Morgunblaðið - 19.11.1988, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1988
B 3
Þriðja einkasýning
Alexöndru Kjuregej
varopnuð 18.
nóvemberí
Ásmundarsal og er
tileinkuð Magnúsi
Jónssyni,
kvikmyndaleik-
stjóra. Við
opnunina varflutt
verkið „ Mysterium
tremens", eftirAtla
Heimi Sveinsson.
Þá verða sýndarí
Sjónvarpinu á
sunnudag tvær
kvikmyndir
Magnúsar. Einnig
munu leikararlesa
uppúr leikverkum
hans, þá daga sem
sýningin stendur.
öskra. Eins og villidýr. Líkami okk-
ar þarfnast þess að gefa frá sér
hljóð. En við erum hrædd við hljóð-
in. Hrædd við nágrannana. Hrædd
við að tala. En þannig förum við
illa með líkamann, stærsta hjálpar-
tæki sálarinnar."
Hvaðan sprettur þessi hræðsla
og kvíði?
„Ég held það séu bæði uppeldis-
leg áhrif og áhrif frá fortíðinni.
ísland er kólonía og þið gleymið
því oft. Persóna í Marmara segir
eitthvað á þá leið, að menntaður
maður gefi ekki frá sér hljóð. Sið-
menningin er að kæfa okkur. Fólk
brosir ekki, segir ekkert fallegt við
næsta mann. Fordæmt ef það hefur
of hátt. Við alla þessa siðmenningu
töpum við hinu fallega bernska sak-
leysi og ef þú tapar því, þá tapar
þú sjarmanum þínum. Verður
kuldalegur og þungur, fyrirlítur
aðra. Ég vinn með fólki, frá 12 ára
til 70 ára. Úr öllum stéttum. Marg-
ir hafa misst sjálfa sig og misst
málið. Það er mikil einsemd í fólki.
Sumir eru vel greindir og vel hirtir
en geta ekki talað. Hafa misst allt
það tilfinningalega."
Af hverju búum við til svona
ómögulegt samfélag?
„Fólk er hrætt við breytingar og
þannig hræðsla felur í sér vissa
úrkynjun. Það er líka tilfellið, að
hér vantar nýtt blóð. Hér fæðist
mikið af vangefnum bömum og það
er mikið um geðveiki. ísland er líka
eyja langt í burtu, og náttúran held-
ur Islendingum niðri. Mér finnst oft
að Islendingar séu önnum kafnir
við að afneita uppruna sínum. En
síðustu tíu ár hafa samt orðið mikl-
ar breytingar til góðs. En ef maður
þorir ekki að stíga skref fram á
við, breyta sér og reyna nýjar leið-
ir, fer allt í hringi. Þegar ég kom
hingað var ég saklaust og óspillt
náttúrubam. Eg hef stundum velt
því fyrir mér, hvað ég var að gera
hingað. Ætli ég hafi ekki komið
hingað til að „gefa þjóðinni nýtt
blóð“.“ — Þetta finnst Kjuregej góð
niðurstaða og skellihlær. — „Ég á
fjögur frábær böm og tvö yndisleg
bamaböm.
En í öðrum löndum em fjölbreytt-
ari möguleikar í tjáskiptum, sem
eru famir að hafa áhrif hér. Ég
lærði svokallaðar lífefliæfíngar úti
í Danmörku. Við höfum mikla orku,
sem við notum ekki nema 10% af.
Lífefliæfingar vekja kraftinn. Þær
felast í vissum hreyfingum og hljóð-
um. Okkur hér á íslandi vantar
hús. Ég vil kalla það öskur- eða
grát- og danshús. Þar sem fólk
kemur og tjáir sig. Losar um
spennu. Slíkt hús myndi létta af
mörgum. Svona staðir em til í Evr-
ópu, og ég er viss um að slíkt hús
myndi bjarga mörgum frá geðveiki.
Nutímalifnaðarhættir bjóða geð-
veiki heim. Stundum er fólk undir
miklu álagi sett inn á Klepp, því
það vantar eitthvað millibil, sem ég
held að svona hús myndi brúa. Ég
verð náttúrlega að passa upp á
sjálfa mig og mína orku í starfi
mínu, en ég öðlast líka mikla orku,
við að sjá árangur. En ég vil endi-
lega fá svona hús. Þú verður að
segja frá því.“
Nú ert þú útlærð leikkona, en
starfar við leikræna tjáningu á
Kleppi, unglingaheimilum og
víðar, hvemig atvikaðist það?
Þegar ég kom til íslands, tapaði
ég eiginlega atvinnu minni, bæði
út á útlitið, tungumálið og vegna
heimilisaðstæðna. Ég var mikið
veik fyrstu árin. Bömin komu með
stuttu millibili og voru tekin með
keisaraskurði. En þau gefa mér
mikla hamingju og ég er mjög stolt
af bömunum mínum. Þau eru lítil
og stór, fyndin og lífmikil og hafa
ekki tapað bemskunni. Þau hafa
mikinn húmor. Og við emm afar
góðir vinir.
En það á að senda atvinnulausa
leikara í skólana til að kenna leik-
ræna tjáningu. Við týnum okkur,
ef við getum ekki tjáð okkur. Eitur-
lyfjavandamálið sprettur þaðan. Við
verðum að hugsa um framtíðina,
hugsa vel um bömin. Það er ekki
nóg að reisa hús, bara eftir á, þeg-
ar mörg böm em orðin eiturlyfja-
sjúklingar.
En þannig að ég breytti atvinnu
minni. Ég hef að vísu leikið, lék í
bama- og unglingaleikritum, bæði
í Hafnarfírði og á Akureyri og ég
er mjög þakklát Brynju Ben. Hún
dreif mig upp á svið, þegar var
verið að sýna Hárið og eftir það
kom ég fram sem þjóðlagasöng-
kona. Ég og Jökull Jakobsson vor-
um líka góðir vinir. Þó ég fengi að
vísu ekki hlutverk, sem hann vildi
að ég léki í „Syni skógarans og
dóttur bakarans" fékk hann mig til
að syngja og hafði áhuga á mér sem
leikkonu.
t
En mér þykir mjög vænt um ís-
lendinga og þeir em alþýðlegir í
eðli sínu. En þið búið til gerviheima
langt frá uppmna ykkar og eðli.
Hér er töluvert snobb og klfkuskap-
ur. Snobb er ekkert annað en van-
þroski. Sumir þylq'ast ekki geta
heilsað hveijum sem er. Ef þú ert
nógu stór persóna, tapar þú engu
á að vera alþýðlegur. Og þó mér
þyki bæði mjög vænt um landið og
þjóðina, er mikill þjóðarrembingur
í íslendingum, sem t.d; forsetinn
ykkar ýtir mikið undir. íslendingar
em ekkert betri eða verri en Græn-
lendingar eða Englendingar. Hver
einasta þjóð á sína menningu og
sína sögu. Og saga hverrar þjóðar
er mikill fjársjóður."
Sigurður Líndal, Þorsteinn Gylfason og Gunnar Harðarson.
Tvö rit em komin út á þessu ári,
segir Þorsteinn, Rannsókn á skiln-
ingsgáfunni eftir David Hume, þýdd
og skýrð af Atla Harðarsyni heim-
spekingi og kennara á Akranesi, og
Lof lyginnar eftir Þorleif Halldórs-
son, skólameistara á Hólum.
Bók Humes er eitt af höfuðritum
heimspekisögunnar. Hún var lang-
samlega áhrifamest af ritum Hum-
es, en hann er helsti höfundur svo-
nefndrar raunhyggju. Ég er sjálfur
lítill raunhyggjumaður, með leyfi að
segja; en ég ræð því miður engu um
það að raunhyggja af skóla Humes
er ríkjandi heimspeki á 20stu öld;
hún má heita viðtekin heimspeki
allra vísinda og fræða á okkar dög-
um, nema kannski heimspekinnar
sjálfrar.
Lof lyginnar var skrifuð snemma
á átjándu öld. Hún er eftirlíking á
einu af höfuðritum mannhyggjunn-
ar, sem heitir líka fornmenntastefna,
Lofi heimskunnar eftir Erasmus frá
Rotterdam. Sú bók er reyndar á leið
í prentsmiðju sem Lærdómsrit og
er sú útgáfa í höndum Artúrs Björg-
vins Bollasonar heimspekings og
Þrastar Ásmundssonar, mennta-
skólakennara á Akureyri. Annars er
Erasmus bezt kunnur á Islandi fyrir
það að Thor Vilhjálmsson skrifar
dásamlegt mál um hann í bók sinni
Svipir dagsins, og nótt. Það ættu
allir að lesa.
/-■ ,
Lof lyginnar kom fyrst út í Banda-
ríkjunum í útgáfu Halldórs Her-
mannssonar í ritröðinni Islandica
fyrir um sextíu árum. Hann skrifaði
líka inngang að bókinni sem er not-
aður í þessari nýju útgáfu Lærdóms-
ritanna. Þorsteinn Antonsson rithöf-
undur hefur séð um að gera textann
úr garði og þýtt innganginn, og
Gunnar Harðarson heimspekingur
bar textann saman við handrit og
samdi skýringar. Lof lyginnar er
vamarræða lyginnar fyrir sjálfa sig.
Meginhugmyndina að bókinni hefur
Þorleifur greinilega fengið frá Eras-
musi þó að tvö hundruð ár skilji þá
að. Þorleifur samdi bókina fyrst á
latínu á leið til Kaupmannahafnar
þar sem hann stundaði nám við
Hafnarháskóla. Að námi loknu gerð-
ist hann aðstoðarmaður Þormóðs
Torfasonar sagnaritara og varð
síðan skólameistari á Hólum. Það
er þá sem hann þýðir bókina á
íslensku. Bókin var ekki gefin út á
meðan Þorleifur lifði þó að á Hólum
væri prentverk. Kannski hefur hún
þótt ósæmileg, en það eru engar
heimildir til um að prentun hafi
nokkum tíma verið hugleidd. Bókin
er vissulega stæling en mjög vel
gerð. Textinn er ekki eins skrautleg-
ur og tíðkaðist á sautjándu öld.
Hann er alþýðlegri. Þorleifur hefur
ætlað að skemmta fólki með skrifum
sínum og honum tekst það með
ágætum.
Upphaflega ætlaði Jón Helgason
prófessor í Kaupmannahöfn að gefa
Lof lyginnar út í Lærdómsritunum,
en honum vannst ekki tími til að
byija á verkinu af neinni alvöru.
Blessuð sé minning hans.
Svo er meira. Það kemur út núna
fyrir jólin — eða það vona ég —
bókin Undirstöður reikningslistar-
innar eftir Gottlob Frege sem er
rúmlega aldargamalt verk. Frege
var stærðfræðingur í Jena og var
upphafsmaður nútimarökfræði.
Hann var afkastamikill rithöfúndur.
Þetta verk er heimspekirit um talna-
fræði, um tölur og eðli þeirra. Það
er merkilegt að bókin er ekki bara
stærðfræðileg ritgerð um talnafræði
heldur hefur hún heimspekilega vídd
þannig að hún olli á sínum tíma
byltingu í heimspeki. Hún var strax
mikið lesin af heimspekingum og
tveir aðalstraumarnir í heimspeki
tuttugustu aldar eru eiginlega
komnir af henni: forvígismenn ann-
ars þeirra eru Bertrand Russell og
Ludwig Wittgenstein og hins Ed-
mund Husserl. Þeir voru allir stærð-
Sjá næstu siðu.