Morgunblaðið - 10.01.1988, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JANÚAR 1988
C 5
GUÐMUNDUR THORODDSEN
SÝNIR í GALLERÍ
SVART Á HVÍTU
Guðmundur Thoroddsen Morgunbiaðið/Bjami
er áttunda einkasýning Guðmundar, en
hann hefur áður sýnt á Hótel ísafirði
1982, Nýlistasafninu við Vatnsstíg
1984, Kjarvalsstöðum 1984, Peqena í
Amsterdam 1984, Slúnkariki á ísafirði
1986, Nýlistasafninu 1986 og í Galierí
Magstræde 18 1987. Sem fyrr segir
sýnir hann núna vatnslitamyndir og eru
þær allar málaðar á síðasta ári.
„Eg nota vatnslitina eins og þeir væru
þekjulitir. Þeir verða ekki þunnir og fljót-
andi, heldur massívir. Ég nota yfirleitt
vatnsliti í túpum sem ég set í krukkur.
Stundum sprauta ég beint úr túpunni
sjálfri. Það má eiginlega segja að það sé
genginn berserksgangur á vatnsliti. Ég
hef smátt og smátt farið að nota vatnsliti
eins og þeir væru akrýllitir."
Hvert sækirðu myndefnið?
„Einn hlutinn af sýningunni er ellefu
mynda sería, inspíreruð" af rússneskum
íkonum, dýrlingamyndum. Hvers vegna
veit ég eiginlega ekki. Jú. Ég lenti einu
sinni á fylleríi í íbúð og stóð allt í einu
fyrir framan íkona og varð svo hrifinn að
ég gerði nokkrar heilagar myndir. Restin
af myndunum er mest svona eldfjöll, fugl-
ar og skip. Það er að segja myndefnið er
skip, þótt maður sjái ekki að þetta eru
skip; þetta eru skipsform og hlutar af
skipi. Og þar sem ekki eru skip, eru þau
örugglega mjög nálægt. Myndimar eru
einhvemveginn þannig, þótt ég hafi ekki
verið að hugsa um það sérstaklega, að
þungt og létt fara saman. Þetta hefur
verið svona í gegnum tíðina hjá mér, þótt
það hafi verið ómeðvitað. Ég er farinn að
taka eftir því núna.“
En varstu ekki einhvern tímann við-
loðandi popphljómsveit?
„Ég var í Diabolus in musica. Við spiluð-
um ekki beint poppmúsík, heldur einhvers
konar slagara; músík með þjóðlegu ívafi
og léttri sveiflu. Við spiluðum fyrst hér
heima og gáfum út eina plötu árið 1976.
Seinni plötuna okkar gáfum við út í Kaup-
mannahöfn 1980 og þá héldum við ba.ll
og tónleika. En þetta var bara grín sem
enginn tók alvarlega. Mest afsökun fyrir
fylleríum.“
Þú lýsir sjálfum þér sem óstýrilátum
og litlum alvörumanni. Hefur þetta
stefnuleysi ekkert farið í taugarnar á
fjölskyldu þinni?
„Pjölskyldan hefur tekið þessu öllu
mjög eðlilega - enda er hún svona sjálf."
Hvar hefurðu svo verið frá 1985?
Einhvers staðar sem þú lif ir af listinni?
„Ég flutti til Parísar vorið 1985 og hef
verið þar síðan. _Nei, eiginlega lifí ég ekki
af myndlistinni. Ég er með þennan íslenska
víxlabúskap. A sumrin vinn ég sem leið-
sögumaður og reyni að lifa af því fram
eftir vetri. En þegar endar ná ekki lengur
saman, slær maður víxla. Svo selst ein og
ein mynd.“
Er erfitt að koma sér á framfæri í
París?
„Já. Þetta er mjög lokaður heimur -
þessi galleríheimur þarna. Ég hef heldur
ekkert gert í því fyrr en núna að afla mér
sambanda. Ég hefði getað gert heilmikið
í því fyrr, því það hafa margir látið mig
hafa nöfn og símanúmer. En það er þessi
eðlislæga leti fjölskyldunnar sem hefur
gert það að verkum að ég hef ekki tekið
upp símann. Ég er hræddur við það. Auk
þess eru „ambisjónimar" í lágmarki og„Pé
errið" í algjöru rusli. Hinsvegar hef ég
gaman af að lifa.“
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir
Morgunblaðið/Árni Sœberg
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
okkur áhorfendur.
„Líklega eru til margar skýringar
á þessu,“ svaraði María. „Upphaf-
lega ætluðum við að sýna 10—12
sýningar, af ýmsum ástæðum t.d.
vegna þess að mjög erfitt er að
binda suma leikarana til mjög langs
tíma á okkar launakjörum. Það eru
engir leikarar fastráðnir við Al-
þýðuleikhúsið. Við byijuðum að æfa
í haust og frumsýndum í byijun
nóvember og reiknuðum ekki með
að geta sýnt lengur en viku af des-
ember. Þegar við skipuleggjum
vetrarstarfíð hjá okkur þurfum við
oftast að taka mið af starfí okkar
leikara hjá hinum atvinnuleikhús-
unum og jafnvel af st'arfí þeirra hjá
áhugaleikhúsunum um landið. Okk-
ur hefur nefnilega ekki enn tekist,
okkar smáa íjárhag að greiða
jafngóð laun og allir þurfa
jú að lifa. En við getum hald-
ið áfram núna, vegna þess
að þessar hlutverka breyt-
ingar gátu orðið og
einnig hætti ég við
að fara út á land og
leikstýra.
Pinter og aðsókn
in, já. Það er náttúrlega alveg klárt
að þessi tvö verk hans eiga mikið
erindi til fólks. Þetta eru ólík verk
en fara mjög vel saman. Ég held
að efnið höfði sterkt til fólks og
líklega höfum við hitt á túlkunar-
leið sem áhorfendur eru sáttir við.
Ég held líka að svona lítið leikhús
geti gert ákveðna hluti fyrir leikrit
sem stór leikhús geta ekki gert, og
þeim áhorfendum fer stöðugt fjölg-
andi sem vilja lítið leikhús, þar sem
þeir sitja nánast á leiksviðinu.
Þama skapast ákveðin stemmning.
Með þessu er ég þó ekki að segja
að Pinter eigi bara heima í litlu
leikhúsi. Þetta er alltaf fyrst og
fremst spuming um túlkunarleið.
Ég hef aldrei leikið í leikriti eftir
Pinter áður, en ég fínn að ef maður
getur gefíð sér góðan tíma í vinn-
unni að verkum hans, þá er hann
alger snillingur í leikritagerð, gefur
leikaranum af sér endalaust."
Nú notar Pinter mjög knappan
texta, miklar þagnir og ekki
endilega rökræna framvindu í
samtölum. Er það spennandi fyr-
ir leikara?
„Já, það er sennilega það erfíð-
asta og mest spennandi í þessu
starfi. Og Pinter er mjög sérstakur
hvað þetta snertir. Mér fannst þetta
leikrit í upphafí mjög sérkennilegt,
eiginlega leyndardómsfullt. Ég hélt
að þetta yrði næstum óyfírstígan-
legt. En þetta reyndist mjög gefandi
og skemmtileg vinna. Pinter notar
þagnir á mjög ákveðinn hátt, „ins-
trúksjónir" eða fyrirskipanir hans í
handritinu eru fáar, en hann talar
tnjög ákveðið og mikið við mann í
gegnum þær. Oftar en ekki, þegar
við höfðum setið og rætt fram og
til baka ákveðinn texta, þagnir eða
eitthvað í fari persónu, lagði Inga,
leikstjóri, til að við fæmm bara á
svið, Pinter myndi segja okkur þetta
allt sjálfur. Og það varð raunin.
Hann fær mann til að kafa djúpt í
hugskot sitt, fara í huganum um
víðan völl, en leiðir mann samt sjálf-
ur allan tímann.
Við vomm áðan að tala um góð-
an gang sýningarinnar, og ég held
að það sem á kannski líka stóran
þátt í því sé það, að við vomm með
þessi snilldarverk í höndunum, sem
við gáfum okkur góðan tíma til að
vinna, kafa ofani og velta okkur
uppúr. Áhuginn var mikill hjá öllum
og þar af leiðandi varð samvinnan
eins og best verður á kosið. Slíkt
skilar sér alltaf til áhorfenda.
Pinter skrifaði þessi leikrit, eins-
og svo mörg sín verk útfrá ákveð-
inni eigin reynslu. Einskonar
Alaska skrifaði hann eftir að hafa
lesið bók Oliver Sacks, læknis,
„Awakenings". Sacks skrifaði
þessa bók eftir vinnu sína með
sjúklingum sem þjáðust af sjúk-
dómi, sem kallaður hefur verið
svefnsýki. Þetta var farsótt sem
breiddist um heiminn á fyrri hluta
þessarar aldar. Sjúkdómurinn hafði
ýmis einkenni; svefnleysi, óráð, ein-
kenni Parkinsons-veiki, mók og
dauðadá. Farsóttin breiddist mjög
hratt út í ein 10 ár, um 5 miíljónir
manna smituðust af henni. Það var
ekki fyrr en 1967 sem lyf fannst,
sem gat læknað þá sem sýktust.
Þangað til var þetta fólk margt
algerlega óvirkt, eins og í tilfelli
Deboruh í leikritinu. Sumir í allt
að 40 ár.
Þó að Pinter leggi út frá lýsing-
um Sacks úr bókinni á ýmsum
tilfellum sem hann þekkir, íjallar
hann í leikritinu ekki endilega um
sjúkdóminn sjálfan, heldur meira
þá reynslu, þá upplifun sem De-
borah og hennar nánustu verða
fyrir. Hann skoðar viðbrögð þeirra
þegar Deborah vaknar upp eftir 29
ára svefn; hvemig henni sjálfri
verður við að horfast í augu við
raunveruleikann og nútíð, sem er í
rauninni ekki hennar nútíð, við-
brögð læknisins, sem búinn er að
annast hana í 29 ár og reyna allt
sem hann mögulega getur til að
koma henni til lífsins áftur, og við-
brögð systur hennar, sem líka er
eiginkona læknisins. Pinter er að
fjalla um manneskjumar, hugsanir
þeirra og tilfínningar.
Kveðjuskál skrifaði Pinter eftir
veru sína á rithöfundaþingi í Tyrk-
landi. Rétt áður en þingið hófst
höfðu félagar í tyrknesku friðar-
hreyfíngunni verið dæmdir í átta
ára þrælkunarvinnu fyrir að vera í
þessari hreyfíngu. Pinter fékk
áhuga á að kynna sér tyrknesk
fangelsi, þar sem sitja þúsundir
pólitískra fanga, og komst að því
að þau væm verstu fangelsi í heimi.
Þar er föngum haldið í einangmn
og síðan em þeir pyntaðir kerfís-
bundið. Þetta hefur verið skjalfest
af Helsinki-nefndinni, Amnesty,
PEN og fleiri samtökum.
í þessari ferð í Tyrklandi fór Pint-
er eitt sinn í veislu og spjallaði við
Tyrki, sem þóttust ekkert kannast
við þess sögu um fangelsin. Hann
talaði þar einnig við tvær ungar
tyrkneskar konur og spurði hvað
þeim fyndist um dómana í réttar-
höldunum. Þær upptu öxlum og
sögðu „Ó, þú hefíir svo mikið
ímyndunarafl." Þær bættu því við
að líklega hafí fólkið átt þetta skil-
ið, það hafði áreiðanlega verið
kommúnistar. Eftir veisluná fór
Pinter heim og skrifaði Kveðjuskál,
fullur af heift. Hann hefur þó sagt
frá því líka að efnið hafí verið búið
að hvfla lengi á honum. Þessar sam-
ræður hafí aðeins verið dropinn sem
fyllti mælinn.
Pinter segist setjast niður til að
skrifa leikrit, vegna þess að hann
þurfí að segja ákveðna hluti, reynir
einfaldlega að sjá fyrir sér ákveðn-
ar aðstæður og skrifar. Hann
hugsar ekkert um áhorfendur,
fínnst hann ekki skulda neinum
neinar skýringar. Þetta gefur
áhorfendum í rauninni mikið frelsi,
um leið og það fær sköpunargleði
leikaranna til að blómstra.
En ekki era allir sem kunna að
nýta sér þetta frelsi, sem þetta
skemmtilega bréf sannar, sem Pint-
er fékk frá áhorfanda sem hafði séð
Afmælisveisluna:
„Kæri herra, ég yrði þér þakklát
ef þú vildir vera svo vænn að út-
skýra fyrir rnér merkingu Afmælis-
veislunnar. Ég fæ engan botn í
eftirfarandi atriði: 1. Hveijir em
þessir tveir karlmenn? Hvaðan ber
Stanley að? 3. Á þetta fólk að vera
heilt á geðsmunum? Þú skilur von-
andi að ég get ekki skilið leikritið
fái ég ekki svör við þessum spum-
ingum."
Pinter á að hafa svarað bréfinu
þannig.
„Kæra frú, ég yrði þér þakklátur
ef þú vildir vera svo væn að út-
skýra fyrir mér merkingu bréfsins.
Ég fæ engan botn í eftirfarandi
atriði. 1. Hver ertu? 2. Hvaðan ber
þig að? 3. Átt þú að vera heil á
geðsmunum? Þú skilur vonandi að
ég get ekki skilið bréfíð fái ég ekki
svör við þessutn spurningum."
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir