Alþýðublaðið - 10.01.1959, Qupperneq 5

■^r
Framkvæmda-
nefnd
Stórstúku
íslands
1959

l&j mWkíMi
Sf^v| llllllllS
FLESTIR þeir, sem komnir
eru það sem kallað er til vits
og ára, munu viðurkenna þann
sannleika, að nautn áfengra
drykkj.a sé böl og áþján, ein-
staltlingum, fjölskyldum og
heimilum.
Færri munu þeir hins veg-
ar vera, sem gera sér þess
grein, að hér er um að ræða
hina háskalegustu þjóðfélags-
plágu, eitt örðugasta vandamál
þjóðanna yfirleitt.
Við fyrstu. sýn mætti svo
virðast, sem lausn þessa vanda
máls ætti ekki að standa í sið-
menntuðum þjóðum. En það
er nú eitthvað annað. í alda-
raðir hefur glíman verið háð,
við Glám áfengisnautnarinnar,
án þess að enaanlegur sigur
hafi fengizt. Að baki þessa
Gláms, sem tröllríður húsum
og heimilum nútíma þjóðfé-
laga,, standa sterkar stoðir, þar
sem drykkjusiðurinn ævaforni
er, svo forn, að. hann verður
vart rakinn til upphafs síns.
Um það tímabil, sem sögur ná
til, má rekja spor þessa siðar í
sambandi við áfengisnautnina
og enn gengur hann aftur, þó
af honum sé dregið frá því sem
áður var, í svonefndum nútíma
samkvæmissiðum. Þá hefur og
Glámi þessum bætzt nýr bak-
hjarl á hinum síðari tírrtum,
sem er hið skefjalausa áfengis-
auðvald, sem einskis svífst til
eflingar hagsmunum sínum,
með látlausum áróðri til við-
halds og aukningar drykkju-
siðum og dryldrjutízku. Slíkur
herkostnaður fæst endurgreidd
ur með góðum vöxtum og
vaxtavöxtum.
Þegar við slíkt ofurefli er
að etja, annars vegar alda-
gamla siði og hins vegar til-
,'iitslausa hagsmuni, studda
nægu fjármagni ,er ekki und-
arlegt þótt frenrur fámennum
hópi, sem gerir sér hættuna
Ijósa og varar við henni, sæk-
íst. hægt róðurinn.
*
Það, sem í daglegu tali er
r.efnt bindindishreyfing, kem-
ur ekki fram á sjónarsvið sög-
unnar fyrr en tiltölulega seint.
Hreyfing þessi hefst sem hæg-
fara fálmandi tilraun, sem
fyrst og fremst er beint gegn
hrottalegustu notkun áfengis-
íns — ofdrykkjunni. —
Fyrstu félagssamtökin settu
sér ekki að takmarki albind-
indi eða útrýmingu áfengis úr
samfélagi manna. Tilgangur
beirra var að kenna mönnum
bá vandasömu list að ,,neyta
víns í hófi“, þ. e. að læra að
drekka. Já, hvort kannast mað-
ur ekki við þetta vígorð: Að
kenna fólki að fara með áfengi.
Þetta er ekki nein ný uppfinn-
ing nútíma forystumanna
drykkjutízku. Þetta er leið,
sem reynt hefur verið að fara
fyrir löngu síðan, en reynzt
méð öllu ófær vegna þess, að
enginn gat ákveðið hvar sú
rétta lína lægi milli hófs og
hófleysis .
Umbóta- og hugsjónamenn á
Séra Kristinn Stefánsson,
stórtemplar í ellefu ár,
lengur en nokkur annar.
sviði áfengismála lærðu af
þeirri reynslu, sem fékkst af
hófsemdarfélögunum, og nú
var maikmiðið sett: albindindi
og útrýming áfengisins. Púnd-
indishreyfing nútímans hóf
göngu sína og um leið var blað
brotið í menningarsögu þjóð-
anna. Sá, sem fyrst og fremst
markaði stefnuna nú, var dr.
Benjamín Rush, læknir að
menntun og prófessor við há-
skólann í Philadelphiu í Banda
ríkjunum. Benjamín Rush var
einn þeirra, sem undirritaði
hina frægu sjálfstæðisyfirlýs-
ingu Bandaríkjanna 1776. En
hann átti eftir að rita nafn sitt
undir fleiri merkar yfirlýsing-
ar vestur þar. Árið 1785 sendi
hann frá sér sitt fyrsta rit um
áfengismálið, sem hann nefndi
„Áhrif áfengis á líkama og sál
mannsims“. Hér kvað við í ann-
an tón um áhrif áfengisins en
áður hafði heyrzt. Sem læknir
og vísindamaður sannaði hann
það, svo ekki var um villzt, að
áhrif áfengis á manninn væru
alltaf og undir öllum kringum-
stæðum skaðleg. Allar síðari
rannsóknir sanna, að dr. Rush
hafði rétt fyrir sér. í einni af
ræðum sínum sagði hann:
„Þjóð, sem er smituð nautn á-
fengra drykkja, getur ekki
haldið áfram að vera frjáls
þjóð. Forystumenn slíkrar
þjóðar munu smitast lesti þess-
um og lög öll og samþykktir
vera fyrir áhrifum áfengis-
tízkunnar“.
Einn af öflugustu þáttum al-
bindindishreyfingarinnar í
heiminum í dag er Alþjóða-
regla Góðtemplara (I.O.G.T.).
Hún er stofnuð í Bandaríkjum
Norður-Ameríku árið 1851. Til
Englands fluttist hún árið 1868,
en til Noregs árið 1877 fyrir
forgöngu skipstjóra nokkurs,
Reynholds að nafni, en hann
hafði kynnzt félagsskapnum í
Englandi. Frá Noregi fluttist
svo G.T.-reglan hingað til lands
hinn 10. janúar 1884, eða fyrir
réttum 75 árum. Það var rétt
eftir 1880 að Norðmaðurinn
Ol'e Lied settist að á Akur-
eyri; hann var skósmiður að
atvinnu. Lied hafði gerzt góð-
templari í Noregi og fékk með
sér hingað út umboð hjá Stór-
templar Noregs, til þess að
stofna stúku hér á landi. Hann
skrifaði grein um félagsskap
þennan í blaðið Fróða, þar sem
hann skýrði stefnu hans og til-
gang og bað þá, sem vildu vera
með í að koma upp stúku, að
snúa sér til sín eða Friðbjarn-
ar Steinssonar bóksala. Þessi
grein bar þann árangur að hinn
10. janúar 1884, eins og fyrr
segir, komu 12 menn saman á
fund í litlu kvistherbergi í húsi
Friðbjarnar' inni í fjörunni á
Akureyri og stofnuðu félag,
sern skyldi vera deild í þeim
félagsskap, sem þá hét Óháð
Regla Góðtemplara. Þessi deild
var nefnd ísafold. í þau 75 ár,
sem liðin eru síðan. hefur þessi
deild aldrei látið merkið falla.
Stöfnfundargerðin er varðveitt
enn dg hljóðar hún svo:
„Ár 1884 10. dag janúarmán.
var í húsi bóksala Friðbjarnar
Stei.nssonar á Akureyri stofn-
uð deild bindindisfélagsins
„Good-Templars“ af br. Ole
Lied, samkvæm.t fullmakt frá
hinni heiðruðu stórdeild „Good
-Templara“ í Noregi, sem hon-
um var veitt af v.æ.T. stór-
deildarinnar L. Balle, og sam-
kvæmt lögum heimsdeildar-
innar.
í félagið gengu 12 meðlimir,
og voru 10 þeirra kosnir em-
bættismenn deildarinnar eftir
að félagsmenn höfðu komið sér
saman um, að deildin skvldi
kallast „ísafold". Kosningmn
réði atkvæðafjöldi, og urðu
embættismenn deildarinnar fyr
ir þannan ársfjórðung sem hér
segir:
V.æ.T. Ole Lied (skósmiður),
V.v.T. Sigurður Jónsson (dag-
launamaður),
V.s. Ásgeir. Sigurðsson (verzl-
unarmaður),
V.gjaldk. Pétur Tærgesen
(fékkst yið smíði),
V.umsjónarmaður Eðvald Jóns
son (daglaunamaður),
V.v.do. Jörgen Vikingsstad
(sjómaður),
V.i.nnri Vörður Jón Jónsson
(utanbúðarmaður hjá Gránu
verzlun),
f.verandi æ.T. Frb. Steinsson
(bóksali),
v.v.s. Benedikt Jónsson (dag-
launamaður),
V.féh. Kristján Kristjánsson
(skósmiður).
Embættismennirnir voru síð
an klæddir sínum einkennum
og vísað hvar þeir skyldu eiga
saeti í deildinni. Síðan var á-
kveðið, að fundi reglulega
skyldi halda á hverjum sunnu-
degi frá kl. 6—8 e. m.
Þar eð langt var áliðið dags;
komu félagsmenn sér samaa
um, að fundi skyldi slitið.
Upplesið, álitið rétt vera.
Á. Þ. S.
Á. Þ. Sigurðsson'T
Fundargerðin er rituð af Ás-
geiri Sigurðssvni síðar k.aup-
manni og brezkum ræðism.anni
í Reykjavík.
Um það leyti sem Reglan hóf
starfsemi sína hér á landi, var
drykkjuskapur almennur með-
al karla svo að ölvun á almanna
færi þótti vart umtalsvexð.
Hömlur á sölu og veitingun»
áfengis voru engar. En kven-
fólk neytti vart. áfengis. Hlut-
verk ReglUnnar var og er að
vinna bug á áfengisnóvr.Iu.
þjóðarinnar. Vissulega var
þetta hlu.tverk ærið, erfitt og
vandrækt. En þótt Bakkus væ:i
voldugur. guð á fyrstu áiura
Reglunnar, þá tókst þó smá.m
saman að sveigja almennings-
álitið geem honum. Bindindis-
starf á Islandi er aðeins rúm-
lega aldargamalt. Hins vegar
eru ekki nema 75 ár frá því áfí
það var rekið hér á landi a-3
samfelldum hætti, eða frá þrvý
að. Góðtemplarareglan var
stofnuð, en starf Reglunnar cr
þó þá fyrst orðið skipulagslega
öruggt, er Stórstúkan yar
stofnuð. árið 1886. Þá var
fræðslan hafin fyrir alvöru ura
sk.aðsemi áfengisnautnarinns.r
á líkamlegt sem andlegt héil-
brigði man.na, fræðsla sem
grundvölluð var á vísindaleg-
um athugunum, en jafnfrarct
fræðslu. í ræð.u og riti. var og
hafin barátta á löggjafarsvið-
inu.
Frá því að Góðtemplararegl-
an hóf starfsemi sína hér á
landi ,hafa verið uppi tvsr
stefnur í áfengismálum, annars
vegar barátta um algjöra út-
rýmingu áfengra drykkja ó r
landi og hins vegar áfengi í
frjálsri verzlun. Um þetta hef-
ur verio deilt. og barizt s. 1. 7Vz
FramhaM á 10. síðu.
H a n n es
á h o r n i n u
-fc Nokkur orð til nýrra
kaupcnda Alþýðu-
blaðsins.
★ Stiginn; sem þarf að
~k hverfa smátt og smátt
Viturleg ummæli.
k: Smávegis skáklskap-
ur.
ÚTBREÍÐSLA Afþýðubíaðs-
ins hefur farið vaxandi jafnt
og- þétt síðan i byrjun septemb-
e:-. Lausasala blaðsins bcfur
margfaldazt og4 fastakaupendur
fjölgar urn nokkra tugi á hverj-
um degi. — Við, sem vinnum
við blaðið, og allir vinir þess,
gleðjumst að sjálfsögðu yfir
þessu. En vegna hinna mörgu
nýju fastakaupenda hér í borg-
inni og eins úti um land hef ég
verið beðinn að segja þctta:
EF NÝJIR kaupendur fá blað-
ið. ekki næsta dag eftir að þeir
hafa gerst kaupendur, þá eru
þeir b.eðnir að gera afgreiðslunni
aðvart strax. Ef mistök verða á
þessu, þá er það ekki afgreiðsl-
unni sjálfri að kenna, heldur
geta tilkynningar frá henni tiL,
þeirra, sem bera blaðið til lsaup
endanna, misfarist, og er þær
misfarast í fyrsta skipti, þá fe.il-
ur nafnið út hjá útburðarmar.n-
inum. Þetta eru kaúpend-urnir
beðnir að athuga strax og til-
kynna það afgreiðslunni.
„NÚ HEFUR kaffipakkiim
lækkað í verði um þrjátíu og
fimrn aura,“ sagði maður við-
mig í gær. „Stafar þetta a£ verð-
lækkun á erlendum m.arkaði?“
Ég gat efcki svarað spurninguani
og ekki tekizt að fá það upp-
lýst. Maðurinn sagði ennfrem-
ur: „Mikil dásemd væri það ef
við gætum smátt og srnátt 4
ieian éöaamian hátt lækkað verð
lagið. Vitanlega hlýtur verð-
lækkun . koma f ram í lækk-
aðri vísitölu, enda er vísitalan
ekki annað en stigi, sem klifrað
er upp eftir með hækkað verð-
lag og hækkað kaup, eða niðuí
með lækkað verðlag og lækkað
kaup í krónutali“.
OG HANN Iiélt áfram: „Fyrir
mér er það aðalatriðið, að grunn
kaupr'sé elcki lækkað. Allir, sem
launþegar hafa aflað sjálf.ir
grunnkaups síns, en visitalan cr
ekkert annað en tafla, sem
reikriað er eftir hækkað eð'a
lækkað verðlag og kaup í saaii
ræmi við það. Vísitaian er einl
i og ósýnilegnr andi, sem maður
hefur ekkert gott af, enda ilíur
Framhald á 9. síðu.
Alþýðublaðið — 10. jan. 1959 U