Morgunblaðið - 19.11.1988, Side 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1988
ílistsköpun eigum við
möguleika á að nálgast
okkar innsta kjarna
að má strjúka þær.
Það á að koma við þær.
Finndu bara . . . flauel,
silki, leður, bómull,
mannshár, hrosshárog
perlur. Ég erekki
myndlistarlærð. En ég hef
augu. Þetta er gömul list,
ein elsta listgreinin sem
til er. Gagnrýnendursetja
oft upp svip, vilja kalla það
kvennalist, eða bara
handavinnu. Frá því
maðurinn fór að búa til
klæðnað úrefnum hefur
hann sett listsína í
klæðin. Skilning sinn og
skynjun á lífinu. Á hverri
öld hafa orðið framfarir í
þessum efnum en nú á
tímum fjöldaframleiðslu er
þessi list í hættu. Mig
langartil að opna augu
fólks með aðferð minni
og þróa hana áfram.
Sumir segja: Afhverju
málarþú ekki. En þetta
er einfaldlega mitt form,
sem ég vil endurvekja.
Mér finnst að konur geti
vaknað íþessari list,
já . . . og afhverju ekki
karlar líka. Ég er á móti
því að kalla eitthvað konu-
eða karlalist. En ég set
tilfinningar mínar í verkin
og vil að fólk lesi út úr
þeim og ráði gátuna. í
stórum dráttum er ég að
fjalla um lífið, landið og
lifnaðarhætti."
VIÐTAL: Elísabet
Kristín Jökulsdóttir
Heimili Alexöndru Kjuregej er
einsog leikhús. Líkt og allt j)ar inni
geti skyndilega lifnað við. A einum
vegg eru ísbjarnarfeldur og skinn
af gaupu. Brúður og þurrkuð blóm,
púðar og teppi, allt listilega saumað
og fallegar bækur. Stór kistill fullur
af leyndarmálum og andrúmsloftið
fullt af tónlist og litum. Andlit Kju-
regej endurspeglar sterkar tilfinn-
ingar, augu hennar gneista þegar
henni er mikið niðri fyrir, og þegar
hún hlær fer lífsgleðin langar leið-
ir. Alexandra saumar myndir sínar.
Þær vilja láta snerta sig, ögra hönd-
unum. Konur, hestar, hvalir, fiskar,
fossar, Qöll og landslag úr innlönd-
um hugans.
„Þetta eru alltsaman efni sem
anda. Anda og breytast við mis-
munandi birtu. Ég teikna fyrst,
færi svo á pappír, sníð og sauma.
Stundum græt ég við saumavélina,
en ég syng líka. Ég nota fimm og
10 ára gamlar skyssur. Þær verða
skýrari með tímanum og ég verð
gagnrýnni. Á auðveldara með að
strika út eða bæta við. Ég vil láta
efnið og litinn tala.“
Og þú sækir myndefni til
heimalands þíns, Yakútíu, — segi
ég og á við kraftmikla töfra-
konu, sem slær trommu og er
með æðisgengið hár.
„í bemsku minni bjó ég til öll
leikföng mín sjálf. Tálgaði, bjó til
úr pappír, eldspýtustokkum og öllu
sem til féll. Eg dundaði ein með
mömmu minni og var langyngst af
systkinum mínum. Ég var með
augnsjúkdóm á þessum árum, sem
varð til þess að ég lifði alveg í
mínum heimi. Það var einsog ég
væri inní vemduðum glerhjúp. Og
hlýt að hafa verið stilltasta bamið
í allri Yakútíu. En ég söng hátt.
Systir mín sagði við mömmu: Hún
syngur svo hátt, og ég man að
móðir mín svaraði: Já, hún syngur
og sofnar. Pabbi minn dó í stríðinu.
Ég man lítið eftir honum, en þegar
ég var innan við 1 árs, þjáðist ég
af exemi og þá slátraði pabbi
síðasta kálfinum á bænum, vafði
mig inn í skinnið og fór með mig
á næsta spítala. En í stríðinu var
mikið hungur og vesöld. Hermenn-
imir frá Síberíu vom afburða dýra-
skyttur, en kunnu ekki að skjóta
menn. Þeir vom sendir í fremstu
víglínu og stráfelldir. Fjölskyldan
flosnaði upp eftir stríð og ég var
16 ára þegar móðir mín lést, þá var
hún langt leidd af þunglyndi sem
átti rætur að rekja til stríðsins.“
En myndirnar? Eru þær fram-
hald á bernskuleikjunum?
„Ég er mjög bjartsýn og lífsglöð.
En ég er líka kvíðin. Ég kvíði
framtíð bamanna minna, að heim-
urinn verði tekinn frá þeim. Það
er mikil mengun í heiminum og
mengun í samskiptum okkar. Við
lifum of hratt og of hrátt. Það er
ekkert tillit tekið til manneskjunn-
ar. En ég held samt að myndir
mínar spegli lífsgleði. Það er ef til
vill meiri abstrakthugsun í þeim,
og draumur og kraftur. Í list á fólk
möguleika á að nálgast sinn innsta
kjama. Það er líka meira jafnvægi
í myndunum en áður. Ég held að
ég sé bæði rómantískari og erótísk-
ari. Mér finnst mjög gaman að vera
til. Ég hef fundið sjálfa mig betur.
Ég elska bömin mín og mennina
sem ég hef lifað með. Eg hef líka
sigrast á heimþrá, sem ég þjáðist
af í mörg ár. En er mjög háð vinum
mínum hér á íslandi og vinátta
skiptir mig miklu máli.“
Þú segist vera ein núna. Og
það sé meira jafhvægi í myndun-
um. Heldur þú að ástarsamband
geti haft truflandi áhrif á list-
sköpnn?
„Ást er svo abstrakt. Ef maður
er ástfangin sveiflast maður. Ég
get einbeitt mér betur eftir að ég
varð ein. En ástin getur bæði flækt
málin og verið örvandi. Ástin er
hluti af tilfinningalífinu og við setj-
um ekki ástina á hilluna og förum
að skapa list. Listin gefur gleði og
hamingju, ég er orðin þreytt á þessu
neikvæða. Ef maður elskar lífið,
vill maður skapa eitthvað sem gefur
gleði. En lífið er svo stutt. Oft njót-
um við ekki augnabliksins, en sjáum
svo seinna, hvemig við gátum lif-
að.“
María guðsmóðir er áberandi
módel lijá þér?
„Ég er ekki trúuð í þeim skiln-
ingi, en ég trúi því að í öllúm mönn-
um sé einhver guðdómlegur neisti.
Það er rödd í sál minni sem kallar
á mig stundum. Segir mér að slaka
á. Oft þegar ég fer til útlanda fer
ég í kirkjur, bæði til að skoða list
sem kirkjur geyma og fá styrk frá
þeim anda og kyrrð sem þar ríkir.
Það er líka alltaf verið að hampa
karlpostulunum. María hlýtur að
vera kvenpostuli. Magnús trúði á
framhaldslíf og auðvitað ætla ég
að hitta hann í hinu lífinu.“
Sýning þín er tileinkuð fyrri
mann þínum, Magnúsi Jónssyni.
Viltu segja mér eitthvað frá hon-
um?
„Við kynntumst í listaháskóla í
Moskvu, þar sem við vorum bæði
við nám. Magnús var stórkostlegur
maður og búinn góðum hæfileikum,
en var ekki nógu vel metinn af
samtíð sinni og ekki nógu vel
styrktur í sinni listsköpun. Hann
var kvikmyndaleikstjóri heimilda-
mynda og gerði nokkrar slíkar,
flestar leiknar. Og hann var rithöf-
undur og leikritaskáld. Eftir hann
liggja m.a. sjónvarpsleikritið
„Skeggjaður engill“ og „Ég er afi
minn“, sem var fyrsta verkið sem
Gríma setti upp. Einnig samdi hann
„Um fijálst framtak Steinars Ólafs-
sonar í veröldinni". Þegar við kom-
um heim frá námi með elsta bam
okkar, dóttur, sem fæddist úti, voru
hér erfiðir tímar. Magnús gerðist
blaðamaður á Þjóðviljanum, og varð
svo seinna leikhússtjóri á Akureyri
og þar bjuggum við í nokkur ár.
Mér fannst sorglegt að hann skyldi
ekki fá nein tækifæri í stóra leik-
húsunum. Svo eignuðumst við þijá
syni. En það bóhemalíf, sem var í
tísku meðal listamanna á þessum
áram, gerði honum líka erfitt fyrir.
Lífið var stundum skrautlegt. Mér
finnst þetta ekki eins áberandi
meðal listamanna í dag, en t.d. í
París á þessum áram sköpuðu lista-
menn oft undir áhrifum, og viss
anísdrykkur var mjög vinsæll. En
með því að skapa í tilbúinni vímu
era menn að skapa í gerviheimi,
bara fyrir sjálfan sig. En með þess-
ari sýningu vildi ég heiðra minningu
Magnúsar. Ég vil ekki að hann
gleymist. Það var sett á laggimar,
sérstök Magnúsamefnd, sumt
skólasystkin hans, sem hafa aðstoð-
að mig á margan hátt og ég er að
sjálfsögðu mjög þakklát þeim.“
Nú notar þú Ííka ísland mikið
í myndum þínum.
„Island er stórkostlegt land, mik-
ill kraftur hér, svipir og sveiflur.
En mér fínnst hvorki nógu heitt,
né nógu kalt. Ég er fædd í fram-
skóginum, enda vil ég búa í timbur-
húsi. Get ekki hugsað mér að lifa
í steinhúsi. Timburhús hafa hljóð.
Þau hreyfast. Ég sæki í íslenska
náttúru til að fá kraft og endumýj-
ast. Ég er oft boðin í hús á Eyrar-
bakka, þar vann ég að fyrstu högg-
mynd minni og fer oft í fjörana
þar. Ég vil klifra og ganga upp á
fjöll. Vil öskra og dansa úti í náttúr-
unni. Tína steina og sveppi. Ég
kenni líka sjúklingunum mínum að
íslenskt listakvöld —
áheyrendur hrifust með...
annig var fyrirsögn í blaði
einu í Dalama í Svíþjóð og
einnig vora birtar nokkrar myndir
af listafólkinu. Þama vora á ferð-
inni Ingveldur Hjaltested, söng-
kona, Jónína Gísladóttir, píanó-
leikari, og Torfí Jónsson, mynd-
listamaður.
... Þau höfðu lagt land undir
fót nú í september og komið fram
í Dalama Museum, sem er lista-
miðstöð í borginni Falun. Einnig
komu þau fram í Borlánge, Sand-
viken og í Gávle. Þá heimsóttu
þau listaskóla, þar sem þau vora
með tónleika og fyrirlestur um
íslenska myndlist.
Ummæli í blöðum vora lofsam-
leg og era hér nokkrir útdrættir:
„Ingveldur Hjaltested hefur
mikla og blæbrigðaríka rödd og
næma tilfinningu fyrir stíl. Hún
söng lög eftir Schubert afbragðs-
vel: „An die Musik“ með einföld-
um og fögrum virðuleika, „Die
junge Nonne“ með innblásinni
túlkun. „Ewige Liebe“ eftir
Brahms var flutt eins og best
verður á kosið.
Lög eftir Ture Rangström og
Sibelius voru einnig á efnis-
skránni. í „Söng til mánans" eftir
Dvorák sýndi Ingveldur Hjalt-
ested að hún er framúrskarandi
óperasöngkona.
Minnisstæðust era samt
íslensku þjóðlögin. Ingveldur
Hjaltested flutti ljóðin með djúpri
innlifun, næmleika og látleysi,
sem minna á hinn orðfáa stíl Njálu
og innihalda djúpstæða alþýðu-
speki.
Laglínan benti á skyldleika við
önnur Norðurlönd, en andstæður
angurværðar og gleði og hið
sterka norræna hljómfall gerir
þjóðjögin einstök. Það er augljóst
að ísland á í þjóðlögum sínum
mikinn fjársjóð. Einstaklega náin
samvinna kemur fram í undirleik
Jónínu Gísladóttur.
Bertil Linderoth
... Ingveldur Hjaltested túlk-
aði skínandi fallega íslensk þjóð-
lög og sönglög og einnig sýnis-
hom af hefðbundinni ljóðasönglist
— Schubert, Brahms, Sibelius og
Ture Rangström.
„Báttre kan knappast sánger
sjungas". Einstök raddfegurð Ing-
veldar og næm túlkun við frábær-
an undirleik Jónínu Gísladóttur.
Torfi Jónsson sýndi afburða
góðar vatnslitamyndir málaðar á
japanskan ríspappír. Einnig sýndi
hann leturblöð, sem eru list á
heimsmælikvarða.
Bengt Lundblad
1—ærdómsrit
Bókmenntafélagsins
komu fyrst út árið 1970.
Síðan hafa tuttugu
merkisrit fylgt á eftir. Þau
bera merki um metnað og
stórhug þeirra sem hafa
unnið að ritunum og hafa
ávallt vakið athygli fyrir
vandaðar þýðingar og
merkar inngangsritgerðir
um flókin viðfangsefni.
Ritstjóri Lærdómsritanna
hefurfrá upphafi verið
Þorsteinn Gylfason og tók
hann vel í þá málaleitan
Morgunblaðsins að skýra
frá hvaða rit væru í bígerð.
Eftir Guðrúnu
Nordal