Morgunblaðið - 21.10.1989, Blaðsíða 3

2 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. OKTOBER 1989
son, fannst mér gott að undirstrika það með
því að láta barnið lifa áfram og tala við hann.
Mér fannst að það myndi styrkja þessa tilfinn-
ingu að barnið í honum væri alltaf til staðar.
Ilinsvegar læt ég hann kveðja æsku sína þeg-
ar hann fer frá Fæti.“
Leikmyndin, hún hlýtur að teljast nokkuð
óvenjuleg. Þetta kúpta svið og vatnið í kring.
Er þetta þín hugmynd eða leikmyndateiknar-
ans?
„Endanlega hugmyndin er niðurstaðan úr
samstarfi okkar Grétar, en það er hann sem
útfærir hana. Verkið er mjög huglægt, það
gerist mikið í hugarheimi Ólafs og annað-
hvert atriði er meira og minna í hans ímynd-
un. Og torfbær er ekki alltaf sviðið í ímyndun
hans. Hann flýgur til himna og hann sekkur
niður í helvíti í sínum draumum og sínum
martröðum, þannig að raunsæisleg leikmynd
hefði bundið okkur mjög mikið. Auk þess sem
leikritið ijallar um mann sem liggur í rúminu
mest allan tímann. Það hefði orðið hræðilega
kyrrstætt ef við hefðum verið með hann í einu
rúmi þarna á sviðinu. Þessi lausn finnst mér
gefa okkur afskaplega mikið frelsi. Því það
er ekkert sjálfgefið vð að lesa Ljós heimsins
hvernig það verður leikið á sviði og það er
mikið hugmyndalegt átak að koma því í leik- >
rænt form.
Hugmyndin að leikmyndinni byggst á því
að finna leiðir til að vera fijálsir til að fara
vítt og breitt í fantasíu Ólafs.“
Er hún eitthvað lík því sem þú hugsaðir
þegar þú skrifaðir leikritið?
„Ég hafði reyndar hugsað mér hana
óraunsæja, en meira byggða á náttúrulegum
efnum. Vatnið var alltaf inni í hugmyndinni
hjá mér, en ég hafði líka séð fyrir mér tvær
þústir eða þúfur á sviðinu sem væru rúmið
hans, en gætu líka verið notaðar sem þúfur
utanhúss. Og að það yrði jafnvel útfært með
torfi. Og að þetta yrði upp við einn vegginn,
ekki svona í miðjum hringnum. En á meðan
við vorum að vinna þetta, við Grétar, fórum
við smám saman að tala meira um að þetta
væri eins og lokaðar fangabúðir, þessi lokaði
heimur sem hann sleppur ekki út úr. Þess
vegna varð snemma til hjá okkur sú hugsun
að reyna að halda þessu ölíu inni í einum lokuð-
um hring sem hann slyppi aldrei út úr. Nema
í draumum sínum. Þá slyppi hann líka alveg
út og inn kæmi annað leiksvið."
Fylgirðu alveg bókinni í leikgerðinni? Finnst
þér nauðsynlegt að gera það?
„Já, tilfinningalega reyni ég að fylgja bók-
inni. Það sem bókin er að segja reyni ég að
segja með leiksýningunni. En maður endurrað-
ar efninu og notar meðul leikhússins til að
gefa sterkt andrúmsloft, sem Halldór gerir
stundum með orðum. Það er annað að segja
einhveija sögu, eða koma einhverri reynslu
til skila, á leiksviði heldur en í bók. Bók er
form sem býður upp á ákveðnar lausnir, en
þær lausnir eiga ekki alltaf við á leiksviði.
Svo þetta er alveg sjálfstæð leiksýning. Vona
ég-‘
Að finna sérhvert
hjarta og snerta það
fegurð og sorg
Morgunblaðið/Þorkell
Jósep færir Ólafi Kárasyni Númarímur Sigurðar Breið-
flörð.
Það eru þó atriði í sýningunni sem eru tek-
in beint upp úr bókinni...
„Já, enda eru atriði í bókinni sem eru
beinlínis leikhús. Það þarf ekkert að hreyfa
við þeim og ég er ekkert að því.“
Áttii’ðu einhveija samvinnu við skáldið þeg-
ar þú gerðir leikgerðina?
„Nei. Ég held að það sé prinsipp mál hjá'
Halldóri að koma ekki nálægt því þegar menn
eru að færa bækurnar hans yfir í önnur foim,
hvort sem það er kvikmynd eða leikhús. Hann
hefur unnið efnið á bók og vill ekki koma
nálægt að því sé breytt, en mönnum er fijálst
að gera það.“
Hvernig er að vera kominn í nýja Borgar-
leikhúsið?
„Það er geysilega spennandi og óskaplega
mikil upplifun og ævintýri að koma inn í leik-
húsið sem við erum búin að vera að beijast
fyrir í öll þessi ár. Ég er sannfærður um það
að það á eftir að taka okkur einhvern tíma
að læra á þetta leikhús eins og fyrir mann
sem er búinn að vera dálítið góður að spila á
harmónikku að fá nýtt risastórt kirkjuorgel.
En mér hefur fundist mjög gaman. í þessu
óvenjulega leikhúsi. Litli salurinn er ekki á
nokkurn hátt líkur því leikrými sem ég hef
unni í áður og mér finnst spennandi að glíma
við hann. Mér sýnist líka eftir því litla sem
ég hef komið inn í stóra salinn að hann sé
alveg einstaklega gott leikhús og þetta sé
alveg þræl vel heppnað alltsaman."
„Ólafúr Kárason er lítill sveitadrengur,
sem verður fyrir miklu mótlæti," segir
Helgi Björnsson, sem fer með hlutverk
Ólafs í Ljósi heimsins. „Hann er alinn
upp við illt atlæti, er bæði sveltur og
barinn. Þess vegna verður hann heilsu-
laus og veikur og nær
aldrei að þroskast á
eðlilegan hátt. I bág-
indum sínum leitar
hann athvarfs í- feg-
urðinni, sem hann
finnur fyrst i náttú-
runni og síðar í skáld-
skapnum. Hann sefar
þjáninguna með feg-
urðinni, sem hann
upplifir í gegnum sorgina."
Hvernig kynnist Ólafur skáldskapnum á
bæ þar sem skáldin eru sögð aumingjar
og skáldskapurinn siðlaus?
„Það var ekki auðvelt fyrir hánn að
nálgast bækur. En það var lesinn húslest-
ur á hveiju kvöldi og þar sem Ólafur var
fljótur að læra að lesa fékk hann snemma
að lesa úr postillunum á þessum húslestr-
um. Og hann gerði það af mikiili áfergju
þótt ekki hafi þær allar verið spennandi.
Síðan á hann líka Númarímur eftir Sig-
urð Breiðfjörð, sem hann í bókinni, Heims-
Ijósi, fékk frá föður sínum. En í leikritinu
er vinnumaðurinn Jósep látinn færa honum
þær. I gegnum Númarímur kynnist hann
skáldskapnum. Iiann lítur upp til Sigurðar
Breiðfjörð, sem getur fundið sérhvert
hjarta og snortið það fegurð og sorg. Sig-
urður birtist honum í draumi og færir
Það sitja fuglar á
höndunum á þér
Stefán Baldursson leikstjðri
Stefán Baldursson leik-
stýrir Höll sumarlandsins
á stóra sviðinu í Borgar-
leikhúsinu, en Höll sum-
arlandsins er sjálfstætt
framhald á Ljósi heims-
ins. Leikritið gerist vorið
og sumarið eftir að Ólafur
Kárason losnar frá bæn-
um Fæti undir Fótarfæti
og hefur nýtt líf í Svið-
insvík.
Stefán
Baldursson.
Stefán, er mikið brugðið út af bókinni
1
leikgerðinni á Höll Sumarlandsins?
„Það þarf auðvitað, eins og alltaf þegar
gerðar eru leikgerðir af skáldsögum, að nýta
sér aðeins önnur meðöl á sviðinu en gert er
í bókinni. Ég myndi samt segja að Kjartan,
sem skrifaði leikgerðina, hafi verið sögunni
og kjarna hennar mjög trúr.
En þetta er auðvitað alltaf spurning um
að velja og hafna, hvað er með og hvað er
ekki. Samtölin eru í aðalatriðum óbreytt, en
Kjartan stokkar þetta upp og raðar í nýjan
strúktúr. Og auðvitað þarf að beita öðrum
ráðum á sviðinu til að jafnvel ná fram sömu
áhrifum og í sögunni. Til þess notarðu með-
öl leikhússins í stað ritmálsins.“
Geturðu nefnt mér dæmi um hvernig þú
túlkar hluti öðruvísi í leikhúsi en í bók?
ORÐININORÐRI
Frá Bok och Bihliotek ’89, sem holdiö var í Gautaborg dagana 7.-10. september sl.
Fyrri grein
Bok och Bibliotek 89. Það er stundum talað um „Bókamessuna".
Það hlýtur að vera skrýtið hugtak fyrir þá sem ekki eru sænsku-
spilltir í munninum. En „massa“ er, auk þess að vera tónlistarheiti,
notað á sænsku bæði yfir guðsþjónustu og kaupstefnu eða vörusýn-
ingu. „Bok och Bibliotek" er í senn ráðstefna um bækur og menn-
ingu svo og vörusýning þar sem varan er bækur og menning. Hér
er um einkafyrirtæki að ræða, sem hefnr stefnt að því að standa
undir „Norrænni menningarhátíð" eða „menningarsirkus" og tókst
það i ár, með þátttöku allra Norðurlandaþjóðanna. íslendingar hafa
sótt bæði sýninguna og ráðstefnuna undanfarin ár, enda aldrei tekið
virkan þátt í sjálfri sýningunni fyrr en nú í haust, þegar Bókasam-
band Islands og Norræna húsið voru með sinn básinn hvort.
Frá fúndi Norðurlandaskáldanna. Frá vinstri: Kristina Lugn, Einar
Kárason og Itosa Liksom.
Stundum slengdi ég mér nið-
ur við hliðina á biblíunni,
sem var fallega unnin ljós-
prentun af fyrstu íslensku
biblíunni (prentaðri á Hól-
um í Hjaltadal 1584) og í samskonar
bandi og Guðbrandarbiblían gamla.
Hún lá þarna undir gleri hjá þeim
Þórdísi Þorvaldsdóttur og Önnu Ein-
arsdóttur sem höfðu umsjá með sýn-
ingarbás Bókasambandsins. Þær
svöruðu fyrirspurnum og sáu um að
kynna, ekki bara íslensku verkin
heldur líka margan gestinn hvern
fyrir öðrum. Á þriðja degi sýningar-
innar sagði Þórdís að til þeirra kæmi
fyrst og fremst fólk með „íslands-
dellu“, en meðal þess væru auðvitað
margir bóksalar og bókaverðir.
„Bókaverðirnir koma fyrst og fremst
til að skoða bækurnar, vita hvort hér
er eitthvað sem væri vert að þeirra
safn keypti. Sama gildir auðvitað um
bóksalana, og þeir vilja líka selja
okkur bækur. Eg held í sjálfu sér
að þótt bókasöfnin séu ekki mikið
áberandi á þessari sýningu, þá hefur
hún mikið að segja fyrir söfnin, því
hér sjá þó bókaverðirnir hvað er til,
það má segja að bókasöfnin kynni
sig í hverjum bás því það er bókin
sem kemur fyrst og síðan söfnin.
Sumir tala um að það sé alltof mikil
gróðafíkn sem liggi að baki þessari
sýningu og það getur vel verið, sjálf-
sagt gróðafíkn að einhveiju leyti, en
ég held að svona sýningar séu mjög
jákvæðar, þrátt fyrir það. Það er
gróði fyrir bókaverði að geta séð á
einum stað nánast allt sem gefið er
út, ef við tökum nú sænska bóka-
verði, sem sýningin kannski beinist
fyrst og fremst að, þá sjá þeir ekki
bara sænskar bókmenntir heldur
hluta af dönskum, norskum, finnsk-
um og nú sýnishorn af íslenskum
bókmenntum og íslenskri bókagerð."
Þá sagði Þórdís að sér fyndist endi-
lega að íslenskir bókaútgefendur
ættu að láta að sér kveða að ári og
Anna tók í sama streng og benti á
að ef við ættum að standa undir því
að fá sérstaka kynningu næsta ár
eins og meiningin er þyrfti að bjóða
uppá fleira en bækur til að fá at-
hygli og að vel mætti ímynda sér
myndlistarsýningu, leiksýningu, tón-
leika og kynningu á íslenskri kvik-
myndagerð í tengslum við „Bok och
Bibliotek 90“. Dagskráratriðin væru
mikilvæg, þar væri hægt a<3 láta
kveða að sér. Og það gerðu íslend-
ingar reyndar í ár, helmingi fleiri í
sviðsljósinu en í fyrra, þegar Thor
Vilhjálmsson stóð einn Islendinga í
því íjósi.
Þann 9. september kom mennta-
málaráðherra Svavar Gestsson og
kynnti dagskrána „Orðin í Norðri —
Nýskrifað“. í hnitmiðaðri ræðu
kynnti hann Norðurlandaskáldin
fimm; Einar Kárason, Rosa Liksom,
Kristina Lugn, Dea Trier Mörch og
Dag Solstad. Dagskrá þeirra, undir
stjórn Ulriku Knutsson, reyndist mér
betri skemmtun en nokkur önnur
sem ég sótti þessa fjóra daga einfald-
lega vegna þess að skáldin voru hvert
öðru skemmtilegra á þessum fundi.
Dag Solstad, sem hlaut bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs í ár. ætti
að vera óþarft að kynna hér sem
höfund og sömuleiðis Einar Kárason
og vonandi Die Trier Mörch frá Dan-
mörku, sem er bæði grafíklistamaður
og rithöfundur og hefur verið þýdd
á íslensku, a.m.k. Vetrarbörn (þ-
Nína Björk Árnadóttir), Rósa Liksom
frá Finnlandi er meðal annars þekkt
fyrir bók sína Frosin augnablik
(1986) og nú í haust sendir hún frá
sér nýtt smásagnasafn, þar sem hún
fjallar um finnska Lappland, lífið í
Helsingfors og Róm og um hið „ex-
ótíska“ ísland! Rósa bæði málar og
skrifar og ferðast á sérkennilega
magnaðan hátt, hún sagði frá sjálfri
sér bæði í Moskvu og í finnska þorp-
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. OKTÓBER 1989 B 3
--------------------*--------------—--
Skáldið vill að allir
séu góðir
- en getur ekki án hins vonda verið
honum ljósið. Og við vonum að okkur ta-
kist að gera slíkt hið sama með þessari
sýningu."
Þótt saga Ólafs Kárasonar gerist á þess-
ari öld er líf hans á bænum Fæti undir
Fótarfæti afskaplega fjarlægt því sem við
þekkjum í dag. Helgi, á sagan eitthvert
erindi til okkar?
„Mér finnst hún eiga erindi til okkar
því þetta er fallegur skáldskapur. En einn-
ig, eins og segir á einum stað í leikritinu:
111 meðferð á skepnum ber vott um grimmd
og guðlaust hjarta. Það er aldrei vanþörf
á að halda því á lofti og koma því til fólks
hvað hlýja og nærgætni skipta miklu rriáli
í mannlegum samskiptum. Og saga Ólafs
er örugglega ekkert einsdæmi á Islandi á
þessum tíma. Svipað hefur áreiðanlega átt
sér stað á ótal mörgum bæjum þótt verkið
sýni kannski dálítið öfgakennt dæmi.
Við getum líka dregið lærdóm af ein-
stæðingsskap persónanna í verkinu. Þær
lifa allar við harðræði og grimmd og eiga
lítið að gefa öðrum. Samskipti þeirra verða
öll á einn veg. Þær sýna hvor annarri
sjaldnast nokkra umhyggju. Einstæðings-
skapurinn er þeim sameiginlegur, en þær
ekki til neinnar samkenndar.
En eins og Ólafur segir: Það er áreiðan-
legt að manneskjurnar myndu skilja hver
aðra betur og elska hver aðra meira ef
þær vildu viðurkenna hver fyrir annarri
hve einmana þær eru.“.
MEO
Höll sumarlandsins hefst
þar sem Ljós heimsins
endar: Ólafur Kárason er
kominn til Sviðinsvíkur,
laus úr prísundinni á
Fæti, og í þessu litla sjáv-
arplássi opnast honum
heimurinn. Við fáum
síðan að fylgjast með því
hvernig honum vegnar
fyrstu mánuðina í þessari
nýju veröld.
Æ'
Olafur er saklaus eins og ungbarn sem
kann ekki ennþá að bjarga sér og það er
auðvelt fyrir þá sem á vegi hans verða að
ráðskast með hann. Hvað segir Þór Tuli-
nius, sem fer með hlutverk Ólafs í Höll sum-
arlandsins, um þetta?
„Ólafur er einstaklingur sem kann ekki
almennilega að bera hönd fyrir höfuð sér.
Sjálfur getur hann ekki gert flugu mein og
þess vegna er kannski farið illa með hann
í heimi þar sem lífsbaráttan er erfið.
Þegar maður les bókina eftir Laxness þá
langar mann oft til að hann veiji sig. Áð
hann rísi upp og krefjist þess sem hann á
skilið. En hann kann það ekki.“
En gerir þetta hann ekki að litlausri og
óspennandi persónu?
„Nei, hann er ekki litlaus. Hann hefur svo
margt til að lifa fyrir og upplifir svo margt.
Og þetta eru sterkar upplifanir.
Það eru ógurlega margir hlutir að gerast
í hans lífi og þó svo hann verði kannski
undir þá er margt sem hann þarf að gera
upp vð sig þarna í Sviðinsvík. Hann þarf
að gera upp við sig af hveiju hann er skáld
og af hveiju hann er til. Hann upplifir líka
sína fyrstu ást og uppgötvar hve mikils virði
hún er honum. Þannig að það er heilmikil
togstreita í honum, hann hefur sterkar þrár
og kenndir eins og tilfinningaveru sæmir."
Og lærir hann ekkert á reynslu sinni í
Sviðinsvík?
„Já og nei. Þetta sumar er hann ekki enn
búinn að átta sig á því hver hann er. Hann
er bara þannig að hann getur ekki gert flugu
mein. Og hann veit ekkert ennþá af hveiju.
En vissulega þroskast hann og mótast, en
það er ekki fyrr í þriðju bókinni, Húsi skálds-
ins, sem hann áttar sig á því hvaða hlutverk
hann hefur í lífínu. Það er að segja að hann
er skáld og skrifar um fegurðina, sorgina
og ófullkomleika mannsins, en er ekki hérna
til að breyta heiminum. Hann verður áfram
sama viðkvæma og ósjálfbjarga manneskj-
an.“
Þóft það hafi verið farið illa með hann í
sveitinni þá virðist hann ekki búast við neinu
slæmu frá fólkinu í Sviðinsvík ...
„Hann er auðvitað hræddur. Hræddur um
líf sitt þegar allir hafna honum og hann er
algjörlega allslaus. Á ekkert nema bækurn-
ar. Þegar hann hefur ekkert til að borða og
kann heldur ekki að bjarga sér í þeim efnum
verður hann hræddur og einmana. En svo
berst honum einhvernveginn björgin á
síðustu stundu.
Ólafur lifir alltaf í trúnni á það góða í
manneskjunni og getur í rauninni ekki horfst
í augu við það vonda. Enda segir hann ein-
hvern tíma seinna að hann hafi draumsýn
um heim þar sem allt er gott og allir eru
hamingjusamir og hafa nóg að borða. En
hann segir samtímis að ef sá heimur væri
til þá væru ekki til skáld.“
En á Sviðinsvík, skilur hann fólkið og lífið
í kringum sig?
„Já, hann skilur margt, en hann er nátt-
úrulega bara unglingur og það eru milljón
hlutir sem hann skilur ekki. Og hann er allt-
af að verða fyrir vonbrigðum með lífið, enda
hefur hann miklar væntingar til lífsins að-
eins sautján ára.“
MEO
„Við getum tekið sem dæmi skáldkonuna
á loftinu, Hólmfríði, sem verður_ eiginlega
fasti punkturinn í tilverunni hjá Ólafi. Hún
fæðir hann og klæðir allt þetta sumar sem
leikritið er að gerast og í bókinni eru langar
og fallegar lýsingar á því hve heimilið henn-
ar er snyrtilegt. Köflótti dúkurinn á borðinu,
hvítþvegin gólfin, þessi heimilistilfinning.
Við erum auðvitað ekkert að láta hann tala
um þetta í sýningunni og þau áhrif sem það
hefur á hann, heldur leysum það á annan
hátt, með leikmyndinni. Við setjum inn eina
eldavél, sem er þá bæði tákn fyrir matseld-
ina sem hún stendur fyrir og_ hlýjuna. Hjá
henni er alltaf ylur og hiti. Á þessu stóra
sviði, sem eins og leikmyndin er leyst hjá
okkur er eins og tákn fyrir Sviðinsvík, þetta
berangurslega pláss, er þetta eini fasti hita-
punkturinn sem hann sækir. Þetta heimilise-
liment, sem er auðvitað miklu ítarlegar og
öðruvísi lýst í bókinni, reynum við að sýna
með okkar táknum. Þetta er bara eitt dæmi.
Annað er að Halldór segir kannski í sög-
unni hvernig einhver persóna segir einhveija
setningu: -sagði hann dimmum rómi eða eitt-
hvað slíkt. Við eltum ekki svona lýsingar
nákvæmlega. Það getur verið miklu sterkara
að segja það einhvernveginn öðruvísi.
Ennþá eitt sem við erum ekki alltof mikið
að hengja okkur í, það eru útlitslýsingar á
fólki. Þær eru merkur og skemmtilegur þátt-
ur í bókinni, að búa til þessa mynd fyrir
lesandann, en það væri ekki vinnandi vegur
að fara að breyta öllum leikurunum til sam-
ræmis við útlitslýsingar bókarinnar. Okkur
finnst það skipta minna máli, en reynum
heldur að taka ákveðna eðlisþætti þessárar
perónu sem eru einkennandi fyrir hana og
yfirfæra þá í leik. Þannig að feitur maður
í bókinni getur verið tággrannur í sýngunni."
Þið hafið ekki áhyggjur af því að aðdáend-
ur bókarinnar verði fyrir vonbrigðum þegar
þeir sjá sögupersónurnar á sviðinu?
„Nei, nei. Ef við værum að eltast við það
yrði þetta bara söguleg myndskreyting. En
auðvitað reynum við að nýta okkur sem allra
mest allskonar stikkorð og skemmtilegheit
sem Laxness er með og segja kannski alveg
óendanlega mikið. Og svo geta lýsingar í
bókinni hjá honum, sem eru í óbeinni ræðu
og þar af leiðandi kannski ekki með í leik-
gerðinni, þær geta samt verið óskaplega
sterkur lykill fyrir hluti sem við erum að
reyna að sýna í sýningunni. Mér dettur í
hug dæmi um Ólaf Kárason sjálfan, en það
eru auðvitað til ótalmargar lýsingar af hátt-
herni hans og öðru í sögunni. Það er ein
ægilega falleg lítil setning, reyndar úr þriðju
bókinni Hús skáldsins, þar sem ein persón-
an, Jórunn, segir: „Mér finnst alltaf að það
sitji fuglar á höndunum á þér þegar þú tal-
ar“. Þetta fannst okkur skemmtileg lýsing
á því hvernig hann tjáir sig og svona getur
maður tekið heilmikið af stikkorðum út,
þótt þau séu ekki sögð í sýningunni. Þess
vegna er bókin endalaus fjársjóður fyrir
okkur að vinna úr.“
Fylgirðu leikgerð Kjartans?
„Leikgerðin er lögð fram sem vinnuhand-
rit, sem við höfum unnið út frá og já, það
má’ segja að hún hafi breyst ansi mikið á
æfingatímanum. En aðallega höfum við stytt
hana. Hann leggur hana fram í grófu formi
með þeirri vitneskju að hún eigi eftir að fara
í vinnu og treystir okkur algjörlega fyrir því.
Við höfum unnið sýningarnar alveg sjálf-
stætt og ekkert heimsótt hvorn annan á
æfingar og vitum í rauninni ekkert hvað
. hinn er að gera þannig séð. Okkur hefur
ekki fundist nein ástæða til að vera að elt-
ast við að gera sýningarnar keimlíkar, enda
býst ég við að það sé yfir þeim ólíkur stíll
og ólíkt yfirbragð. Eins og til dæmis ákvarð-
ast af rýminu sem þær eru leiknar í.“
Reynið þið að nota alla þessa nýju mögu-
leika sem stóra sviðið býður ykkur upp á?
„Mér fannst mikilvægast núna að leyfa
þessu rými að njóta sín, en við erum ekkert
að velta okkur upp úr allskyns tæknibrellum
sem er hægt að nota hérna. Við erum ekk-
ert endilega að troða þeim öllum fram svona
í fyrstu sýningunni og það á áreiðanlega
eftir að nota þær miklu meira í einni og
sömu sýningunni en við gerum.
Ég hef aðallega lagt áherslu á það í leik-
myndinni að leyfa þessu opna rými að njóta
sín vel og við höfum ekkert verið eltast við
að byggja upp of natúralistískt í kringum
ákveðin atriði. Heldur er þetta táknmynd
fyrir þorpið. Þetta sviðna og þessa auðn þar
sem Ólafur verður oft óskaplega einn á þess-
ari píslargöngu sem að verkið er.“
Viðtal: Margrét Elísabet Ólafsdóttir.
Frá vinstri: Ingmar Svedberg, formaður finnsk-sænska rithöfúndafélagsins, Lisbet Olson, bókasafhsvörð-
ur í Hanaholmen (Helsingfors), Margrét Guðmundsdóttir gjafdkeri v. Norræna Húsið, Anna Einars-
dóttir form. framkvæmdanefndar Bókasambands íslands, Guðrún Magnúsdóttir yfirbókavörður Norræna
hússins og Ann Sandelin fyrrverandi framkvæmdastjóri Norræna Hússins.
inu sínu með átta húsum fjörutíu km
frá sænsku landainærunum. „For-
eldrar mínir voru smábændur með
sjö börn, ég er yngst og það voru
aldrei lesnar bækur í minni fjöl-
skyldu. Enginn hafði áhuga á listum
eða neinu svoleiðis, svo ég hafði held-
ur engan áhuga á bókmenntum og
listum. Þess vegna er dálítið „sjokk“
fyrir mig að ég skuli vera einhver
sem skrifar og málar. Mín æðsta ósk
var að verða rússneskukennari. Og
það varð ég aldrei. — Jú, það er of
seint. En svona er andrúmsloftið sem
ég kem úr. Mjög sérstakt. Og mjög
þrúgandi. Fullt af angist. Og guðs-
ótta. Og fólkið — það er btjálað.
Allir sem einn.“ Og þessa sakleysis-
legu ræðu með barnslegum og mjög
svo persónulegum áherslum botnaði
hún með ábyrgðarfullri setningu:
„En fyrir rithöfund er þetta mjög
áhugavert andnimsloft og um-
hverfi." Og áður en hún las upp úr
bók sinni um Moskvu tilkynnti hún
vandlega að hún ætti við það vanda-
mál að stríða að vera lesblind. Og
ég efa að áheyrendur hafi efast um
heiðarleika hennar. En allir hlógu.
Kristina Lugn er líka dálítill trúður.
Og skáld. Hún er þekkt og umdeild
í Svíþjóð og „heildarútgáfa" af ljóð-
um hennar er löngu komin út undir
titlinum „Ró bara ró“ (Lugn bara
Lugn) en fyrir skömmu sendi hún
frá sér ljóðabókina „Hundstunden".
Þá hefur hún skrifað leikrit sem tek-
ið hefur verið eftir a.m.k. innanlands
og eitt nýtt er væntanlegt á fjalirnar
en sjálf lýsir hún yfir: „Ég er búin
að skrifa tvö léleg og eitt hálflélegt
leikrit og nú kemur leikrit sem segir
stopp. Og svo ætla ég að gera sams-
konar frama á skáldsagnabrautinni.“
Kristina Lugn þekkir sitt heimafólk
auk þess sem hún kann sinn persónu-
lega frásagnartón, sem stundum
minnir á tón hálfbjána, svo örugglega
og svo innilega meðvitað að enginn
veigrar sér við að hlæja. Þannig urðu
óvænt tilsvör hennar óborganleg
skemmtun að þessu sinni, sem og
frásögn hennar af sjálfri sér sem
ungu skáldi sem orti trúarljóð og
þjáðist af offitu og sem foreldrarnir
sendu í vist til Noregs, sextán ára
að aldri, svo hún mætti víkka sjón-
deildarhringinn og þar átti hún að
gæta barna og eitt þeirra datt úr
rólunni, strax i byrjun, og braut i
sér tennur, svo hún hataði fjölskyld-
una og fjölskyldan hataði hana og
hún gat ekkert gert nema gengið til
Drammen og séð „Gone with the
wind“ dubbað á norsku.
En hvað sem opinberum persónu-
leika og sviðshæfileikum líður þá
vora skáldin fimm þarna saman kom-
in og tilkölluð vegna verka sinna og
um þau í heild ætla ég ekki að reyna
að fara betri orðum en Svavar Gests-
son gerði í ræðu sinni en hann sagði
meðal annars: „Og það er sameigin-
legt með öllum þessum höfundum
að geta skrifað raunsæjar samfélag-
slýsingar án þess að það kosti lesend-
ur þeirra miklar kvalir og sjálfsaf-
neitun að lesa bækur þeirra, eða
marga kafl'ibolla fyrir hverja blaðsíðu
til að halda sér vakandi...
Og ennfrcmur (í mjög lauslegri
þýðingu): Þau eru skáld og listamenn
sem þora að sjá og lýsa því sem þau
sjá á þann hátt að það vekur at-
hygli. Og á þann hátt að bækur
þeirra eru til handa venjulegu fólki
af því þær fjalla utn raunveruleika
þessa fólks.“
„Stelpan hans pabba“ vann
Einn af hápunktum „Norrænu
menningarhátíðarinnar" í ár var op-
inberun úrslita í leikritasamkeppni
sem „Bok och Bibliotek" efndi til í
samvinnu við Göteborgs Stadsteater.
Að minnsta kosti 213 höfundar, þar
af tveir íslenskir, hafa örugglega
beðið með óþreyju allt fram á síðustu
stund, en úrslitin voru fyrst tilkynnt
á blaðamannafundi þann 5. septem-
ber, að verðlaunahafanum viðstödd-
um, Patrik Bergner. llinn nýráðni
leikhússtjóri Borgarleikhússins Per
Lysander kvað leitun á jafri undrandi
dómnefnd sem þessari, þegar um-
slagið með nafni höfundar verðlauna-
leikritsins, „Pappas flicka", var opn-
að. Alls höfðu borist 213 leikrit, 124
frá sænskum höfundum, 42 frá Dan-
mörku, 40 frá Noregi, 5 frá Finn-
landi og 2 frá íslandi. Undrun dóm-
nefndar kom til af því að það virtist
hafa verið leitað langt yfir skammt,
því Patrik Bergner er 27 ára gamall
leikari, nú búsettur í Gautaborg og
starfar auk þess sem lausráðinn leik-
ari við Borgarleikhúsið. Hann er
fæddur í Stokkhólmi en ólst upp í
Bandaríkjunum og seinna á hinum
og þessum stöðum í Svíþjóð. „Pappas
flicka", sem er ijölskyldudrama með
fjórum hlutverkum, sagði hann fjalla
um óttann við að vera ekki elskaður.
Hann sagðist hafa sent fjögur leikrit
í keppnina og hafa skrifað leikrit
síðan hann var um tvítugt, borið sum
þeirra undir leikstjóra og „drama-
turga", en án árangurs með tilliti til
uppfærslu.
Þijú leikrit höfðu auk þess verið
valin til heiðursviðurkenningar.
„Kjærlighed uden yller“, eftir danska
rithöfundinn Jess Ornsbo, „Nigger"
eftir ungan sænskan höfund að nafni
Bengt Ohlsson og „Motet", eftir
norska leikarann og höfundinn Ketil
Egge, sem hefur starfað við Roga-
land teater síðan 1979. í dómnefnd
áttu sæti níu manns: Carin Mann-
heimer rithöfundur og leikstjóri við
sjónvarp, Tomas Tengby rithöfundur
og leikstjóri, svo og frá Göteborgs
Stadsteater: Birgitta Palme, fyrrver-
andi leikhússtjóri, Per Lysander,
núverandi leikshússtjóri, leikararnir
Christer Fant og Johan Karlbcrg,
leikstjórinn Gunnilla Berg og leiklist-
arráðunautamir Nadja Gabay og
Kristina Ros. Verðlaunum og heið-
ursviðurkenningum var síðan úthlut-
að við frumsýningu á „Góða ntann-
eskjan frá Sezuan" eftir Bertolt
Brecht.
TEXTI OG MYNDIR:
Kristín Bjarnadóttir