Morgunblaðið - 24.03.1990, Síða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. MARZ 1990
STA ROÐANN
í AUSTRI ~'—
KVIKMYNDAHÁTÍÐIN í London I nóvember síðastliðnum markaði
ákveðinn skil með því að kveðja níunda áratuginn og gefa til kynna
hver stefnan yrði framan af þeim tíunda. Gagnrýnendur hafa bent
á að forysta sjálfetæðra evrópskra kvikmyndahöfunda hafi færst
yfir til sjálfetæðra bandarískra kvikmyndaleikstjóra og skoðun þess-
ari til stúðnings voru hvorki meira né minna en 23 kvikmyndir eft-
ir unga sjálfetæða kvikmyndahöfunda bandaríska sýndar á hátíð-
inni. Svo virðist einnig sem vestur-evrópskum kvikmyndahöfundum
sé minna niðri fyrir en á undangengnum áratugum en kollegum
þeirra vestan hafs svelli móður.
Spike Lee skrifaði, lék og leikstýrði kvikmyndinni Do the right
thing, sem sló í gegn á síðasta ári
rá því í stríðslok hefur
Fevrópsk kvikmyndagerð
ávallt markað slóðina og
kvikmyndahöfundar hér
í álfu átt réttmæta kröfu
til að þess að kalla sig listamenn
andstætt við bandaríska kvik-
myndagerð sem gjarnan hefur haft
á sér stimpil iðnaðarframleiðslu og
gróðasjónarmiða. Nýbylgjukvik-
myndir á Ítalíu á sjötta áratugnum,
í Frakklandi á þeim sjöunda og
Vestur-Þýskalandi á þeim áttunda
með kvikmyndahöfunda á borð við
Truffaut, Chabrol, Goddard,
Resnais, Fellini, Taviani bræður,
Fassbinder, Wenders og Rosselini
í broddi fylkingar - Ingmar Berg-
man á hiklaust skilið eitt fremsta
sætið í þessum hópi - svo einhverj-
ir séu nefndir,
taka af allan vafa
um forystuhlut-
verk evrópskrar
kvikmyndagerð-
ar síðustu fjör-
utíu árin eða svo.
Áhrif þessara
kvikmyndahöf-
unda eru óum-
deilanleg, hvort
heldur er í list-
rænum skilningi
eða félagslegum
og pólitískum
áhrifum kvik-
mynda þeirra.
Misjafnt eftir
höfundum að vísu
en frumkvæðið er
óumdeilanlegt.
Þessi stöðugi
straumur ný-
bylgju virðist af einhveijum orsök-
um hafa þorrið á nýliðnum áratug
og önnur uppspretta fundið leið upp
á yfirborðið vestan Atlantshafsins.
Tveir komungir kvikmyndahöfund-
ar bandarískir, Steven Soderbergh
og Spike Lee, sem fjármögnuðu
myndir sínar að mestu leyti sjálfir
á síðasta ári slógu í gegn, ekki
aðeins meðal gagnrýnenda vestan
hafs og austan heldur náðu mynd-
ir þeirra ótrúlegri aðsókn í kvik-
myndahúsum Vestur-Evrópu og
Bandaríkjanna.
Kvikmynd Spike Lee, Do the
right thing, var ein af hvössustu
pólitísku ádeilukvikmyndum sem
komu fram á síðasta ári. Myndin
lýsir einum degi í samfélagi blökku-
manna í Brooklyn í New York og
áhrif hennar voru auðfundin strax
því hún var talin hafa haft afger-
andi áhrif á úrslit borgarstjómar-
kosninganna í New York á síðasta
ári. Spike Lee gerði þó meira en
leikstýra því hann lék einnig í
myndinni og skrifaði handritið og
sýndi svo ekki varð um villst að
þrátt fyrir ungan aldur hefur hann
fullt vald á miðlinum því myndin
er framúrskar-
andi vel gerð í
alla staði. Þessi
velgengni hefur
ekki farið fram-
hjá risunum í
Hollywood því
Universal kvik-
myndaverið hefur
þegar gert samn-
ing við Lee sem
þykir marka
nokkur tímamót,
því samkvæmt
samningnum hef-
ur Lee fullkomið
frelsi við gerð
kvikmynda sinna
á vegum Univers-
al, sem leikstjór-
um í banda-
rískum kvik-
myndaiðnaði
þykir næstum of gótt til að vera
satt.
Steven Soderbergh sem sló ræki-
lega í gegn með sinni fyrstu kvik-
mynd, Sex, Lies and Videotape,
hefur einnig gert samning við eitt
af stóru kvikmyndaverunum og er
þegar kominn af stað með sína
fyrstu kvikmynd á vegum þess, The
Last Ship, eftir skáldsögu William
Brinkley. Bandarískir kvenleik-
stjórar hafa einnig náð nokkurri
athygli og fyrsti leikstjórinn úr
þeirra röðum í langan tíma sem
náð hefur samningi við einn af ris-
unum er Susan Seidelman, sú er
gerði kvikmyndina Desparately
seeking Susan með Madonnu í að-
alhlutverki. Fast á hæla þessara
þriggja eru tugir annarra athyglis-
verðra kvikmyndahöfunda af báð-
um kynjum, sem skotið hafa upp
kollinum í Bandaríkjunum síðustu
3-5 árin. Einkenni flestra þessara
ungu kvikmyndahöfunda er sterk
félagsleg - stundum pólitísk - með-
vitund sem hefur skilað sér beint
í gegnum kvikmyndir þeirra. Hvort
þeim þremur sem hér voru nefnd
tekst að halda sjálfstæði sínu í
milljón dollarafaðmi kvikmyndave-
ranna er spuming sem ekki verður
svarað fyrr en að einu eða tveimur
árum liðnum, þegar fyrstu stór-
myndir þeirra birtast á hvíta tjald-
inu.
Andfætlingar okkar, Ástralir
hafa einnig átt góða spretti í kvik-
myndagerðinni en þeir leikstjórar
sem náðu nokkurri frægð utan
Ástralíu þegar nýbýlgjan þar í landi
stóð sem hæst - á áttunda áratugn-
um - voru ekki lengi að þiggja
gylliboð Hollywood og hafa nú í
nokkur ár framleitt myndir þar
vestan hafs. Peter Weir og Gillian
Armstrong sem vöktu athygli fyrir
myndir sínar, My brilliant Career
og Picnic at Hanging Rock, hafa
ekki endurtekið þessi snilldarbrögð
í Hollywood, þó myndir þeirra síðan
hafi haft á sér yfirbragð fag-
mennsku og kunnáttu. Ahuginn
fyrir ástralskri kvikmyndagerð hef-
ur nú vaknað aftur eftir að
kvkmynd Jane Campion, Sweetie,
sló í gegn í fyrra bæði í Cannes
og London. Myndin segir frá sam-
skiptum tveggja systra, önnur
þeirra er þroskaheft, og hefur
umfjöllun Campion á þessum efni-
viði komið við kaunin á mörgum
ef marka má umsagnir.
Þrátt fyrir almenna lægð í Evr-
ópskri kvikmyndagerð undanfarinn
áratug í samanburði við áratugina
á undan a.m.k. eru þó engu að síður
athyglisverðir kvikmyndahöfundar
á stangli víða í álfunni. Breytingin
er þó mest áberandi í þá veru að
tæpast er lengur hægt að benda á
eitt ákveðið land sem hefur foryst-
una umfram önnur. Þó er það
kannski ekki alvhg rétt því á Spáni
hafa komið fram merkar kvik-
myndir á undanförnum árum með
svo reglulegu millibili að margir
myndu eflaust tilnefna spánska
kvikmyndahöfunda sem forystu-
sauði evrópskrar kvikmyndagerðar
á níuna áratugnum. Sú mynd
spönsk sem náði hvað mestum vin-
sældum á síðasta ári, bæði vestan
hafs og austan, var Konur á barmi
taugaáfalls, og rétt eins og gerðist
með frönsku myndina Þrír menn
og barn fyrir fáum árum, þá hefur
einn af risunum vestanhafs keypt
réttinn til að framleiða þessa mynd
á nyjan leik með sætu Hollýwood-
bragði.
Kvikmyndagerð er ein dýrasta
grein lista sem hægt er að taka
sér fyrir hendur og enginn nema
íslenskir kvikmyndagerðarmenn
láta sig dreyma um að framleiða
kvikmyndir fyrir eigið fé eingöngu.
Þess vegna skiptir velgengni og
aðsókn meira máli í kvikmyndagerð
en flestum öðrum listgreinum. Sú
er einmitt ástæðan fyrir því að hér
hafa aðeins verið nefndir þeir kvik-
myndahöfundar nýir sem notið
hafa hvað mestrar velgengni á
síðasta ári. Stærð markaðarins í
heimalandi kvikmyndagerðar-
manna, ásamt opinberum stuðningi
skipta mestu máli í evrópskri kvik-
myndagerð. Jafnvel í Bretlandi,
sem telur rúmlega 60 milljónir
íbúa, kvarta kvikmyndahöfundar
yfir litlum markaði og að fyrstu
kvikmyndir nýrra leikstjóra eigi sér
litla von á heimamarkaðnum einum
saman. Svartsýnin virðist allsráð-
andi hér í Bretlandi eftir að marg-
ir hinna sjálfstæðu dreifíngaraðila
í Bandaríkjunum, sem Breskir hafa
lengi treyst á, lögðu upp laupana
á síðasta ári.Hvað geta íslenskir
kvikmyndagerðarmenn ekki sagt
um sinn „heimamarkað"?
Hvar er þá frækom nýrrar
bylgju Evrópskrar kvikmyndagerð-
ar að fínna? Margir beina sjónum
til Austur-Evrópulanda og minna á
að Evrópsk nýbylgja hefur ávallt
verið tengd pólitískum og félags-
legum hræringum, allt frá Eisen-
stein til Godards. Margt bendir
a.m.k. til þess að hinar stórfelldu
pólitísku breytingar sem nú eiga
sér stað í Austur-Evrópu muni
fæða af sér hrinu nýrra kvik-
mynda. Vasily Pashul sýndi áður
óþekkta hlið á Sovéskum veruleika
í kvikm-ynd sinni Vera litla og Pól-
veijinn Krzysztof Kieslowski vakti
athygli á síðasta ári fyrir myndir
sínar Stutt mynd um morð og Stutt
mynd um ást.
Kannski er of snemmt að spá
menningarbyltingu austan hins
götótta jámtjalds en engu að síður
má gera því skóna að uppreisnar-
andinn sem ríkir á götum borga
Austur-Evrópu nái innan tíðar að
skína á hvíta tjaldinu í vestri jafnt
sem austri.
Hávar Siguijónsson tók saman
DAÐI Kolbeinsson óbóleikari og Hörður Áskelsson orgelleikari spila á
tónleikum í Hallgrímskirkju á morgun, sunnudag, sem Listvinafélag
Hallgrímskirkju stendur fyrir. Þeir ætla að flytja tónlist eftir íjóra
höfunda barokktímans, Telemann, Bach, Marcello og Loeillet, en auk
þess mun Hörður leika verk tveggja annarra tónskálda sama tíma,
þeirra Dandrieu og Marchand.
Daði Kolbeinsson er frá Edinborg
í Skotlandi, en kom hingað til
lands fyrir 17 áram og hefur búið
hér síðan. „Ég var við nám í London
áður en ég kom hingað með aðeins
nokkurra daga fyrirvara vegna þess
að óbóleikari í Sinfóníuhljómsveitinni
hafði forfallast. Upphaflega átti ég
að vera í þijá til fjóra mánuði, en
sá fram á að það myndi var gott að
vera óbóleikari á íslandi og var þess
vegna áfram. Tónlistarlífið hér er
fjölbreytt og nóg tækifæri til að spila
með öðrum en hljómsveitinni." Enda
hefur Daði komið víða við í íslensku
tónlistarlífí, hann hefur meðal annars
starfað í BlásarakvintettReykjavíkur
í átta ár ásamt félögum sínum úr
Sinfóníuhljómsveitnni, leikið með
Kammersveit Reykjavíkur og í hljóm-
sveit íslensku óperunnar. „Hann hef-
ur líka alltaf leikið hér í Hallgríms-
kirkju á jólunum, í miðnæsturmess-
unni á aðfangadagskvöld," bætir
Hörður við, en hann hefur verið org-
anisti Hallgrímskirkju og stjórnandi
Mótettukórsins frá 1982.
Hörður og Daði hafa því leikið
saman oft áður, þótt þetta séu fyrstu
opinbera tónleikar þeirra saman.
„Það er Listvinafélag Hallgríms-
kirkju sem stendur að tónleikunum,
en félagið heldur tónleikaröð á hveij-
um vetri, síðasta sunnudag í hveijum
mánuði,“ segir Hörður. „Þegar mað-
ur er að útbúa dagskrá fyrir tónleik-
ana reynir maður að hafa hana fjöl-
breytta og skemmtilega og helst eitt-
hvað sem ekki hefur verið gert mik-
ið af áður. En það er ekki oft sem
haldnir era tónleikar þar sem orgel
og óbó leika saman, þó svo þessi
hljóðfæri séu einstaklega falleg sam-
an.“ Daði tekur undir það. „Tónar
óbósins eru ekki ósvipaðir orgeltón-
um, en þeir kafna samt ekki í orgel-
inu heldur berast auðveldlega."
Ástæðan fyrir því að þeir velja
barokktónlist á efnisskrána er ein-
föld. „Orgelið er hljóðfæri barokks-
- segja HÖRÐUR ÁSKELSSON ORGELLEIKARI
OG DAÐI KOLBEINSSON ÓBÓLEIKARI w
SEM LEIKA SAMAN í HALLGRÍMSKIRKJU
ÁSUNNUDAGINN
Hörður Áskelsson og Daði Kolbeinsson.
Morgunblaðið/Bjami
ins, en þessi tónlist á líka vel við
óbóið,“ segir Daði. „Sem var aðal-
laglínuhljóðfærið á tímum barokks-
ins. En þegar klassíska tímabilið
hófst hættu menn að skrifa fyrir
óbóið sem einleikshljóðfæri.“ Tón-
skáldin sem eiga verk á efnisskrá
þeirra Harðar og Daða eiga það sam-
eiginlegt að hafa öll verið uppi á
svipuðum tíma, eru flest fædd á tíma-
bilinu 1680-1685, en eru frá ýmsum
löndum Evrópu; Telemann og Bach
frá Þýskalandi, Marchand og Dandri-
eu era franskir, Marcello ítalskur og
Loeillet frá Belgíu, en hann starfaði
aðallega í London. „Verkin hafa
áberandi séreinkenni eftir því frá
hvaða landi tónskáldin koma þó
barokkið hafí sín einkenni sem birt-
ist í verkum þeirra allra,“ segir Hörður.
Eitt verkanna á efnisskránni,
Magnificat eftir Jean Francois
Dandrieu, á sérlega vel við á þessum
sunnudegi, að sögn Harðar. „Á
morgun er boðunardagur Maríu og
texti verksins fjallar um lofsöng
Maríu sem hún söng eftir að hún
fékk að vita að hún er þunguð."
Önnur verk á efnisskránni eru Són-
ata fyrir óbó og fylgirödd í a-moll
eftir Telemann, sinfónía úr Páskaór-
atóríunni BWV 249 eftir Bach,
Adagio úr konsert í c-moll fyrir óbó
eftir Marcello, Grand dialogue eftir
Marchand og sónata í C-dúr fyrir
óbó og fylgirödd eftir Loeillet. Tón-
leikarnir í Hallgrímskírkju hefjast
kl. 17. MEO