Morgunblaðið - 30.11.1986, Blaðsíða 1

Landlæknisembættió
HEILBRIGÐIS- OG
TRYGGINGAMALARAÐUNEYTIÐ
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1986
RAGNHILDUR HELGADÓTTIR, HEILBRIGÐIS- OG TRYGGINGAMÁLARÁÐHERRA:
KYNNINGARATAK
Með þessum blaðauka hefst sérstakt
kynningarátak heilbrig-ðis- og trygginga-
málaráðuneytisins til að verjast út-
breiðslu alnæmissjúkdómsins á íslandi.
Blaðaukinn er framlag Morgunblaðsins
til þessarar kynningar. í kjölfarið verður
kynning í öðrum fjölmiðlum, auglýsing-
ar, útgáfa bæklinga, kynning í skólum
og á vinnustöðum.
Enn hafa ekki fundizt ráð til að lækna
þennan banvæna smitsjúkdóm. Sterkasta
og raunar eina vopnið er því vitund al-
mennings um það, hvemig veijast beri
vágesti þessum. Árangurinn veltur á
skynsamlegum smitvörnum almennings.
Landlæknisembættið mun annast hina
faglegu yfirstjórn kynningarátaksins í
samráði við skólayfirlækni og sérfræð-
inga eftir því sem við á. Allt samstarf
við vinnustaði, félög eða fyrirtæki er vel
þegið og upplýsingar verða látnar í té.
Þakkir em færðar mörgum aðilum sem
þegar hafa sýnt þessu verkefni einstaka
velvild. Það er einlæg von okkar, að hin-
ar beztu upplýsingar berist sem víðast.
Með því móti mun áframhaldandi upplýs-
inga- og fræðslustarf skila enn betri
árangri.
SKÚLI G. JOHNSEN, BORGARLÆKNIR:
ALNÆMISVARNIR
- hlutverk heilsugæslunnar
OLAFUR OLAFSSON, LANDLÆKNIR:
EYÐNI ER OGNUN
Daglega flytja ijölmiðlar fréttir
af alnæmisfaraldrinum, sem breið-
ist sífellt út. Fyrir einu ári höfðu
borist tilkynningar um alnæmistil-
felli frá 35 löndum, en nú er
sjúkdómurinn kominn upp í 77 lönd-
um. Enn sem komið er virðist
sjúkdómurinn hafa náð mestri út-
breiðslu í Bandaríkjunum, en þar
hafa verið skráð um 27 þúsund til-
felli. Alnæmi breiðist mjög hratt út
í löndum utan Bandaríkjanna víðs
vegar um heim. Þar voru skráð til-
felli nú um miðjan nóvember 7.882
en voru 2.199 í ágúst á síðasta
ári. Allar upplýsingar um útbreiðslu
sjúkdómsins eru lágmarkstölur því
aðeins þekkt tilfelli eru skráð.
Skráningin er misjafnlega góð í
hinum ýmsu löndum og því má
gera ráð fyrir, að sjúkdómurinn sé
niun útbreiddari í Afríku, Suður-
Ameríkulöndum og ýmsum Asíu-
löndum en tölur gefa til kynna.
Upplýsingar um þekkt tilfelli hér
á landi og um fjölda einstaklinga,
sem mælst hafa með mótefni í
blóði^ gefa til kynna að útbreiðslan
hér á landi sé veruleg miðað við
það sem gerist í Evrópu.
Íirííí 'ögum frá síðasta þingi var
akveðið, að alnæmi og smit af völd-
um alnæmisveiru skyldi teljast
kynsjukdómur og vömum gegn
honum hagað á sama hátt og ger-
ist um aðra kynsjúkdóma. Vamir
B^Bnkynqúkdómum beinast fyrst
og fremst að leit að smitbemm.
Leitin fer fram á þann hátt, að reynt
®r afla upplýsinga frá hveijum
pekktum smituðum einstaklingi um
kynsambönd hans í því skyni, að
£ra™t fyUr um hver geti hafa
valdið smitinu. Árangur af kynsjúk-
domavörnum er algjörlega háður
samvinnunni við þá einstaklinga
sem leitað hafa læknis.
Þegar um er að ræða alnæmi em
upplýsingar um smitberana algjört
lífsspursmál. Hver sem verður fyrir
smiti af alnæmi ætti að hugsa fyrst
og fremst til þess, að sá sem smit-
aði hann hefur að líkindum enga
hugmynd um smit sitt og heldur
því áfram sömu kynlífsvenjum, sem
leiða til enn fleiri smittilfella. Þegar
einstaklingur, smitaður af alnæmi,
er spurður um fyrri kynsambönd
sín ætti hann að minnast þess, að
enginn heilbrigður maður vill vit-
andi vits dreifa smiti hættulegs
sjúkdóms til annarra. Með því að
gefa upp nöfn rekkjunauta sinna
er þvi viðkomandi e.t.v. að afstýra
ógæfu annarra — e.t.v. þeirra, sem
honum þykir vænst um.
Hér í Reykjavík hafa kynsjúk-
dómavamir verið stundaðar um 30
ára skeið á húð- og kynsjúkdóma-
deild Heilsuvemdarstöðvar Reykja-
víkur. Það skal brýnt fyrir öllum
þeim, sem minnsta grun hafa um
að þeir geti verið smitaðir af al-
næmi að þeir snúi sér til deildarinn-
ar. Vakin er athygli á að engin
einkenni fylgja smitinu fyrst í stað
og smitberaástand getur jafnvel
staðið í mörg ár. Reynist þeir hafa
mótefni í blóði gegn alnæmi er
lífsnauðsynlegt að þeir veiti sem
gleggstar upplýsingar um rekkju-
nauta sína. Deildin hefur síðan
samband við þá.
Kynsjúkdómavamir em sam-
kvæmt lögum einnig stundaðar á
heilsugæslustöðvum um allt land.
Þar er sami háttur hafður á við
leit að smitbemm og geta þeir, sem
Eyðni er ekki lengur sjúkdómur
hinna bersyndugu. Enginn talar
lengur um kynvillingapláguna.
Loks hmkku menn upp við vondan
draum, skildu, að ekki var lengur
hægt að yppa öxlum og láta sem
alvara málsins væri þeim óviðkom-
andi. Útbreiðsla sjúkdómsins er
ekki bundin áhættuhópum heldur
áhættuhegðun. Eftir margra miss-
era sinnuleysi hafa yfírvöld loksins
tekið af skarið, veitt hefur verið fé
til fræðslu og forvamastarfs um
sjúkdóminn.
En njóta hommar góðs af nýrri
sýn samfélagsins á sjúkdóminn?
Horfast menn í augu við þá alvar-
legu staðreynd, að þeir em flestir
í flokki smitaðra og sjúkra hér á
landi? Nei, því miður. í fræðslu-
þætti sjónvarpsins um eyðni hér á
dögunum var hvergi á þá minnst
eða stöðu þeirra á erfíðum tfmum.
minnsta gmn hafa um smit, snúið
sér til þeirra.
Þeir sem fremur kjósa, geta snú-
ið sér til heimilislækna sinna eða
annarra lækna, sem taka blóðpmfu,
sem sýnir hvort um smit sé að
ræða. Reynist það vera, ber læknum
að senda upplýsingar til húð- og
kynsjúkdómadeildar heilsuvemdar-
stöðvarinnar eða viðkomandi
heilsugæslustöðvar, sem annast
könnun á uppmna smitsins. Nafn-
leynd er mikilvægt atriði í vömum
gegn kynsjúkdómum og er fyllsta
gát ávallt tryggð í því efni af hálfu
lækna og annarra starfsmanna heil-
brigðisstofnana.
Það skal brýnt fyrir öllum al-
menningi, að árangursrík leit að
smitbemm er veigamikill þáttur í
baráttunni gegn frekari útbreiðslu
þess lífshættulega sjúkdóms, al-
næmis. Um leið og einstaklingi
hefur verið gert ljóst að hann er
smitaður af þessum sjúkdómi, ber
honum siðferðileg skylda til að
vemda aðra fyrir smiti sínu en til
þess er nauðsynelgt að breyta
kynlífsvenjum í samræmi við ráð-
leggingar, sem læknir veitir.
Gagnvart þeim ríkir sama félags-
lega ábyrgðarleysið og fyrr. Þeir
em og skulu vera annars flokks
þegnar.
Eini aðilinn, sem ennþá hefur
sýnt ábyrga afstöðu í þessu máli,
er embætti landlæknis. Milli Sam-
takanna ’78 og landlæknisembætt-
isins hefur tekist samvinna og
samstarf í baráttunni við eyðni.
Yfírvöld hafa fallist á að fjármagna
útgáfuefni á vegum félagsins, og
landlæknir hefur sótt um opinberan
fjárstuðning svo hægt verði að ráða
starfsmann til að sinna fræðslu og
forvamastarfi á vegum Samtak-
anna ’78. Sú fjárveiting er óhjá-
kvæmileg ef við eigum að geta
axiað þá ábyrgð, sem við höfum
gagnvart hommum. Samtökin ’78
er lítill félagsskapur, en stöðu
sinnar vegna engu að síður tengilið-
ur við gríðarstóran hóp karla, sem
Eyðni (alnæmi) er alvarleg ógnun
við heilbrigði þúsunda íslendinga.
Fyrir tæpum tveim árum var þessi
sjúkdómur óþekktur hér á landi.
Nú er vitað um 29 manns, sem em
smitaðir af eyðni, en talið er að
200—300 aðrir séu smitaðir. Fræði-
lega séð getur hver sem er smitast
af eyðni, en þeir, sem lifa einlífi eða
með einum lífsförunaut, eiga ekki
að öllu jöfnu að vera í hættu.
Hvað hefur áunnist?
í sumum ríkjum Bandaríkjanna
fínnast merki þess að útbreiðsla
meðal homma sé í rénun — og tek-
ist hefur að koma í veg fyrir að
smit dreifíst til blóðþega. Verra er,
að af þeim, sem smitast, komast
fleiri á lokastig en talið var í fyrstu
og að veiran hefur náð nokkurri
útbreiðslu meðal gagnkynhneigðra.
Aðalhættan stafar af fíkniefnaneyt-
endum, sem gjarnan taka upp
vændi til þess að fjármagna neysl-
una.
Hvað er til varnar?
Heilbrigðisyfirvöld hafa haldið
uppi mikilli fræðslu um þennan
sjúkdóm en nú skal hún efld til
muna. Héðan í frá verður farið með
margþætta fræðslu árlega í alla
framhaldsskóla, efstu bekki grunn-
skóla og á vinnustaði í landinu,
sérstaklega þar sem yngra fólk
starfar. Auk þess verða sendir
lifír kynlífí með öðrum karlmönn-
um. Áróður fyrir breyttri kynhegð-
un meðal homma kemst ekki til
skila nema honum sé beinlínis beint
til þeirra sjálfra á tungumáli, sem
þeir skilja, og í samræmi við þeirra
eigin hugarheim og tilfínningar.
En þrátt fyrir skilning einstakra
embættismanna eigum við í stríði
við afturhaldssamt og úrelt kerfi,
sem neitar að skilja samhengið
milli baráttunnar við eyðni og frels-
isbaráttu homma. Embættismenn
og áhrifamenn í menntamálum hafa
ítrekað lýst því yfír, að öll eðlileg
umræða um samkynhneigð sé
„áróður fyrir kynvillu og stríði gegn
almennu siðgæði". Með því bijóta
skólayfírvöld gegn 2. grein grunn-
skólalaga þar sem segir, að hlutverk
skóla sé að búa nemendur undir
starf í lýðræðisþjóðfélagi sem er í
sífelldri þróun, að starfshættir skuli
bæklingar til allra á aldrinum
15—24, á öll heimili og til homma.
Aðalinntak fræðslunnar verður
annars vegar um áhættuhegðun
og hættulegt atferli en hins vegar
vamir gegn sjúkdómnum.
Mikilvægt er að kenna fólki að
veijast þessum sjúkdómi. Nú þegar
er hafin leit að smiti hjá ýmsúm
hópum í þjóðfélaginu svo sem blóð-
gjöfum, fíkniefnasjúklingum og
föngum. Á næstunni verður mælst
til mótefnamælingar hjá öllum, sem
leita til lækna vegna kynsjúkdóma.
Miklar umræður hafa farið fram
um að mælast einnig til mótefna-
mælingar hjá öðrum hópum m.a.
verðandi mæðrum og þeim er gang-
ast undir fóstureyðingu. Allir
landsmenn eiga vitaskuld kost á
mótefnamælingum að eigin ósk.
Veigamikill þáttur í baráttunni
gegn eyðni er stórefling aðgerða
gegn fíkniefnanotkun, og verður
að stórauka fjárveitingu til fíkni-
efnavama, m.a. til aðstoðar við
neytendur og til að koma í veg fyr-
ir að neyslan aukist. Enn er trúlega
tími til þess að draga úr útbreiðslu
eyðni, en eftir nokkur ár verða allar
aðgerðir erfiðari.
Landlæknisembættið hefur nú
óskað eftir a.m.k. 7,5 millj. króna
fjárveitingu til fræðslu og annarra
aðgerða gegn sjúkdómnum á árinu
1987. Stjómmálamenn verða að
skynja sinn vitjunartíma.
mótast af umburðarlyndi og að
skólinn skuli temja nemendum
víðsýni og efla með þeim skilning
á mannlegum kjömm.
Svik fræðslukerfísins við sam-
kynhneigða unglinga skilja þá
flesta eftir fullkomlega ráðvillta um
stöðu sína í lífinu. Þögnin og fyrir-
litningin elur af sér óábyrga þegna,
sem eru of grátt leiknir tilfinninga-
lega og félagslega til að skilja hvað
átt er við þegar nú er kallað til
ábyrgðar. Um það eru allt of mörg
dæmi meðal þeirra samkynhneigðu
unglinga, sem vaxa úr grasi á ís-
landi. Eg skora því á þá, sem bera
ábyrgð á fræðslu og heilsugæslu —
á andlegri og líkamlegri velferð
þjóðarinnar — að endurskoða af-
stöðu sína. Það kallar enginn þegna
til ábyrgðar nema hann sé jafn fús
til ábyrgðar gagnvart þeim.
ÞORVALDUR KRISTINSSON, FORMAÐUR SAMTAKANNA *78;
ÁBYRGÐIN GAGNVART HOMMUM