Morgunblaðið - 28.10.1989, Síða 2

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 1989
2 B________________________________
Áskirkju. Ekkert húsanna er sérstak-
lega hannað fyrir tónlist. Við þann
kost búa allir íslenskir tónlistarmenn.
Með tilliti til aðstöðuleysis er þó með
ólíkindum að hægt sé að halda úti
starfsemi á borð við Kammersveit
Reykjajavíkur í sextán ár og talið
berst að fjármögnun hennar.
„Það er nú það,“ segir Rut, „við
reynum að spila í húsnæði þar sem
við borgum litla, eða enga leigu, og
að allir listamennirnir gefi vinnu sína
hveiju sinni. Þannig getum við notað
aðgangseyrinn til að greiða kostnað
við tónleikana sem alltaf er einhver.
Nú ef einhver afgangur er, skiptum
við honum milli hópsins - svona rétt
upp í kostnað - því auðvitað fylgir
því töluverður kostnaður fyrir fólk
að taka þátt í tónleikum okkar Næg-
ir að nefna, að eins og aðrir, verður
það að greiða fyrir ferðir, barnapöss-
un og fleira. Við höfum einnig notið
velvildar ýmissa fyrirtækja, sem hafa
styrkt tónleika okkar, svo að við
höfum oftast fyrir kostnaði - nótna-
kostnaði, flutningi á hljóðfærum,
auglýsingum og prentun á efnisskrá,
svo eitthvað sé nefnt. Með hliðsjón
af þessu er í rauninni merkilegt, að
þótt við leitum aftur og aftur til sömu
hljóðfæraleikaranna, og þeir viti að
þeir fái ekkert greitt fyrir vinnu sína,
eru þeir alltaf til í að spila með okk-
ur.“
Hvemig haldið þið þetta út svona
lengi?
„Ætli það sé ekki bara af þijósku,"
svarar Rut hlæjandi. Um leið átta
ég mig á að þetta var heimskuleg
spuming, því aðsóknin á tónleika
Kammersveitarinnar sýnir glöggt að
aðdáendur kammertónlistar eru
margir hér og líklega yrði lítil hrifn-
ing ef sveitin gæfist upp. „Nei, ann-
ars,“ bætir Rut við, „líklega erum
við bara svona bjartsýn - höldum að
einn daginn komi í Ijós að við höfum
sannað starfsemi okkar og við hljót-
um viðurkenningu sem nauðsynlegur
þáttur í tónlistarlífinu. Önnur ástæða
þess að við höldum áfram er sú, að
okkur finnst þetta óskaplega
skemmtilegt sjálfum. Það ertil ótölu-
legur fjöidi af kammerverkum, sem
við viljum flytja, auk þess sem íslensk
tónskáld hafa samið þó nokkur verk
fyrir okkur. Það er margt sem hefur
áhrif á úthaldið og ég segi alltaf að
Kammersveitin haldi áfram, svo lengi
sem hljóðfæraleikarar eru tilbúnir
að spila ókeypis. Það er ekki heldur
svo lítið að fara fram á, vegna þess
að við erum ekki að tala um atvinnu-
laust fólk, heldur fólk sem vinnur
fulla vinnu og 'jafnvel meira, við
kennslu og/eða í Sinfóníuhljómsveit-
inni. Þessar síðustu vikur höfum við
til dæmis, verið að æfa bæði vegna
vegna vígslu 3orgarleikhússins og
fyrir Englandsferðina og það hefur
þýtt að með annarri vinnu eru þessir
hljóðfæraleikarar að spila á hljóðfæri
í átta til tíu klukkustundir á dag.
Það þarf geysilegt líkamlegt úthald
til þess.“
Þú talar um verk sem hafa verið
samin fyrir ykkur. Nú er það svo,
að þið flytjið þau einu sinni og svo
heyrast þau kannski ekki árum sam-
an. Hafið þið ekkert velt fyrir ykkur
að gefa út íslensk kammerverk á
plötu eða diski?
„Það er ekki ennþá komið að því.
Við eigum að vísu plötusjóð, sem við
höldum til haga. Þegar við hugsum
um plötuútgáfu, koma alltaf upp
ýmsar spurningar: Hvérnig verk og
fyrir hvern? Ætlum við að gefa út
plötu fyrir íslenskan markað - eða
erlendan? Ef við erum að tala um
íslensk kammerverk, og kynningu
þeirra erlendis, er það íslenska tón-
verkamiðstöðin sem stendur að út-
gáfu íslenskra verka og okkur finnst
það eiginlega vera í þeirra verka-
hring, en ekki okkar flytjendanna,
að gefa út plötu með kammerverkum
íslenskra tónskálda. Okkur finnst
það hins vegar alltaf dálítið leiðin-
legt, þegar verið er að skrifa verk
fyrir okkur og við æfum það í langari
tíma, og flytjum það svo aðeins einu
sinni fyrir tiltölulega lítinn hóp.“
Já, vissulega getur orðið einhver
bið á því að íslensk kammertónlist
verði í plötusafni þeirra sem slíkri
tónlist unna og er það vissulega
bagalegt, því að þangað til hljóta
verk erlendra tónskálda að verða
okkur kunnari en verk okkar eigin
tónskálda. En Kammersveit
Reykjavíkur heldur starfsemi sinni
ótrauð áfram og á meðan svo er, er
von um að eitthvað rætist úr með
plötuútgáfu.
Texti/Súsanna Svavarsdóttir
Arvid Pettersen
— lífsspekingur í postmodernískri mynd
Eftir Bo Nilsson
Imörgum umsögnum upp á
síðkastið hefur Arvid Pettersen
verið skilgreindur sem
postmodernisti. Það er ekki erf-
itt að sjá hvað veldur. í málverkum
hans hafa menn þóst finna ijölmörg
einkenni sem yfirleitt hafa verið
eignuð postmodernismanum. Þetta
gildir bæði um einstök verk, sem
menn hafa talið einkennast af
sundraðri áherslu fremur en sam-
ræmdri heild, en einkum hafa menn
í þróun hans saknað persónulegs
stíls sem gæfi vissan heildarblæ á
verkin. I staðinn hefur komið sam-
sull, segja menn, þar sem tilvísanir
og athugasemdir hafa verið sóttar
til ýmissa skeiða listarinnar á
tímum modernismans. Þótt það
kosti nokkra fyrirhöfn ættu menn
að geta áttað sig á því að Arvid
Pettersen var að fara í gegnum
stóra kafla nútíma listasögu. Það
er ekki tiltakanlega erfitt að lesa
þannig úr verkum hans.
Málverk Arvids Pettersens má
rekja til sögulegra aðstæðna í
nojskri list. Það er að segja til
norska afbrigðisins af síðimpressj-
ónisma. Fleiri ungir myndlistar-
menn hófu einnig feril sinn á norska
afbrigðinu af síðimpressjónískri
myndlist, sem sett hefur svip sinn
á norska málaralist frá lokum 19.
aldar til 1960. Afstaða Arvids Pett-
ersens til þessarar hefðar einkenn-
ist hins vegar ekki á trausti á gildi
hennar. Hann er tortryggnari á
hana, eða hefur öllu heldur fyrir-
vara, en hann nýtir sér samt sem
áður myndefni hennar og stílbrögð.
í myndefni leggur hann til grund-
vallar marga klassíska myndefnis-
flokka; uppstillingar-, landslags- og
innanstokksmyndir. Þessar myndir
virðast þó með öllu ótengdar norsku
þjóðfélagi á þessum tíma. Hér er
ekkert sem ber vitni um bændaþjóð
með ríkar, alþýðlegar handverks-
hefðir. Þeir hlutir sem sjást á mynd-
unum eru mjög svo algengir, þeir
hafa hvorki táknræna dýpt né
nokkra sérstaka skáldlega fegurð.
Þeir virðast frekar bera vitni um
áhuga á hlutum, völdum af handa-
hófi, en afstöðu til raunveruleikans
sem feli í sér fagurfræðilegar
vangaveltur. Til þess að árétta af-
neitun sína á stað sínum í sögunni
málar Arvid Pettersen á nokkrum
málverkanna hluti frá öðrum tímum
sem ijúfa sögulegan trúverðugleika
listaverkanna. Þetta gefur málverk-
um hans tímalega mótsögn sem
flytur þau til samtíðarinnar. Hinn
lifandi maður sést ekki á málverk-
unum. Þau form frá manninum,
sem sjást, eru mannaverk, eftir-
myndir í mótun eða málverki. Samt
er maðurinn mjög áþreifanlegur í
málverkunum. Það er fyrir hug-
amálægð listamannsins sem mál-
verkin lifa. Þetta kemur meðal ann-
ars fram í afmörkuðu sjónsviði og
tilviljunarkenndri sneið úr stærri
heild. Einstaklingsbundin sneið
listamannsins er lítt samræmd.
Einnig eru höfð endaskipti á öllum
hugtökum í rýminu. í staðinn fyrir
kyrrstæða miðjufjarvídd er kominn
aukinn sjónrænn kraftur þar sem
fjölmörgum rýmislausnum er raðað
saman. Til þess að enn skýrar sjá-
ist að myndefnið er skynjað frá
sjónarhorni listamannsins er minnt
með dráttríkri pensilskrift á verk-
legan þátt þess að mála og gefur
þetta verkunum skýrt persónulegt
yfírbragð. Markmiðið er, með öðr-
um orðum, að minnast á gildi hins
einstaklingsbundna sannleika, ekki
aðeins fyrir málaralistina heldur
einnig fyrir sérhvert annað form
þess að leita sér þekkingar á veru-
leikanum. Það er reynslan af þess-
ari uppgötvun sem er framlag
síðimpressjónismans til málaralist-
ar nútímans.
Reyndar lét Ai’vid Pettersen ekki
nægja að leggja síðimpressjónism-
ann til grundvallar í verkum sínum.
Hann hraðaði sér áfram á næstu
stöð. Það er ekki erfitt að geta sér
þess til að hann staldraði við þar
sem modernisminn öðlaðist viður-
kenningu í upphafi aldarinnar. í
málverkum frá því upp úr 1980
má sjá ýmsar vísanir til upp-
hafstíma modernismans. Málverkin
eru máluð á grófa planka eða spýt-
ur í stað þess að vera á léreft. Þessi
flötur rýfur myndefnið og hlutar
það sundur á fágaðan hátt. Eðlilega
verður áhorfanda hugsað til þess
hvernig kúbisminn sundraði mynd-
efninu jafnvel þótt sundurlimun
kúbistanna á myndefninu væri
bundin greiningu en þessi sundur-
hlutun tilviljunarkenndari. Það eru
einnig önnur atriði í þessum mál-
verkum sem benda til kúbismans.
Einnig það að nota spýtur sem flöt
undir málverkið tengist kúbisman-
um og límingarmyndir (collage)
sem miða að því að flytja mannlega
smíðisgripi raunveruleikans beint á
léreftið. I málverkum Arvids Pett-
ersens er framkvæmdin ekki jafn
hátæknileg en árangur verður að
miklu leyti sambærilegur. Jafn-
framt nær Arvid Pettersen með
þessu að gefa málverkum sínum
Iandfræðilega og menningarlega
staðarákvörðun. Það fer varla milli
mála að þetta er kúbismi af norskri
gerð þar sem náttúran er með eins
og nokkurs konar sjálfsagður hlut-
ur.
Arvid Pettersen lætur hins
vegar ekki sitja við kúbískar
tilvísanir. Hann hefur einn-
ig í myndefnisvali og málun
nokkuð af veikleika kúbistanna fyr-
ir prímitivismanum. Þetta kemur
verulega mikið fram í þeim hlutum
sem móta málverkin en aðrir hlutir
eru settir til þess að skapa tímarugl-
un. En einnig í litaskala og hand-
bragði mótast þessi málverk af
tengslunum við áhuga kúbista á
hinu frumstæða. Þetta gildir ekki
síst um litaskalann sem hefur verið
skorinn niður úr uppmögnuðum
litaskala síðimpressjónista niður í
takmarkað litaval sem er aðallega
fólgið í gráum og brúnum litbrigð-
um. Þegar við þetta bætist fábreyti-
leiki í málverkinu, sem stundum
stappar nærri því að vera predikun,
skilur maður að það er kraft\inn
í tjáningunni sem hefur leitt Arvid
Pettersen til kúbismans.
Eftir norskan kúbisma Arvids
Pettersens með rætur bæði í
kúbískum prímitivisma og norsku
bændasamfélagi verður iðnaðar-
samfélagið og smíðisgripir þess
eðlilegt framhald. Þennan áhuga á
daglegu lífi okkar í iðnaðarþjóð-
félagi sem menningargrunni hefur
hann notfært sér í mörgum mál-
verkum eftir 1980. Merkilegust er
tvímælalaust röð andlitsmynda sem
eru málaðar á ónýta vatnskassa úr
bílum. Tilgangur myndanna er ekki
að mála lifandi menn. Það fer eng-
an veginn milli mála að þetta eru
bijóstmyndir, sem nafa vakið áhuga
Arvids Pettersens, þ.e.a.s. myndir
sem þegar hafa verið gerðar af
mönnum. Þessar bijóstmyndir
standa fyrir listina sem menningar-
leg minnismerki. En einnig fyrir
listina sem verk einstaklingsins sem
með persónulegri tilvist sinni og
tilfinningum skapar mótvægi við
nafnleysi iðnframleiðslunnar. Þetta
er enn frekar dregið fram með því
að málarinn kaus að mála þessar
bijþstmyndir.
í sömu expressjónísku hefð er
einnig önnur hlið á sama máli. Það
er saknaðartilfinning eftir bænda-
samfélaginu og smíðisgripum þess.
Arvid Pettersen hefur kippt þeim
hlutum úr eiginlegu samhengi
þeirra með því að beiná athyglinni
algjörlega að þeim. Á þennan hátt
virðist hann leggja áherslu á að
þessir hlutir hafi misst þann tilgang
sem þeir áður gegndu. Nú eru þeir
viðfangsefni listrænnar myndsköp-
unar og hafa þar með öðlast tákn-
ræna dýpt. Arvid Pettersen leggur
hér mikla áherslu á rammann og
skerpir þannig áherslu á að hlutirn-
ir tilheyri listinni. Afstaðan til hlut-
anna á myndinni er mótuð í ex-
pressjónísku málverki, ekki af neinu
þjóðfélagsraunsæi heldur af við-
kvæmni eins og þeir væru hjart-
fólgnir dýrgripir.
Þeir einkennast ekki af nafn-
lausri Ijöldaframleiðslu iðnaðar-
þjóðfélags heldur af handverks-
kunnáttu og handlagni bændaþjóð-
félags. Þessa hefð, að líta yfir far-
inn veg, sem mótaði mjög norræna
málaralist á millistríðsárunum, kall-
ar Arvid Pettersen fram með lita-
skala sem me_ð öllu hefur glatað
litskrúði sínu. í gráum blæbrigðum
einum dregur hann upp liðinn tíma
sem ef til vill var ekki alltaf eins
Ijúfur og saknaðarfull expressjónísk
málverk halda fram. Listræn endur-
sköpun Arvids Pettersens á bænda-
menningunni mótast af allmiklu
meiri efasemdum, þar er varla að
finna saknaðarvott. Aðferð hans að
sýna þetta minnir á breytinguna
úr svart-hvítu yfir í litasjónvarp.
Þegar menn eru farnir að horfa á
litasjónvarp er býsna furðulegt að
snúa sér aftur að því að horfa á
svart-hvítan skjá. Þvílíka saknaðar-
rómantík bítur sig enginn í nú á
tímum ef ekki liggur einhver hug-
myndafræði að baki.
Arvid Pettersen: Corridor, 1988.