
Síðari hluta ævinnar starfaði
hann áfram sem guðfræðikennari,
setti saman fjölda bóka og skipu-
lagði starfsemi hinnar nýju
kirkju. Tilraunir til þess að móta
eina mótmælendakirkju mistókust
og sá stormur, sem Lúther vakti,
átti eftir að geisa löngu eftir að
hann var allur. Starfsorka hans
var einstök, hann var kenningum
sínum trúr og þess vegna neitaði
hann að taka við greiðslum fyrir
rit sín, lifði að mestu á gjöfum
velunnara sinna og hagsýni Kath-
arinu, sem var einstök húsmóðir.
Síðustu árin tók heilsan að bila, en
hann hlífði sér ekki og ári áður en
hann dó samdi hann harkalegt
ádeilurit á páfadóminn „Wider
das Papsttum zu Rom, vom Teufel
gestiftet".
Skemmtilegustu heimildirnar
um Lúther er að finna í Borðræð-
unum — Tischreden — sem voru
einræður Lúthers og samtöl við
vini og kunningja. Þar koma fram
margvíslegar athugasemdir og
skoðanir Lúthers á öllu milli him-
ins og jarðar. Vinir hans tóku að
skrifa niður tölur hans og samtöl
við máltíðir frá 1529 og allt til
dauðadags. Samkvæmt frásögnum
vina hans var heimilislífið í Witt-
enberg mjög skemmtilegt, gesta-
gangur var mikill og margir
dvöldust í húsum hans fyrir utan
nánasta skyldulið og tökubörn.
í febrúarmánuði 1546 hélt Lúth-
er ásamt sonum sínum til fæð-
ingarstaðar síns, Eisleben, og þar
andaðist hann 18. febrúar.
Lúther gerði mönnum ljósa
ábyrgð kristinna manna gagnvart
sjálfum sér, náunga sínum, sam-
félagi og Guði, án milligöngu, og
með þeirri ábyrgð átti hann meg-
inþátt í þeim menningarblóma
sem gætti á nýju-öld í Evrópu.
Hann dýpkaði trúarkenndina
meðal fjöldans með þátttöku sinni
í guðsdýrkuninni og vann þann
sigur að gera sem flestum gjörlegt
að kynnast Orðinu með upplýsing-
um og kennimennsku. Þannig
víkkaði starfsemi Lúthers meðvit-
und einstaklingsins og jók gildi
hans sem hlutgengs meðlims í
kirkju Krists.
Miklar framkvæmdir á
þessu ári í Stykkishólmi
^ Stykkishólmi í okt. 1983.
Á ÞESSIJ ári hafa staðið yfir miklar
framkvæmdir hjá Stykkishólmshreppi.
Þær helstu eru: Framkvæmdir við nýtt
skólahús, sem nú er fokhelt, fram-
kvæmdir við fþróttavöllinn, en nýtt yf-
irlag var lagt á hann og er íþróttavöll-
urinn nú með malarvöllum, eins og
þeir gerast bestir. Við höfnina er unnið
að endurbyggingu gömlu haf-
skipabryggjunnar og uppsetningu leið-
armerkja í nýju höfninni í Skipavík.
Umfangsmestu framkvæmdirnar
hér eru við gatnagerð. Svo stór
framkvæmdaáfangi í gatnagerð hef-
ir ekki verið tekinn síðan 1977. Hér
er bæði um að ræða nýbyggingu
gatna í nýju íbúðarhverfi og jarð-
vegsskipti og endurnýjun lagna í
eldri götum.
Stykkishólmur liggur að miklu
leyti á klettum og hæðum og varð
því í sumum götunum að sprengja
mikið og aka grjóti í burtu.
Á sl. ári framleiddi Hraðbraut hf.
3000 tonn af olíumöl fyrir Stykkis-
hólmshrepp á Harðakambi við Rif
og var hún flutt til Stykkishólms.
Samið var við vörubílstjóra úr
Stykkishólmi um flutning á olíumöl-
inni. Boðin var út vinna við útlögn
olíumalar. Fimm tilboð bárust.
Lægsta tilboð var frá Hegranesi hí.
og var það 69,1% af kostnaðaráætl-
un.
Lægsta tilboði var tekið og hefir
Hegranes hf. nú lokið framkvæmd-
um. Öll jarðvinna og lagnavinna er
framkvæmd af vinnuflokki Stykk-
ishólmshrepps undir verkstjórn
Högna Bæringssonar. Hönnun og
mælingu annast Erlar Kristjánsson,
verkfræðingur Stykkishólmshrepps.
Að sögn sveitarstjórans, Sturlu
Böðvarssonar, hafa framkvæmdir
gengið vel og er nú búið að leggja
bundið slitlag á 80% gatnakerfisins.
Kauptúnið hefir tekið verulegum
stakkaskiptum við þessar fram-
kvæmdir til hins betra.
FrétUriUri.
Sturla Böðvarsson (Lv.) og Högni Bæringsson verkstjóri, en á honum mæða
að miklu leyti framkvæmdir á vegum hreppsins.