Morgunblaðið - 28.04.1990, Page 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. APRIL 1990
B 7
an við hreina formræna rannsókn
margra listamanna í vestri, sem
hefur ekkert með sósíalisma að
gera og menn iðka af listrænni
þörf.
Og einn liður í frelsi vestursins
er, að menn mega hafa skoðanir
andstæðar valdhöfunum og fram-
sæknir listamenn óttast jafnan
allt vald, er heftir tjáfrelsi þeirra,
og eru því eðlilega oft á móti kerf-
inUj eins og það heitir.
Eg hef lengi verið talsmaður
víðtækrar og opinnar umræðu um
listir og ég sé ekki betur, en að
sú stefna hafi náð yfirhöndinni
hvarvetna. Og í ljósi þess tel ég
það hlutverk Siksi að segja frá
flestu því markverðasta sem gerist
í listum innan Norðurlandanna á
hlutlægan og greinargóðan hátt.
Svíavirki má ekki taka að sér
það hlutverk að halda að fólki
afmörkuðum upplýsingum um
hluti, sem eru í „náðinni“ hveiju
sinni, því að skylda þeirra er mun
víðtækari.
Bæði listamenn upp til hópa svo
og almenningur hefur hafnað
þessari stefnu, enda er Siksi ein-
ungis gefið út í 2.000 eintökum
og þar af eru 800 fastir áskrifend-
ur, sem trúlega eru að meginhluta
listastofnanir ýmiss konar og
bókasöfn. Deilum við 800 með
fimm koma i hlut hvers einstaks
lands 160 eintök!
Þegar tekið er tillit til þess, að
á Norðurlöndum munu búa um 25
milljónir manna, þá getur það
varla verið lakara.
Einmitt í slíku samnorrænu
blaði eru ótæmandi möguleikar til
að kynna norræna list innbyrðis á
lifandi hátt, og verði það gert, er
það vissa mín, að áskrifendafjöld-
inn myndi tífaldast á svipstundu.
Sú stefna að taka hveiju sinni
'fyrir einangrað þema er í raun
mannfjandsamleg og náskylt
skólabókaútgáfum. Fólk almennt
kaupir ekki skólabækur og síst á
síðustu tímum, er þær eru einnig
með miðstýrðan fróðleik og félags-
hyggjusagnfræði. En salan á Iif-
andi listtímaritum hefur stóraukist
hin síðari ár, enda eru þau stöðugt
meira áberandi í hillum bókabúða
og á áberandi stöðum í blaðasölu-
turnum stórborga, þar sem maður
sá þau nær aldrei hér áður fyrr.
Þegar fólk vill kynnast norræn-
um bókmenntum, þá kaupir það
t.d. Laxness, Hamsun, Blixen,
Lagerlöf, Sillanpaa eða einhveija
enn nær okkur í tfmanum og les
bækur þessara miklu rithöfunda
og skálda sér til ánægju og and-
legrar heilsubótar, en það kaupir
ekki kennslubækur í bókmenntum
og síst af öllu miðstýrðar
kennslubækur forsjárhyggju og
hentisemisagnfræði, þar sem þeir
listamenn eru ekki til, sem ekki
eru á réttri pólitískri línu.
Hér er um of stórt mál að ræða
til þess að þagað sé yfir því, enda
skarar það hagsmuni allra at-
vinnulistamanna á Norðurlöndum,
og fræðingarnir í Svígvirki virðast
frekar vera að múra sig inni með
níðþröngar skoðanir sínar en að
opna lifandi list farveg vítt og
breitt um Norðurlönd.
Það mikilvægasta er að virkja
fólkið og gera það að þátttakend-
um í þeirri listauppsveiflu, sem
hvarvetna á sér stað í heiminum
og einnig á Norðurlöndum, þegar
Sveaborg og ísland sleppir.
Meginmáli skiptir að koma með
útrétta hönd til fólksins og miðla
því sem gleggstum upplýsingum
um innlenda, norræna og alþjóð-
Iega list og hvað sé að gerast í
hveiju landi fyrir sig.
Hvorki farandsýningar frá
Sveaborg né tímaritið Siksi rækja
þetta hlutverk nægilega vel.
ji_________________________________
Ég er þess fullviss, að ef þessir
fræðingar hölluðu sér upp að þeim
múr, sem þeir hafa sjálfir reist í
kringum sig, þá myndi hann
hrynja til granna, því að sá vægir
sem vitið hefur meira.
íslenskur vettvangur
Segja má að íslenskur myndlist-
arvettvangur hafi að hluta til ein-
kennst af eins konar bergmáli frá
Sveaborg síðustu ár og að hér
hafi skort í senn sjálfstæði og
fru'mkvæði.
Lagt er mikið kapp á forsjár-
hyggju og Listasafn Islands hefur
jafnvel haft svip af útibúi eða
útvíkkun Svíavirkis í stað sterkrar
og sjálfstæðrar stofnunar, er held-
ur af reisn fram íslenzkri list í
sölum sínum, sem mætti ætla að
sé meginhlutverk þess. Það sem
mest er áberandi í íslenzku þjóðfé-
lagi er, að allt, sem eyðist, svo til
hveiju nafni, sem það nefnist, er
margfalt dýrara en í öðrum lönd-
um og um leið er flest, sem geym-
ist, margfalt ódýrara og er nær-
tækasta dæmið einmitt hvers kon-
ar hugverk og þá ekki sist mynd-
listarverk.
Ungir og upprennandi lista-
menn uppgötva það, er þeir sýna
í listhúsum á hinum Norðurlönd-
um, að þeir fá allt að 3-4 sinnum
meira fyrir verk sín ytra og þetta
er ekki einangrað fyrirbæri, heldur
almennur verðstaðall, er atkvæða-
miklir listamenn eiga í hlut.
Mætti ætla að á næstu árum
verði miklar breytingar á högum
myndlistarmmanna á íslandi, en
vonandi þýðir þetta ekki að fyrir-
sjáanlegur sé stórfelldur útflutn-
ingur myndlistarverka fyrir þá
einu sök, að íslendingar sjálfir
virðast ekki hafa efni á að kaupa
myndlistarverk eftir lifandi lista-
menn.
Naumast er hægt að ætlast til
þess að listamenn geri sig ánægða
í landi, þar sem þeir eru ekki
metnir að verðleikum á þessum
uppgangstímum og þar sem þykir
ekki fínt að vera lifandi, þeir verða
einfaldlega að vera dánir til þess
að sómasamlegt verð fáist fyrir
verk þeirra!
Virðist sem að dauðinn sé í
hærri metum en sjálft lífið og að
þá fyrst opnist augu manna fyrir
verðleikum náungans., Er þetta
kannski spegilmynd ástandsins í
þjóðfélaginu?
Frá upphafi sjálfstæðis síns
hefur þessi þjóð vanrækt að
styrkja flestar burðarstoðir vest-
rænna þjóðfélaga, púkka í grunn-
inn eins og það mætti orða.
Eins og ég hefí áður vísað til,
þá kepptust ísraelsmenn við að
byggja upp listasöfn, listaskóla
hvers konar, háskóla í hug- sem
raunvísindagreinum, er þeir stofn-
uðu ríki sitt eftir seinni heimsstyij-
öldina, þeir mokuðu sem sagt pen-
ingum til lista og vísinda og sú
gáfaða þjóð gerði yfirleitt allt, sem
mætir afgangi í þessu þjóðfélagi
okkar.
Hið fyrsta sem Dresden-búum
datt í hug eftir styijöldina, var að
byggja upp aftur nafnkennd hof
og hörg í borginni og lögðu nótt
og dag við það endurgjaldslaust,
því að þeir vissu, að þetta var
undirstaðan og að hún væri mikil-
vægust alls.
Varsjárbúum datt og ekki ann-
að í hug en að byggja upp gamla
borgarkjarnann úr rústum í smm
upprunalegu mynd og þar taldi
enginn vinnustundirnar heldur.
En hér vanrækja menn jafnvel
að ganga svo frá nýjum húsum,
að þau standist að einhveiju leyti
tímans tönn, sum hús þurfa gagn-
gerðrar viðgerðar við innan 10 ára
og 30-40 ára gömul hús úr ramm-
gerðri steypu sýnast iðulega
fjarska gömul og lúin, jafnvel að
hruni komin.
í útlandinu eru hlaðin steinhús,
sem lítið sést á, þótt aldagömul
séu. Hafi þau hlotið illa meðferð
og verið vanrækt en eru svo gerð
upp, þá verða þau sem ný, því að
burðargrindin er svo sterk og
handverkið svo frábært, að ein-
ungis þarf að lagfæra ytri og innri
byrði.
Hér skiptir máli að efla fyrst
þekkinguna, áður en hafist er
handa, en vera ekki í sífellu að
hugsa um efstu hæðina og þakið,
þvi að sá áfangi kemur ósjálfrátt,
hægt, rökrétt og rólega eftir að
sterkur grannur hefur verið gerð-
ur og öflug burðargrind mótuð.
Sem veiðiþjóð virðast íslénding-
ar hafa gleymt hinu forna spak-
mæli „í kili skal kjörviður“, og á
þetta þá ekki einungis við farkost
á vatni heldur alla samanlagða
innviði þjóðfélagsins.
Slíkt er vanmatið, að er hreyft
er við því að byggja yfir eða end-
urnýja húsakost listaskóla, heyr-
ast strax raddir um það, að nær
væri að hugsa um gamla fólkið
eða t.d. fatlaða. En skyldu þeir,
sem þannig hugsa og tala ekki
skorta nokkra innsýn í eðli og
uppbyggingu nútímaþjóðfélags?
Unga fólkið í dag verður fyrr
en varir gamalt, og væri þá ekki
farsælla að það stæði keikt og
upprétt á styrkum fótum, en að
það væri fórnardýr íslenzks brauð-
fótaþjóðfélags í dag?
Hafa menn ekki skilið hugtakið
„forvarnar aðgerðir" eða er það
einungis notað sem orðgjálfur á
tyllistundum?
Og ef meta á listaverk á upp-
boði hér, þá rísa menn upp á aftur-
fæturna í vandlætingu sinni, því
að ekki má meta list, skrifa jafn-
vel kjallaragreinar um hneykslið í
dagblöðin — og þó er þetta ein-
mitt gert hvarvetna ytra, þar sem
þjóðir eru komnar til meiri þroska,
enda les maður, að málverk hafi
t.d. farið á tvö til þreföldu mats-
verði eða hins vegar hafi ekki náð
matsverðinu. Gott listaverk telst
verðmæt eign og svo er einnig um
gott handverk, því að það er einn-
ig list og til gamans skal þess
getið hér, að stássskápur frá dög-
um Loðvíks fimmtánda Frakka-
konungs eignaður Jacques Dubois
(1693-1742) seldist fyrir því sem
nemur nærri 80 milljónum króna
á uppboði í París 19. mars sl. sem
er að sjálfsögðu heimsmet! Þá
seldist tyrkneskur keramíkdiskur,
list ottómanna, (ummál 28,6 sm)
frá 1570 í svonefndum d’Isnic
steinungi á 12 milljónir (!) og var
einnig heimsmet...
Það gengur einfaldlega ekki
annað, ef við ætlum að vera sterk
og rismikil þjóð og virk í samfé-
lagi þjóðanna, að við gerum til
okkar sömu frumkröfur og þær á
menningarsviðinu og leggjum okk-
ar af mörkum til að svo geti orðið.
Það eru einmitt framþarfir, sem
við þurfum að sinna, en ekki gerai-
þarfir og hér þarf að blása í glóð-
ir framsýni, metnaðar og kjarks,
þvi að annars höldum við stöðugt
áfram að dragast aftur úr í öðru
en innantómum afþreyingariðnað-
inum.
Það liggur nefnilega Ijóst fyrir,
að við höfum ekki verið samstiga
öðrum Evrópuþjóðum í þróuninni
né skilið hveijar burðarstoðir
þróttmikils samfélags eru, og það
hefur bitnað harkalega á okkur
hin allra síðustu ár, en ástæðurnar
eru jafn augljósar og afleiðingarn-
ar. Er hér ekki breytinga þörf, að
snúa vörn í sókn,'huga að sjálfu
lífinu og vaxtarsprotum þess?
FLOTTI
ÚR TÍMANUM
________Myndlist______________
BragiÁsgeirsson
Núlistir hafa verið skilgreindar
sem flótti frá tímanum og út í
óvissuna, gagnstætt því sem hefð-
bundnar Iistir era eitthvað nota-
legt sem allir finna og kannast
við. Líkt æskuslóðum eða ævintýr-
um er við lásum í bernsku.
Og samkvæmt þessu mætti
ætla að málarinn Sigurðui’ Örlygs-
son sé á bráðum flótta, en vel á
minnst með nokkrum fyrirvara.
Myndir hans eru nefnilega ein-
hvers konar dularfull blanda hins
ókunna í tíma og rými, jafnframt
því sem í þeim er heilmikið sem
maður kinkar kolli yfír og telur
sig kannast við.
Sigurður eins og grúskar hvor-
tveggja í ólíklegustu hlutum um
leið og hann segir okkur frá ævin-
týrum fortíðarinnar með ferðalög-
um inn i framtíðina og hrífur skoð-
andann með sér nauðugan viljugan
inn í torkennilegar furðuveraldir
sínar. Dálítið fjarstæðukennd upp-
stokkun, en þó ekki á nokkurn
hátt óraunhæf, því að þegar allt
kemur til alls, þá er svo margt
fjarstæðukennt í lífinu sjálfu, og
það á stundum líkast leikhúsi fár-
ánleikans.
Stundum dettur mér í hug að
börnin hans lítil, hafi nokkur áhrif
á sköpunarkraftinn og er það
meira en líklegt, þvi að það er
ekkert einsdæmi í listasögunni og
svo endurspegla gild myndlistar-
verk einmitt jarðbundinn veraleika
og umhverfi listamannsins.
Sá er hér ritar átti einnig tíma-
bil, er hann vann úr hlutum, sem
böm hans tíndu og færðu í lófa
hans í fjöraferðum, þótt hann
gerði það á annan hátt enda yfír-
stærðir þá ekki komnar í móð.
Og auðvitað er slíkt gert með
heilmiklum áhrifum úr heimslist-
inni, en fyrir hugarflug blessaðra
barnanna, sem guði þóknaðist að
gefa okkur, fá þessi myndverk á
sig persónulegt svipmót og þá er
miklum áfanga náð.
Engum ætti t.d. að blandast
hugur um að hin risastóru mynd-
verk, sem þessa dagana og til 6.
maí prýða vestursal Kjarvalsstaða
séu eftir Sigurð Örlygsson, jafnvel
þótt hann sé ekki einn um að vinna
í yfirstærðum hér á landi og ef
að svo heldur fram, fara listaverk-
in senn að vaxa út úr sjálfri bygg-
ingunni, sem' væri kannski ekki
svo vitlaust. En þá er það trúa
mín að húsameistaranum yrði ekki
skemmt!
Fyrir utan flóttann út úr tíma
og rými virðast myndir Sigurðqií.
stöðugt verða meiri blanda tvívíðs
málverks og hreins rýmisverks,
að viðbættum uppsetningum eða
„installation“ eins og það nefnist.
Og þó hangir þetta einhvern veg-
inn svo vel saman, að það er eins
og nýr og ókannaður heimur birt-
ist skoðandanum og hann klórar
sér á kollinum um leið og frá hon-
um berst undrunarstuna.
Þetta er nefnilega „fjandi vel
gei*t“ eins og list’amenn myndu
orða það og sannfæringarkraftur-
inn sem fylgir þessum ábúðar-
miklu athöfnum er nær ótakmark-
aður.
Vafalítið héfur Sigurður aldreL
gert betur en sér stað á þessari
sýningu og hún er a.m.k. sú
áhrifaríkasta.
Maður spyr sjálfan sig að því
hvort myndhöggvari sé að vaxa
fram úr þessum risastóru mynd-
verkum en þá svarar strax bak-
grunnurinn þeirri spurningu neit-
andi, því aldrei hefur Sigurður
málað betur og saknar maður þess
að ekki skuli a.m.k. ein eða tvær
myndir einungis vera í tvívídd og
lausar við alla skapalontækni og
annað sprell.
Hættan í þessu öllu saman er
vitaskuld að hér komi fram of
sterkt sjónarspil þannig að mynd-
verkin leiði hugann full mikið að
leikhúsi, en það gerist einmitt ekki
svo lengi sem myndirnar eru jafn
vel málaðar og útfærðar.
Sé einhver stór galli á þessari
sýningu þá er hann helstur að
sýningin skuli ekki vera haldin í
stærra samfélagi þar sem fleiri
fengju tækifæri til að skoða hana
og umboðsmenn að keppast um
hylli listamannsins. Slík sýning á.
nefnilega víða erindi og muiiaf
tvímælalaust vekja dijúga athygli.
En hvernig þessi tegund mynd-
listar eldist í tímans rás er ekki
gott að segja en það er með sanni
mikil lifun að skoða hana og gam-
an að eiga Sigurð Örlygsson sem
íslenzkan myndlistarmann.
Sigurður Örlygsson