Morgunblaðið - 17.12.1987, Qupperneq 38

38 C
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 1987
4
Sídasti tangó
íPeking
Nýjasta mynd ítalska leikstjórans Bernardo Bertolucci
segir merkilega sögu Pu Yi síðasta keisara í Kína
Pu Yi, tíundi og síðasti keisari Tjing-ættarinnar
(1644-1912) í Kína, fæddist árið 1905. Hann var gerður
keisari þriggja ára gamall en árið 1912 var hann látinn víkja
þegar Kína varð lýðveldi. Honum var leyft að dvelja í Hinni
forboðnu borg í Peking, sem hýst hafði forfeður hans. Þar
stjómaði hann hirð sinni og um 1.200 geldingum. Árið 1924,
þegar hann var 19 ára, var hann rekinn úr borginni og leit-
aði hælis í Tianjin í Norðaustur-Kína. Þar lifði hann í
vellystingum praktuglega og hugði á ferð til Vesturheims
sem ávallt hafði heillað hann, þökk sé skoskum kennara
hans, Réginald Fleming Johnston, sem að öllum líkindum
starfaði fyrir bresku leyniþjónustuna.
Síðasti keisari í Kína: Sérkennileg æfi manns sem fæddist keisari
en lést „endurmenntaður" garðyrkjumaður.
Peter O’Toole leikur kennara Pu Yi í mynd Bertoluccí.
Arið 1934 höfðu Japanir
lagt undir sig mestallt
Norður-Kína og þeir
gerðu Pu Yi keisara lejpp-
stjómar sinnar í Mansjúriu. Arið
1945 varð hann fangi Rauða hers-
ins sem hélt honum í haldi í Síberíu
ásamt fámennu fylgdarliði til árs-
ins 1950 (einu ári eftir kommún-
istabyltinguna) þegar Stalín leyfði
að hann yrði sendur aftur til Kína
sem stríðsfangi. Eftir níu ára dvöl
í haldi kommúnista þar sem hann
var settur í „endurmenntun" leysti
Maó Tse-tung Pu Yi úr haldi.
Hann sá einnig fyrrum keisaran-
um fyrir starfi við skrúðgarða
Pekingborgar. Pu Yi lést úr
krabbameini árið 1967, sextíu og
tveggja ára að aldri, um það bil
sem menningarbyltingin var að
ná hámarki.
ítalska leikstjóranum Bemardo
Bertolucci („Síðasti tangó í París",
J „1900“) fannst hin merkilega æfi
keisarans tilvalið efni í kvikmynd.
Og honum til nokkurrar furðu
vom Kínveijar sama sinnis þrátt
fyrir hinar mörgu mótsagnir í lífi
Pu Yi og þá staðreynd að myndin
yrði sú fyrsta sem útlendingar
fengju að gera í Kína. Þeir voru
ekki mótfallnir því að bróðir keis-
arans, Pujie, yrði gerður að
ráðgjafa við gerð myndarinnar,
þeir samþykktu að sjá kvikmynda-
gerðarmönnunum fyrir aðstöðu í
upptökuveri í Peking, útvega ýmsa
þjónustu varðandi framleiðsluna
og aukaleikara í Kína og þeir gáfu
leyfi til að nota Hina forboðnu
borg. Staðreyndin var raunar sú
að hugmyndir Bertoluccis og
Kínveija varðandi sérkennilega
æfi Pu Yi voru á sömu nótum.
Nokkrum árum áður hafði vinur
minn lagt tveggja binda sjálfsæfí-
sögu Pu Yi á borðið hjá mér,“
segir Bertolucci. „Ég lagði þær til
hliðar til að byrja með, svolítið
forvitinn ogtortrygginn. Sem bam
höfðu hugmyndir mínar um Kína
mótast af Jules Veme eða stöðluð-
um grínfígúrum vestrænnar
dægurmenningar. Um 1968, þeg-
ar Kína var í deiglunni, tók ég
annan pól í hæðina en vinir mínir,
eins og t.d. Godard sem talaði
fyrir vonlausri draumsýn menn-
ingarbyltingarinnar. Ég vildi líta
á hana sem frábæra sviðsetningu
í höndum dásamlegs leikstjóra sem
nefndist Maó með milljónum ungra
leikara."
Það er ekki minni hugsjón í því
hvaða augum Bertolucci lítur
breytingu F*u Yi úr samverka-
manni heimsvaldastefnunnar í
eðalfélaga kommúnismans. Það
var ekki um „heilaþvott" að ræða,
að mati hans, heldur raunverulega
umbreytingu. „Kommúnistamir
vildu ekki bara að hann segði:
„Allt í fína, ég hef breyst." Þeir
vildu að hann skildi mistök sín.“
í augum hinna Qölmörgu
kínversku menntamanna sem liðu
kvalir í hinni svokölluðu endur-
menntun er afstaða Bertoluccis
bæði rómantísk og bamaleg. Yfir-
völd i Peking em auðvitað sama
sinnis og Bertolucci. Cai Rubin,
framkvæmdastjóri Peking-kvik-
myndaversins sem er meðfram-
leiðandi,' segir „Bertolucci er að
skýra nokkuð út fyrir vestrænum
mönnum sem þeir hafa aldrei ski-
lið.“
Sagan um síðasta keisara Kína
er frábær, svo notuð séu orð Ber-
toluccis en hún var þó ekki efst á
blaði leikstjórans sem næsta
mynd. Hann vildi kvikmynda sögu
André Malraux, „Örlög manns",
frá 1933 sem gerist í Shanghai-
uppreisninni árið 1927. Hann
komst hins vegar að því að hún
snerti enn of mörg pólitísk sár.
Svo var ekki með „Síðasta keisar-
ann“. Kínveijar vom hæstánægðir
með sjálfsæfísögu Pu Yi, „Frá
keisara til borgara", vegna þeirrar
kenningar, sem kom fram í henni,
að söguhetjan var frjálsari Sem
venjulegur borgari en þegar hann
sat í hásætinu. (Auðvitað vom
þeir ánægðin Eins og svo margt
frægðarfólk reit Pu Yi ekki sjálfur
sína æfisögu, en ólíkt því sem
aðrir eiga að venjast var hún rituð
af flokksskríbentum.) Eftir
tveggja ára samningaviðræður tók
stjóm Deng Xiao-Ping myndina
undir vemdarvæng sinn og bauð