Morgunblaðið - 15.12.1989, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 1989
6\ d .
Sagt frá líknarmeðferð Krabbameinsfélagsinsfyrir sjúklinga með
ólæknandi krabbamein og talað við hjónin Ástu Steingrímsdóttur
og Einar Jónsson, sem nýturslíkrar meðferðar
Síðustu áratugina hafa
þung bær veikindi og
dauði verið fjarlægari
öllum þorra fólks en var
lengst af á þessu landi frá
landsnámstíð og fram á
þessa öld. Formæður
okkar og forfeður fæddust,
lifðu og dóu íhinum
fátæklegu húsakynnum
sfnum og studdi þar hver
annan á erfiðum stundum
lífsins og þegar dauðann
bar að garði. Fólk hlúði að
og vakti yfir ástvinum
sínum og þegar öllu var
lokið stóðu líkin uppi, sem
kallað var, í nokkurn tíma
þartil kistulagt var. Síðan
var haldin húskveðja og að
þvíloknu yfirgaf hinn látni
fyrst heimili sitt. Börnin
fæddust heima í rúmum
foreldra sinna.
Heimilisfólkið yfirgaf
kannski baðstofuna
ER MARKMIÐ
HEIMAHLYNNINGAR
hins vegar að mikilli spennu og
getur valdið því að þessir aðilar
geti ekki stutt hvorn annan á sama
hátt og hægt er þegar full einlægni
og traust er fyrir hendi. Sé reynt
að blekkja sjúkling missir hann oft-
ast traust á þeim sem að slíku
standa og það eykur á einsemd
hans sem oft er mikil. Margir að-
standendur vita ekki hvernig þeir
eiga að bregðast við og hætta jafn-
vel að koma í heimsókn í vandræð-
um sínum. Samkvæmt hugmynda-
fræði „Hospice" hreyfingarinnar er
réttur einstaklingsins til sjálfsá-
kvörðunar virtur og reynt á faglegan
hátt að styðja að slíku. Að fengnum
nægum, hlutlausum og heiðarleg-
um upplýsingum á sjúklingur að
geta verið þátttakandi í ákvörðun-
um er varða líf hans og dauða og
m.a. átt þann valkost að dvelja
síðustu stundirnar á eigin heimili
ef aðstæður leyfa.
Lilja Þormar og Bryndís
Konráðsdóttir
Að sögn Lilju Þormar og Bryndís-
ar Konráðsdóttur hjúkrunarfræð-
inga Heimahlynningar hóf Heima-
hlynning starfsemi vorið 1987. Tvö
síðustu ár hefur verið reynt að
starfa samkvæmt hugmyndafræði
„Hospice", en af vanefnum og varð
að bjargast við sjálfboðavinnu
starfsfólks. Um tveir mánuðir eru
hins vegar síðan Heimahlynning tók
upp formlegar vaktir allan sólar-
hringinn þannig að sjúklingar og
aðstandendur geti haft samband
hvenær sem eitthvað kemur uppá
sem kallar á aðstoð. Að sögn hjúkr-
unarfræðinganna eru vitjanir skipu-
lagðar á daginn og fá allir sjúklingar
sem njóta aðstoðar Heimahlynn-
ingar reglulegar vitjanir og auk þess
frekari aðstoð eftir þörfum.
„Ástandið breytist ört hjá fólki sem
þannig er komið fyrir," sagði Lilja.
„Versni því verða vitjanir til þess
tíðari og auk þess fjöigar þá oft
bráðavitjunum til þeirra líka.
Krabbameinssjúkdómar eru marg-
meðan fæðingin fór fram,
en fljótlega að henni
afstaðinni tíndust menn
inn hver af öðrum til þess
að sjá nýju manneskjuna
sem komin var til þess að
deila með þeim kjörum í
lífsstríðinu. Þannig liðu
árin og áratugirnir hjá
hinni íslensku þjóð.
Áratugirnir urðu að
árhundruðum, og svona
gekk þetta allt fram að
síðustu aldamótum, þá fór
allt að breytast í þessum
efnum sem ýmsum öðrum
i okkar þjóðfélagi. Þegar
líða tók á þessa öld
fæddust æ fleiri á þar til
gerðum sjúkrastofnunum
og æ fleiri háðu sitt
dauðastríð fjarri ástvinum
á sjúkrahúsum. Margir
landar okkur hafa kvatt
svo þennan heim að
enginn af þeirra nánustu
hafa verið hjá þeim
síðustu stundirnar á
sjúkrahúsinu.
Nú hefur Krabbameins-
félag íslands bætt
þjónustu þá sem hófst
fyrir rúmum tveimur
árum og gerir mörg-
um krabbameinssjúklingum, sem
ekki eiga lengur von um bata, kleift
að dvelja heima hjá sér, jafnvel þar
til yfir lýkur. Heimahlynning kallast
þessi starfsemi á íslensku. Hún
byggir á hugmyndafræði „Hospice"
hreyfingarinnar sem kom upp í
Bretlandi fyrir rúmum tuttugu árum
síðan og hefur nú breiðst út um
allan heim og er víða orðinn hluti
af veittri heilbrigðisþjónustu. Geng-
ið er út frá þeirri forsendu að dauð-
inn sé eðlileg staðreynd lífsins og
lögð áhersla á að hvorki séu gerðar
tilraunir til þess að lengja eða stytta
líf sjúklings sem ekki á lengur von
um bata.
Skristofa Heimahlynningar er í
húsi Krabbameinsfélagsins, Skóg-
arhlíð 8, í Reykjavík. Símanúmer þar
er 21122 og er opið á venjulegum
skrifstofutíma. Sjúklingar Heima-
hlynningar og aðstandendur þeirra
geta náð sambandi við starfsfólk
Heimahlynningar allan sólarhring-
inn. Heimahlynning veitir líknar-
meðferð í heimahúsum þannig að
starfsfólk hennar tekur að sér
umönnun sjúklings á heimili, eftir
að beiðni um þjónustu hefur verið
metin og slík meðferð er álitin við-
eigandi. Heimahlynning ber ábyrgð
á meðferð sjúklings á meðan hann
dvelur í heimahúsi og óskað er eft-
ir þjónustu. Heimahlynning veitir
hjúkrunarþjónustu sem sinnt er af
fjórum hjúkrunarfræðingum. Lækn-
isþjónustuna annast tveir krabba-
meinslæknar. Einnig er af hálfu
Heimahlynningar veitt ráðgjöf sér-
fræðinga úr Ráðgjafanefnd um líkn.
í nefndinni eiga sæti hjúkruna-
rfræðingar og læknar Heimahlynn-
ingar, geðlæknir, svæfingalæknir,
félagsráðgjafi, sálfræðingur, prest-
ur og leitað er til lyfjafræðings þeg-
ar þess gerist þörf. Einnig er fag-
fólki frá öðrum stofnunum, er ann-
ast mikið veika krabbameinssjúkl-
inga í heimahúsum, veitt ráðgjöf
varðandi meðferð ef óskað er.
Samkvæmt hugmyndum
„Hospice" hreyfingarinnar ber að
líta á sjúklinginn sem eínstakling
sem hefur líkamlegar, andlegar,
félagslegar og trúarlegar þarfir. Lit-
Einar Jónsson og Ásta Steingrímsdóttir.
ið er á aðstandendur sjúklingsins
sem skjólstæðinga, ekki síður en
sjúklinginn sjálfan. Reynt er að
stuðla að því að sjúklingurinn geti
eftir megni notið lífsins á þessu
síðasta skeiði. Hafi hann verki eða
önnur óþægindi er reynt að lina
þjáningar hans og um leið leitast
við að gera það þann veg að vitund
sjúklingsins sé sem skýrust svo
hann geti notið umhverfis síns.og
ástvina. Stefnt er að því að sjúkling-
urinn geti dáið með fullri reisn og
virðingu, þess fullviss að aöstand-
endur hans njóti umönnunar eftir
andlát hans.
Komi í Ijós við rannsóknir á sjúkl-
ingi að hann eigi litlar sem engar
batahorfur þá er það læknisins að
ákveða hvenær hann segir sjúklingi
þau tíðindi. Fyrir kemur að læknar
segja aðstandendum fyrst frá hin-
um slæmu batahorfum. Fyrstu við-
brögð aðstandenda eru þá oftar en
ekki að hlífa sjúklingi við þessum
slæmu tíðindum. Stundum leikur
sjúklingurinn sama leik, hann vill á
sama hátt hlífa ástvinum sínum og
segir þeim ekki hvernig málum er
komið. Sú staða getur komið upp
að báðir aðilar leiki blekkingleik í
þessu skyni. Þessi staða stuðlar
Morgunblaðið/Rax
víslegir og fólk getur lifað með slíka
sjúkdóma árum saman án þess að
til líknarmeðferðar þurfi að grípa.
Við veitum einnig aðstandendun-
um aðstoð og stuðning bæði með-
an veikindin standa yfir og einnig
eftir andlát sjúklings ef þörf krefur.
Sorgin grípur fólk oft strax þegar
það veit að batahorfur eru ekki fyr-
ir hendi hjá ástvini þess. Meðan á
veikindum og dauðastríði stendur ■
gengur fólk í gegnum hin ýmsu stig
sorgarinnar. Eftir andlát bætist
söknuðurinn við sorgina og við
reynum að hjálpa fólki til þess að
vinna úr þessum tilfinningum sem