Morgunblaðið - 23.05.1986, Blaðsíða 4

4 &
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. ,MAÍ 1986

huganum með sérstökum aðferð-
um. Um viðeigandi aðferð eru
einnig veittar upplýsingar. Sé
rangri aðferð beitt við að eyða
streitu eða draga úr áhrifum henn-
ar getur árangurinn orðið þveröf-
ugur við það sem ætlazt er til,
þannig t.d. að maður sem reynir
innhverfa íhugun verður enn
spenntari en áður.
Árangurinn er fyrst og fremst
undir því kominn að gera sér grein
fyrir því hvernig líkami og sál
bregðast við álagi og þetta kann
að virðast liggja í augum uppi.
Nýjar rannsóknir hafa þó leitt í Ijós
að þetta er allt annað en auðvelt
þar sem sumt fólk verður mjög
sljótt fyrir því hvert raunverulegt
ástand þess er þegar það er undir
álagi.
Þegar vinna skal bug á áhrifum
streitu er fyrsta skrefið að gera
sér grein fyrir því hver hinn líkam-
legu einkenni eru og síðan þarf að
vinna á þeim. Þetta er fremur
einfalt mál og í flestum tilfellum
nægir að komast að því hvar í lík-
amanum spenna er farin að valda
viðvarandi verkjum eða óþægind-
um.
Því miður eru fæstir sem veita
athygli lítilsháttar óþægindum sem
þó eru í flestum tilvikum fyrirboði
sárra verkja í baki og herðum svo
dæmi séu nefnd, en eftir því sem
óþægindi eru alvarlegri verður
erfiðara að vinna bug á þeim.
Skapgerðareinkenni gefa
ákveðið til kynna hversu viðkvæmt
fólk er fyrir streitu og álagi, þannig
að það fólk sem er kappsfullt og
metnaðargjarnt verður yfirleitt
mun verr úti en þeir sem fara sér
að engu óöslega. Við háskólann í
Texas var nýlega gerð tilraun þar
serh fólki var skipt í hópa eftir
skapgerð og látið troða marvaða.
Hinir kappsömu héldu áfram á
meðan þeir gátu staðið og þó var
tækjabúnaður stilltur þannig að
stöðugt varð þyngra undir fæti.
HVERS EÐLIS
ER STREITAN?
Streita er algengt hlut-
skipti nútímafólks. Flest-
ir þekkja hana af eigin
raun í meira eða minna
mæli. Hún lýsir sér með
ýmsu móti, sem lúmskur ótti við
eitthvaö sem getur verið óljóst en
þrúgandi, sem höfuöverkur,
vöðvaspenna, ringulreið og rugl-
ingslegar hugsanir, hjartsláttur,
skyndileg svitakóf og sárir verkir,
svo fátt eitt sé nefnt. Og áhrifin
eru langvarandi í mjög mörgum
tilvikum. Spennan getur t.d. haft
þau áhrif að vöðvar og taugar fara
í einskonar hnút þannig að allur
líkaminn verður undirlagður.
Við þessu er til ráð og það er
að slaka á. Hægara sagt en gert,
kunna einhverjir að segja, og það
er orð að sönnu. En það er hægt
að læra að slaka á og vísindamenn
hafa á undanförnum árum lagt æ
meiri áherzlu á rannsóknir í þessu
skyni og tilgangurinn er að afstýra
því að líkaminn láti undan álaginu.
Lausnin er einstaklingsbundin.
Hver og einn þarf að gera sér grein
fyrir því hvað það er sem veldur
honum spennu og hvaða áhrif
spennan hefur. Sá sem veit hvað
spennunni veldur og kannast við
einkennin ætti að geta komizt fyrir
rætur hennar með því að fylgja
ákveönum leiðbeiningum.
SLÖKUIMARAÐFERÐIR
Hvaða aðferð á að velja til að
losa sig við streitu? Sé streitan
fyrst og fremst líkamleg þarf að
grípa til ráða sem rjúfa hið líkam-
lega spennuferli. Aðferðin kann
að vera fólgin í rækilegri leikfimi
eða líkamsáreynslu en líklegt er
að auðveldari þjálfunaraðferðir
komi ekki síður að gagni, og skal
hér bent á nokkrar slíkar sem
ættu að henta vel í byrjun:
• „Eróbikk-æfingar"
• Áfangaslökun
• Sund
• Streituskoðun, sbr.meðfylgj-
andi leiðarvísi
• Hjólreiðar
• Róður
• Gönguferðir
• Jóga
• Nudd
• Heitböðogsauna.
Viðeigandi aðferðir til að ráða
bót á streitu sem einkum hefur
sálrænar afleiðingar, s.s. þrálát-
ar áhyggjur, eru ýmsar en sú sem
e.t.v. er nærtækust er fólgin í
hugleiðslu sem bindur hugann
algjörlega og gerir það mögulegt
að beína honum í aðrar áttir.
Þessi aðferð virðist þó ekki henta
öllum, og þeireru t.d. margir sem
komast að raun um það að
hressileg áreynsla á líkamann sé
bezt til þess fallin að leysa hug-
ann úr þeim viðjum sem streitan
bindur hann í. Dæmi um heppi-
legar aðferðir til að losa um sál-
ræna streitu:
• Hugleiðsla
• Sjálfsefjun
• Lestur
• Krossgátur eða aðrar hug-
þrautir
• Dægradvöl á borð við skák
eöa spil
• Prjón, saumaskapur, smíðar
eða önnur handíö
• Hver sú tómstundaiöja sem
grípurhugann
• Erfiðar likamsæfingar
Sálræn og likamleg streita í
senn kallar á lausn sem krefst
áreynslu sem bæði er andleg og
líkamleg, og hér eru nokkur
Hver kannast ekkl við byrjunareinkennl ““N-
höfuðverks sem oftar en ekki starfar af
þreytu? Ef gripiA er til réttra ráða í t»ka
tíA má koma í veg fyrir að höfuAverkurinn
verAi yfirþyrmandi. AAferAin er einfald-
lega í því fólgin a A gera smáhlé á því sem
fengizt er viA og nudda hársvörAlnn vel
og vandlega. VIA það eykst blóAstreymlA
til spenntra vöAva og verAurtil þessaA
á þeim slaknar.
WS'.
ímyndið ykkur að streita sé að hellast yfir ykkur. Um leið og
kvíðinn gagntekur ykkur — hvaða einkenna verðið þið þá helzt
vör? Merkið við rétt svör:
□ 1. Hjartsláttur verður örari.
□ 2. Einbeitingarerfiðleikarvegna reikullarhugsunar.
□ 3. Óþarfa áhyggjur af málum sem litlu skipta.
□ 4. Sýnilegurtaugaóstyrkur.
□ 5. Niðurgangur.
□ 6. Ógnvekjandi hugsýnir.
□ 7. Vanmáttur til að útiloka kvíðvænlegar hugsanir og hug-
myndir.
□ 8. Spennutilfinning í maga.
□ 9. Eigraumaftaugaspennueinsogljónibúri.
□ 10. Augljós aukaatriði þjaka hugann.
□ 11. Lamanditilfinning.
□ 12. Missi af því sem máli skiptir vegna vanmáttar til að taka
nauðsynlegar ákvarðanir í tæka tíð.
□ 13. Svitakóf.
□ 14. 'Áhyggjur sækja stöðugt á hugann.
Viðbrögð við streitu eru í grundvallaratriðum þrenns konar:
Aðallega líkamlegar, aðallega sálrænar eða hvort tveggja. Þeir sem
fyrst og fremst kenna líkamlegra afleiðinga finna fyrir spennu í lík-
amanum, taugaóstyrk, fiðringi og svitasteypum. Þeir sem helzt
verða fyrir andlegum skakkaföllum veita fyrst og fremst athygli
sálrænum einkennum, s.s. áhyggjum og óþægilegum hugsunum
sem leita á. Loks er sú manngerð sem kennir hvors tveggja í svipuð-
um mæli.
Til þess að hafa gagn af þessum spurningalista eru svörin metin
þannig að eitt sálrænt stig er gefið fyrir hverja spurninganna nr.
2, 3, 6, 7, 10, 12 og 14 sem svarað er játandi. Eitt líkamlegt stig
fæst fyrir hvert já við spurningum nr. 1, 4, 5, 8, 9, 11 og 13. Þeir
sem hafa fleiri sálræn stig en líkamleg draga þá ályktun að streita
þeirra hafi sálrænar afleiðingar en séu likamlegu stigin fleiri er
streitan líkamleg. Sé stigafjöldinn svipaður er streitan í senn sálræn
og líkamleg. Svo einfalt er það.
Sálfræðingar við Harvard-
háskóla og háskólann í Wisconsins
hafa samið einfaldan spurninga-
lista sem birtist hér á opnunni.
Svörum við þessum spurningum
er ætlað að leiða í Ijós hvort við-
komandi þjáist af steitu sem er
að mestu andleg, að mestu líkam-
leg eða hvort tveggja. Svörin eiga
líka að gefa til kynna hvernig streit-
an hefur áhrif á líkama og sál í
hverju einstöku tilfelli.
Þegar þessar upplýsingar liggja
fyrir á að vera hægt að leita ráða
við streitunni sem að gagni koma
í þessu einstaka tilfelli. Sumum
lætur bezt að losa sig við streitu
eða draga úr áhrifum hennar með
því að reyna á líkamann en aðrir
þurfa á því að halda að dreifa