Morgunblaðið - 20.04.1986, Qupperneq 7

auðvelt með að búa til vísur og þegar ég komst í skóla
uppgötvaði ég að mér gekk yfírleitt mun betur en jafnöldrum
mínum í því að semja eitthvað frá eigin brjósti. Ég fékk líka
uppörvun frá kennurum mínum og öðrum fuilorðnum en
mér fannst mér ekki liggja neitt á. Ég hafði áhuga á ýmsu
öðru og fyrst og fremst ætiaði ég mér að komast að heiman."
Kveðskapurinn fór í gröfina
Hvers vegna?
„Ja, ég ætlaði einfaldlega suður, eins og sagt er. Mér
fannst engin framtíð fyrir mig þarna í sveitinni og mig
langað til þess að afla mér frekari menntunar, sem þá var
ekki algengt að konur fengju. Ég þakka mínum sæla fyrir
að hafa átt upplýsta foreldra sem studdu við bakið á mér.
Mamma var til dæmis skáldmælt þó hún léti lítið á því bera
og kveðskapur hennar kæmi ekki út fyrr en hún var orðin
gömul kona. Hún og Þorgeir Sveinbjamarson voru systkina-
böm. Mergurinn málsins er sá að kynslóðin á undan mér
hafði fá tækifæri til að njóta skólagöngu og þar með fagurra
bókmennta og tók kveðskap sinn oftastnær með sér í gröf-
ina. Ég óx úr grasi á mörkum gamals og nýs tíma og ég
var ákveðin í að notfæra mér þau tækifæri sem ég hafði
svo sú gáfa sem ég hafði þegið að erfðum frá forfeðrum
mínum færi ekki til ónýtis. Ég er þeirrar skoðunar að ljóðræn-
an hafí alltaf lifað með íslensku þjóðinni; fólk lærði ljóð
utanbókar sem var mikil menntun á sínum tíma; vinnuhjú
ortu sín á milli og þótti skemmtun að. Þannig lifði hefðin
alltaf með þjóðinni þó ekki væri kostur á að gefa út. Það
var í þessu umhverfi sem ég ólst upp.“
Það leið þó enn á löngu þar til Þóra gaf út sína fyrstu
Ijóðabók. Eftir að hún lauk stúdentsprófí frá Menntaskólanum
á Akureyri hóf hún nám í Háskóla íslands en stóð þar stutt
við.
Fram um mörg ljósár við fæðingu
fyrsta barnsins
„Það voru engar beinar fyrirmyndir í minni fjölskyldu sem
ég gat stuðst við,“ segir hún. „Kannski fékk ég líka ónóga
hvatningu. Hvað sem því líður þá hætti ég í Háskólanum
og kenndi einn vetur en gifti mig síðan. Gifting var þá
takmark í sjálfu sér hálft í hvoru og ég helgaði mig húsmóð-
ur- og móðurhlutverkinu næstu árin. Það var ekki fyrr en
bömin mín vom orðin stálpuð sem ég fór að yrkja og upp-
haflega kannski aðallega til að drepa tímann. Ég hafði lítið
við að vera, vinnumarkaðurinn var að mestu lokaður og þar
fram eftir götunum. Á hinn bóginn hafði ég, eins og ég
drap á áðan, alltaf ætlað mér að skrifa og áhugi minn á
ljóðum hafð síður en svo dofnað. Ég held líka að sú lífs-
reynsla að ala upp böm hafí orðið mér mikill fengur sem
skáldi. Ég man að strax við fæðingu fyrsta bamsins fannst
mér mér fara fram um mörg Ijósár. Ég skildi allt í einu
samhengi lífsins og mér opnuðust ýmsar lokaðar dyr. Það
er hverjum manni verðugt viðfangsefni að sinna bömum
sínum. Já, lífíð er lítils virði baráttulaust eða án mótlætis
og í sambúð við annað fólk þroskast maður auðvitað geysi-
lega. Hins vegar er sú hætta fyrir hendi að maður fái ekki
útrás fyrir hæfíleika eða langanir. Þama getur skapast
togstreita á milli.“
Geturðu útskýrt þetta örlítið nánar?
„Ég get reynt það. Að yrkja er mitt annað líf og snertir
hvergi mína hversdagslegu tilvem. Skáldið í mér er algerlega
lokað af og í daglegri umgengni hegða ég mér oftastnær
eins og búist er við af mér. Eg geri mér grein fyrir þeim
kröfum sem gerðar em til mín og reyni að verða við þeim.
Það má kalla þetta hlýðni eða næmi, eftir því hvemig á það
er litið. Altént er það auðvitað ekki mjög sterk persóna sem
hagar sér svona en ég næ mér upp með hinum þætti skap-
gerðarinnar, skáldskapnum. Sú persóna sem ég er dags-
daglega ber heldur enga ábyrgð á ljóðunum, þau em alveg
séráparti."
Ljóðin birtast í draumi
Hvemig verða ljóðin þín til? spyr ég næst. — Svona spum-
ingar era yfirleitt út í loftið en ég hugði að Þóra gæti svarað
henni.
„Mörg Ijóða minna," svarar hún að bragði, „þau birtast
mér í draumi. Það er ef til vill merki um bælingu, en ég
skal ekki segja um það. En þetta gerist þannig að mann
WORLD
LITERATURE
TODAY
FORMERIY BOOKS ABROAD
A LITERARY QUARTERLY
OF THE UNIVERSITY
OF OKLAHOMA
NORMAN. OKLAHOMA
73019 U.S.A.
FROM THE
SUMMER 1980
ISSUE
l'óra Jónsdóttir. Höfdalug uil Imulbruut. Rcykjavík. Fjiil-
vaútgátan. 1983. 64 pagcs, ill.
I’óra Jónsdóttir's lourth litllv book ol vcrso contains
thirty-seven short poems and eight illustrations by the
author. They are divided into three groups, the lirst ofwhieh
consists of nature poems fraught with nostaigia for the poet’s
youth and for country life. Thc seeond group eenters on
Póra's (or the persona’s) move into town, whilc thc last group
seems to record her everyday lile in the town today.
The poems are simple in theme and language—decep-
tively simple, perhups, for some ol'lhe lines stick in the mind
long after they are icad. And tliere is an oecasional startling
image, as whei. she says to •i:i!ce])ing !>aby, "VVhen yourcyes
open up they remiud me ofquiet pools where little fishes
watch." Thtre is a restraincd plamtive note in the poems
dealing with thc everyday life cf a housewife, as in "Húsrád”
(Houschold Hints): “The kitchen tloor is never clean. even
though I’ve tried to make it that way. Day aftcr day I creep
along with a cleaning rag. My hands bear witness to this. 1
told this lo a neighbor. She is more experienccd than I, and
said, 'You must wet it with your tears and dry it with your
hair. That's foolproof.’ ”
The element of longing for the eountry and being away
froin the bustle of town is dominant—the title mcans, loose-
ly, "Bedroom on the Highway." In “Vid þvottasnúru” (By
the Clothesline) she writes: “On a sunny morning I hutig up
clothes to dry. A gust ofwind swept them out of nty hands. 1
chanced to look over the highway in thc direction of thc
mountain. I found its eye resting on me and heard it ealling. 1
eried out in return, ‘I’m eomingl’ ”
The effect of the poems is enhanccd by the illustrations:
the town is pictured witli strong liucs as massive and blaek;
the nostalgic figures of the past arc wraithlike in gray against
a background of black. The illustration l'or "Húsrád” shows a
featureless woman with long gray hair wrappped around her
like a shawl, a human floor-rag, two large white tears de-
scending.
Hcnry Kratz
University of Tennessee
dreymir einhvetja óljósa hluti og fer svo að hugleiða þá;
maður ræður drauminn, eins og kostur er, og reynir að
gera sér grein fyrir þeim tilfínningum sem að baki liggja.
Það er algengt Etð úr slíkum hugleiðingum fæðist hjá mér
Ijóð. Nú, svo getur það verið einhver minning sem maður
spinnur út frá — eða áhrif frá öðm ljóði, sögum, lagi, jafn-
vel mynd. Og svo em náttúrustemmningar...“
Um hvað, ef mér leyfist að spyrja, em ljóðin þín?
„Nú seturðu mig í klípu.“ Þóra hugsar sig um dágóða
stund, svarar svo hægt og yfirvegað. „Umfram allt tel ég
að þau séu sprottin úr íslenskum jarðvegi. Mér fínnst ekki
verðugt að yrkja um neitt nema það sem íslenskt er. Ég
hafna að vísu ekki áhrifúm erlendis frá en ég er svo samof-
in íslenskri náttúm og íslenskri sögu að ég hvorki get né
vil rifið mig lausa. Mér finnst ljóðin mln koma frá hjartarót-
um íslands, ef svo má að orði komast. Þetta em eflaust
áhrif frá bemsku minni í þessu rammíslenska og þjóðlega
umhverfí norður í Þingeyjarsýslu, og ég óska mér ekki
annars hlutskiptis. Þau em öll frá mér sjálfri komin, Ijóðin
mín, og ég held að ég fái hvergi lánað þó að sjálfsögðu
standi ég í eilífri þakkarskuld við öll þau snilldarskáld sem
ég hef lesið mér til gagns og gamans og sem hafa auðgað
mig mikið. Ég hef lært af því sem mér hentar en hafnað
öðm. Þá held ég líka að kristin trú foreldra minna hafí sett
sitt mark á Ijóðin. í öiyggisleysinu í sveitinni lærði maður
nefnilega ekki bara að treysta sjálfum sér heldur og guði.
Á heimili mínu vom lesnir sálmar og húslestrar og ég er
viss um að myndmál Biblíunnar hefur orðið mér mjög gagn-
legt sem skáldi.“
Svölun og kraftur náttúrunnar
Ertu sjálf trúuð?
„Já, ég tel mig vera það. Ég gerði að sönnu einhveija
uppreisn gegn trúnni á sínum tíma en trúin hefur orðið
styrkari eftir því sem tíminn líður. Hver veit nema trúar-
hneigðin gangi í erfðir eins og svo margt annað — að minnsta
kosti ber ég djúpa virðingu fyrir kristindómnum og hef líka
styrk af honum. Ég yrki ekki beinlínis trúarleg ljóð en trúin
er eins konar bakhjarl sem lifír í huga mér og litar kannski
ljóðin að ýmsu leyti.“
Hvað hlutverki gegnir náttúran í ljóðum þínum?
„Náttúran veitir bæði svölun og kraft og hún spomar
gegn tilbreytingarleysi. Það er til dæmis ekki mikið um að
vera í lífí mínu um þessar mundir en náttúran getur orðið
mér endalaus uppspretta ljóða. Það er erfitt að orða það
hvemig ímyndir náttúmnnar verða tákn tilfinninga en mér
fínnst einhvem veginn að náttúra íslands sé líkt og spegil-
mynd af sjálfí mér — eða ég af henni. Ég fínn að við emm
úr sama efni, ef þú skilur hvað ég á við. Efni náttúmnnar
höfða mjög sterkt til mín, ekki síst gijót, steinninn. Það er
ef til vill svolítið skrýtið því gijótið er svo lfflaust en það
leggst einhvem veginn eftir mínum smekk. Ég hefði vel
getað hugsað mér að verðA myndhöggvari því ég álít að
grjótið sé sterkasti miðillinn til listsköpunar, en hefðin á
Islandi er hins vegar nær eingöngu bundin við orðsins list
svo það kom ekki til greina þegar ég var yngri. Þess í stað
hef ég fengist ofurlítið við að mála en er auðvitað bara
leikmaður."
Að deyja inn I ljóð sín
Hafa ljóðin þín breyst frá því að þú byijaðir að yrkja?
„Svolítið, já. Náttúrlega hljóta skáld alltaf að þroskast
en ég hef líka mjög sterklega á tilfinningunni að ég skrifi
mig frá þeim hlutum sem ég yrki um. Ég sný aldrei til baka
og í raun og vem er hvert ljóð eins konar missir; ég sendi
eitthað frá mér sem á ekki afturkvæmt. Það má orða það
þannig að ég „deyi inn í Ijóð mín“, eins og einhver sagði.
Að vísu kemur alltaf eitthvað annað í staðinn."
Eins og drepið var á í upphafi þessa spjalls er Þóra ekki
meðal þeirra skálda sem verið hafa hvað mest áberandi. Ég
spyr hvemig henni falli slíkt hlutskipti.
„Að vera í skugganum? Ég hlýt að segja að það nægir
mér ekki, það er lítil uppörvun í því. Það er að vísu rétt að
ég er ekki mikið fyrir ,að láta á mér bera en það er slæmt
að fá lítil sem engin viðbrögð við því sem maður er að fást
við. Dómar í blöðum, eða einhver svömn frá lesendum em
hveiju skáldi nauðsyn. Ifyrstu bókinni minni var mjög vel
tekið, ég held óvenjulega vel og einnig þeirri næstu. En tvær
síðustu bækur mínar hafa komið út hjá forlagi sem lítt er
í stakk búið til að auglýsa bækur sínar. Þær komu báðar út
örfáum dögum fyrir jól, ekki nógu tímanlega fyrir jólamark-
aðinn eða aðra kynningu í sambandi við hann, og hafa því
farið framhjá mörgum. Ekki ber að skilja þetta sem gagn-
lýni á ágætan útgefanda minn, sem hefur gert bækur mínar
vel úr garði og stórtapað á þeim. Hér virðist enginn vettvang-
ur til að flokka Ijóð hlutlægt og afleiðingin er sú að auglýs-
ingar hafa allt að segja fyrir bók og höfund. Mánuðimir
fyrir jól hafa úrslitaþýðingu fyrir örlög hverrar bókar, sem
ekki er fræðibók. Ég vil geta þess hér að engin gagnrýni
birtist um síðustu bók mína í íslenskum Qölmiðlum, sem
mér finnst jafnvel ekki einleikið. En í bEindaríska tímaritið
World Literature Today skrifar um hana maður að nafni
Henry Kratz, University of Tennessee. (Sjá mynd). Þetta
þykir mér með ólíkindum."
Engin léttúð
Heldurðu að það hafi haft áhrif á viðtökur bóka þinna
að þú ert kona?
„Já, áreiðanlega. Enn em konur sniðgengnar í lengstu
lög. Karlar eiga á hinn bóginn auðvelt með að ná fram á
ritvöllinn; það er hefðin hér á landi. samstaða kvenna mætti
vera meiri, og metnEiður þeirra líkEi. Sem betur fer er þetta
í áttina. Hvað sjálfa mig varðar þá hef ég sjálfsagt bælt
skáldið í mér til þess að passa betur inn í móður- og húsmóð-
urhlutverkið. Ekki að ég sé beisk vegna þess. Það er bara
einfaldlega þannig að ef maður ætlar að ala upp ábyrgar
manneskjur verður maður að vera ábyrgur sjálfur. Sálgæsla
bama er krefjandi og reynir mikið á foreldri."
Þóra brosir.
„Maður skyldi ætla að ég hEifi átt tíu böm. Raunar á ég
bara þijú, en fjölskyldutengsl hafa alltEif skipt mig mestu
máli.“ — LJ
Franskar og forn-grískar bók:
The Concise Oxford Dictionary
of French Literature. Edited by
Joyce M. H. Reid. Oxford University
Press 1986.
Peter Levi: The Pelican History
of Greek Literature. Penguin
Books 1985.
Þetta er kilju-útgáfa af The Ox-
ford Companion to French Litera-
ture, sem kom út fyrst 1959 og er
nú gefin út stytt og endurskoðuð og
aukin 150 uppsláttarorðum. Stytt-
ingin snertir samþjöppun efnis, og
áhersla er lögð á að sleppa engu sem
þýðingarmikið getur talist. Ýmsir
þættir hafa verjð endurskoðaðir frá
fyrri útgáfum. Frá 1959 hefur margt
nýtt birst í frönskum bókmenntum
og reynt er að koma því Eið, að svo
miklu leyti sem hægt er. Þeir kaflar
sem sleppt hefur verið, snerta Eið
mestu leyti frEinsk—kanadlskar bók-
menntir, en þeir birtast í öðm upp-
flettiriti Oxford útgáfúnnar: The
Oxford Companion to Canadian
History and Literature.
TímEiskeiðið sem ritið spannar er
frá upphafí og fram á okkar daga.
Á rómanska málsvseðinu hófust bók-
menntir fyrst á Frakklandi á þjóð-
tungunni um 1100 — chanson de
geste — hetjukvæði — Rollantsbálk-
urinn og síðan hirðskáldskapurinn
með Chrétien de Troyes og trúbadúr-
amir. Af þjóðum Evrópu hafa Frakk-
Eir löngum verið tengdastir bók-
menntum og áhrif þeirra bókmennta
hafa náð um alla Evrópu og I fyrstu
ekki síst til íslands.
Peter Levi hefur stundað klassísk
fræði, fomleifafræði og skáldskap
og er kennari við Oxford-háskólann.
Hann hefur gefíð út ýmis rit varðandi
bókmenntasögu. Áhugi hans á fom-
grískum bókmenntum er kveikjan
að samantekt þessarsir bókar. Höf-
undurinn metur grískar bókmenntir
og velur það sem hann telur áhuga-
verðast. Hann segir í formála „að
þetta sé persónulegt rit, að svo miklu
leyti sem smekkur og lestur viðkom-
I I
enntir
andi skáldskapar er persónulegur.
„Tilgangurinn er Eið kynna skrif
Fom—Grikkja, lýsa þessum skrifum
og sýna dæmi um þau. Það hafa
verið skrifuð mörg rit um klasslskar
bókmenntir, líklega fleiri en um flest-
ar aðrar greinar mennskrar viðleitni,
en engu að síður er slík bók mjög
þörf, hver kynslóð hefur sitt mat og
sína viðmiðun. Eins og nú hagsu- til,
þá eykst stöðugt áhugi fyrir grískri
ljóðlist og bókmenntum, og að því
er virðist án tillits til menntunsu-
viðkomandi. Levi leitast við að koma
til móts við þá sem em haldnir þess-
um áhuga, með þessari bók sinni.
Inngangur höfundar er líflega skrif-
aður og þar lýsir hann vinnubrögðum
sínum við gerð ritsins, að nokkm.
Höfundur fjallar fyrst um Hómer
og Hómerskviður. Það er ekki aðeins
að menn hafa í aldanna rás skrifað
öll ósköp um Hómerskviður heldur
hafa rithöfundar og skáld síðan verið
að skrifa um þau efni sem Hómer
fjallar um í þessu fyrsta verki evr-
ópskra bókmennta. Menn em einlægt
að skrifa upp Hómerskviður, kvið-
umar em hin óþrjótandi uppspretta
bókmennta hverrar kynslóðar. Það
vill svo vel til að íslendingar eiga
þýðingu á Hómerskviðum, sem W.P.
Ker taldi vera einhveija þá bestu á
þjóðtungum Evrópuþjóða.
Höfundurinn rekur síðan bók-
menntir Grikkja allt til Plutarks.
Bókaskrár fylgja hveijum kafla og
lykilorðaskár. Þetta er skemmtilega
skrifuð bók.