Morgunblaðið - 09.12.1989, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGÍJR 9'. DESEMBER 1989
B 7
Tileinkað fólkinu
Dan Flavin
Einar Guðmundsson skrifar frá Baden-Baden
STAATLICHE Kunsthalle í Baden-Baden reynir að láta sitt ekki eftir
liggja á sýningarsviði nútímamyndlistarinnar í Þýzkalandi. Baden-
Baden liggur ekki beinlínis miðsvæðis í Iistaheiminum, en oft eru þar
samt athyglisverðar sýningar, sem komast á síður stórblaðanna og
listatímaritanna. Ein slík var sýning á verkum eftir bandaríska lista-
manninn Dan Flavin. Hann vinnur með neonljós.
Dan Flavin er sagður hafa lagt
grunninn að fyrirbærinu
„minimal art“ ásamt Carl
Andre, Donald Judd og Sol
LeWitt. Hver í sinu horni voru
þeir á sama tíma að þróa með sér
hugmyndir um frelsun listaverksins
undan oki hefða og táknrænna merk-
inga, og beittu til þess þrengingu
formsins.
Sýningin í Kunsthalle Baden-
Baden var sett upp með kringum-
stæður í huga og verður þar af leið-
andi ekki endurtekin annars staðar
eða í sömu mynd. Listamaðurinn
vann að uppsetningunni í hálfan
mánuð fyrir opnun, lagði alla sýning-
arsali hússins undir neonpípur og
ljós. Var þetta fyrsta viðamikla sýn-
ing hans í Evrópu í fimmtán ár, en
einstök verk er að finna á listasöfnum
út um alla álfu; byggjast verkin á
sérstakri uppsetningu neonljósröra á
völdum veggjum — það er alltaf sama
grunnhugmyndin á bak við, en til-
brigðin eru næstum því óteljandi.
Dan Flavin fæddist í New York
árið 1933. Hann lagði stund á veður-
fræði á vegum bandaríska flughers-
ins; var í Kóreu og Japan árin ’54
og ’55. Stundaði því næst nám í þjóð-
félagsfræðum við Columbia-háskóla
— var jafnframt sjálfmenntaður list-
málari er hann sneri sér að gerð ljós-
efnisverka árið 1963. Síðar varð
hann sér reyndar úti um próf í mynd-
list við háskólann í Carolina.
Þar sem Flavin vinnur með ljós,
veldur það oft alls konar misskilningi
og jafnvel gremju fólks, sem spyr
oft gáttað: Er þetta list? — Hann
styðst við verksmiðjuframleitt efni,
stöðluð flúrljósarör sem allir þekkja
úr hversdagsleikanum; framlag lista-
mannsins er hin mismunandi niður-
röðun neonpípanna og spil með Ijó-
sið, sem er ýmist dagsbirta, hvítt,
gult, grænt, blátt, rautt eða bleikt —
það er einmitt ljósið sem aðalmáli
skiptir í myndgerð Flavins, en hann
leggur áherzlu á, að verkin séu ekki
skúlptúrar og hann sjálfur því þar
af leiðandi ekki myndhöggvari eða
mótunarlistamaður. „Á bak við verk-
in liggur engin merking eða þróun,“
er haft eftir listamanninum, „þetta
eru útfærðar skreytingar sem áhorf-
andanum er ætlað að upplifa sem
andartaksfrávik og gleyma svo. —
Það sem þú sérð er það sem þú sérð.“
Dan Flavin var þegar árið 1961
farinn að setja saman birtukassa,
með ljósaperum og flúrljósapípum,
sem hann nefndi „íkona“. Hann
bendir þó á, að íkona þessa beri ekki
að líta á, strangt til tekið, sem „trúar-
lega hluti" þótt ívafið kunni hugsan-
lega að vera fyrir hendi. Það sem
þó varð til þess að hann lagði endan-
lega frá sér pensilinn var tilkoma
verksins „Díagónal frá 25. maí
1963“. Þetta verk varð e.k. upphaf
allra síðari verka listamannsins, sem
upp frá því helgaði sig ljósinu —
ekki þó í launhelgum skilningi, tekur
listamaðurinn ávallt 'fram aðspurður.
Hann var nánast að leika sér þegar
hann festi ósköp venjulega, gula flúr-
, r; ,V' 'r ; ’ ■ ;;;v' < - -í ■ ' _'■: V
Tileinkað Leo Castelli.
ljóspípu, 244 sm langa, á vinnustofu-
vegginn, í 45 gráðu halla. Þá gerði
hann sér ljóst, að ljósið væri hans
verkfæri. „Geislandi pípan og skugg-
inn af festibúnaðinum virtust mér
geta staðizt út .af fyrir sig, svo kyn-
lega sem það hljómar. Það var ekki
nauðsynlegt að binda lampann við
stað; hann virtist beinlínis geta stað-
ið af eigin rammleik, kröftugur og
tilþrifamikill á vegg vinnustofu
minnar — skýr og ágeng gasformuð
mynd, sem vegna birtumagnsins,
leysti nánast upp hlutlæga nærveru
sína í ósýnileika.“ Tiivitnuð orð eru
fengin úr sjálfsævisögulegri ritgerð,
í bleiku, gulu og grænu flúrljósi.
sem listamaðurinn samdi og flutti
áheyrendum árið 1964 og lætur
prenta í sýningarbókum sínum. Það
er því kannski ekki úr vegi, að draga
saman nokkur atriði úr þessum texta,
þar sem listamaðurinn leitast við að
varpa ljósi á sjálfan sig óg uppruna.
Dan Flavin var sá tvíbura er kom
fyrr í heiminn, og fer engin saga af
hinum bróðurnum í listasögunni.
Hann var sonur manns sem neitaði
sér um munað og nautnir, lítt karl-
mennskulegur, írsk-kaþólskur skóla-
starfsmaður með það verksvið að
leita uppi skrópara. Móðirin var
heimskt harðstjórnarkvendi komin
af þýzkum aðalsættum en þó án
snefils af göfuglyndi. Hann var sett-
ur í umsjá enskrar barnfóstru er
þjáðist af nákvæmni; „hún reyndi
að venja mig á klósett tveggja vikna
gamlan og sló mig er það mistókst“,
skrifar Flavin. Hann hafði ekki náð
sjö ára aldri er hann reyndi að hlaup-
ast að heiman. En tveimur húsalengj-
um frá heimili sínu var hann gripinn
ótta við hið óþekkta í sólskininu.
Hann byijaði að teikna sem barn
(„Móðir mín hefur skýrt svo frá, að
ég hafi dregið upp líflega, en nokkuð
barnslega einfalda mynd af felli-
bylsskaðanum á Long Island árið
1938, sem hún seinna eyðilagði
ásamt næstum öllum teikningum
bernsku minnar.“); barnið varð hald-
ið þeirri ástríðu að teikna
stríðsmyndir og leiftrandi sprengjub-
lossa — en ásetningur foreldranna
var sá, að drengurinn yrði prestur,
og þess vegna var trúarlegu uppeldi
snemma þvingað upp á hann. Sem
kórdrengur varð hann með tímanum
einkennilega snortinn af hátíðleika
jarðarfaramessanna, sem voru full-
komnaðar með ríkulegri kertaljósa-
dýrð, messusöng, sknlðgöngum og
reykelsisilmi — auk þess sem hann
fékk fimmtán sent á lík fyrir altaris-
drengsþjónustuna.
Það átti eftir að koma síðar í ljós,
að aldrei yrði hann kaþólskur prest-
ur, því einkunnir tóku skyndilega að
hrapa niður úr öllu valdi. Einhvern
Fyrir Nikkí.
veginn tókst honum samt, 18 ára
gömlum, að fara að hugsa um list,
rómversk-kaþólsku útgáfuna að
sjálfsögðu. Er hann gegndi herþjón-
ustu í Kóreu, 1955, sem veðurfræð-
ingur, varð hann svo eirðarlaus á
frívöktum, að hann tók upp teikni-
þráðinn á ný og gerði sér fyrirsætur
úr fremur ófúsum hermönnum. Yfir-
boðari stöðvaði síðar þessar teikniæf-
ingar á þeirri forsendu, að þær stofn-
uðu karlmennsku í hættu, þar sem
hermennirnir sátu fyrir berir að of-
an, hallandi sér fram á kústsköft.
Að herþjónustu lokinni tók við slit-
rótt myndlistarnám. Honum var ráð-
lagt að helga sig fræðimennsku,
gerast trúarlistsagnfræðingur.
„Eg reif mig lausan frá Columbia-
háskóla í febrúarmánuði 1959, örvin-
glaður út af misheppnuðu persónu-
legu sambandi (eftir misheppnaða,
óviðkomandi sjálfsmorðstilraun) og
hóf síðbúið, fullkomið ástarsamband
við listina. Til að byija með var ég
á kafi í verkum eftir alla aðra: Gus-
ton, Motherwell, Kline, Gorky,
Pollock, Rothko, Jasper Johns ...“
Þremur árum seinna var hann orðinn
þreyttur á þessu ástarævintýri með
listinni, aðallega vegna hörmulegra
framkvæmda; honum fannst allt sem
hann hafði gert (fyrir utan verkið
,,mira-mira“) vera undirlagt svörtu
bleki. Það var kaos í kringum karl-
inn, en með nýju eiginkonunni,
Sonju, tókst honum að skrapa saman
aura fyrir öðru húsnæði, nýju lífi í
Brooklyn. Hann gekk um gólf í Nátt-
úrugripasafni sem vörður í búningi,
með vasana fulla af athugasemdum
á blöðum um rafmagnsleg Ijós í list-
rænum skilningi. Safnstjóri sagði:
„Herra Flavin, þér eru ekki á kaupi
hér sem listamaður,“ og Dan Flavin
féllst á þessa skoðun og hætti starfi.
Flavin-hjónin voru engu að síður
búin að gera sér grein fyrir ljósinu
og meintum blossum þeim samfara.
Þau prufuðu leiðir og margvíslegar
nýjar aðferðir, þangað til á endanum
kom verkið „Persónulegt algleymi”
— seinna kallað skáhöllun frá 25.
maí 1963.
Það sem fagurfræðin er fyrir list-
ina, er fuglafræðin fyi-ir fuglana ...
Það var komið ljós!